Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

9 ) Xitayning Sherqiy Türkistanda Yürgüziwatqan Dinsizlashturush Siyasiti Éghir Aqiwet Keltürüp Chiqirishi Mumkin

Dunya miqyasidin élip éytqandimu, öz puhrasining diniy étiqadi bilen hepileshken we öz xelqining diniy étiqadini chekleshke, qisishqa we yoqutushqa urunghan héch bir mustebit, déktator weyaki hakimiyet muqim put dessep turalighan emes, ularning aqiwiti her zaman hüsran we meghlubiyet bolup keldi.
Diniy toqunushlar ewij alghan, diniy tüsni alghan teroristik heriketler dunya tenichliqigha jiddi hewip yetküziwatqan bügünki künde, dinning roli we ehmiyiti kücheymekte, erkin dunya döletliri, ichki we tashqi muqimliqni saqlashta, diniy étiqadni cheklesh we yoqutush siyasitige emes, belki her hil dinlargha mensup kishilerning étiqad erkinlikini yenimu kengeytish we uni qanuniy jehettin toluq kapaletlik qilish siyasitige tayinip kelmekte.

Xiristiyan alimi dep atalghan gherip dunyasini élip éytsaq, bu teritoriyede yashighsan héch bir insan mosulman bolghini üchün hakimiyet teripidin chetke qeqilghan yaki zerbige uchrighan emes, buyerde yashighan mosulmanlarning siyasi bésimlardin tamamen mustesna halda özining diniy paaliyetlirini dawam qilduriwatqinini, héch bir tosalghusiz roza tutup, hej qiliwatqanliqini körüp turiwatimiz. gherip döletlirining herqaysi jaylirida yéngi mesjidlerning qed kötürüp chiqiwatqanliqigha shahit boluwatimiz,

Addi bir misalni élip éytsam, Sherqiy Türkistandin qéchip chiqip Germaniyede siyasi panahliq tilep turiwatqan diniy zat Abdujélil Emet Qarim, bu yilliq hejge seper qilish aldida, intayin hayajan ichide shundaq digen idi: < Perhat ependim, mawu teqdirge qarang, men Sherqiy Türkistanda baliliq chaghlirimdin tartip yoshurun diniy telim alghan idim, kéyin meshhur diniy ölima Abdul Hekim mehsumdin yüksek diniy bilim élish pursitige erishtim, hej qilish, eng yüksek arzulirimdin biri idi, wetende köp tirishtim, emma hej qilish imkaniyitige erishelmidim, eksiche < qanunsiz diniy pa'aliyet bilen shughullandi > digen böhtan bilen 3 yil türmide yattim, türmide insan chidighusiz qiynashlargha duchar boldum, kéyin buyerge qéchip chiqishqa mejbur boldum, bir mosulman döliti hésaplanghan Sherqiy Türkistanda erishelmigen hörlükke, Germaniyedek bir hiristiyan dölitide erishtim, mana hazir héch qandaq tosalghusiz hejge ketiwatimen, mushularni oylisam Xitay hakimiyitige bolghan nepritim hessilep ashidu !>.

Qisqisi, gherip döletliri hökümetliri bu ellerde yashawatqan mosulmanlarni tehdit emes, belki dinlar we mediniyetler otturisidiki dostluq, hemkarliqning elchiliri dep qarimaqta. Héch bir dölet din bilen terorni, étiqadchi xelq bilen teroristlarni bir – birige arilashturup qoyghini yoq we diniy étiqadning terorizim bilen héch bir alaqisi yoqluqini tekitlep kelmekte.

Emma, bügünki künde Uyghur mosulmanliri beshidin kechüriwatqan pajielerge qaraydighan bolsaq, Kommunist Xitay hakimiyitining diniy sahege qarita Dunyaning asasi eqimigha we xelqaraliq qayide – pirinsiplarning rohigha tamamen zit we qarshi bir pozitsiye qollunup kelgenlikini we bu arqiliq özining görini özining qeziwatqanliqini körüwélish tes emes.

Yeni Xitayning yürgüziwatqan tüp siyasiti, pütün bir Uyghur millitining diniy étiqadini tel – töküs yoqutush siyasitidin bashqe nerse emes, buninggha köp misal keltürmisekmu, bu yilliq qurban héytning aldi – keynide Uyghur hajilarning beshigha kelgen külpetlerni we ular duch kelgen müshkilatlarni ularning öz eghizliridin anglap kéliwatimiz.

Germaniyediki Sherqiy Türkistan informatsiyon merkizi yéqinda Xitay hakimiyiti teripidin mesjidlerge chaplanghan bir uxturushni qolgha chüshürüp elan qildi, bu uxturushta, töwendiki 5 hil kishilerning mesjidke kirishige we diniy paaliyet bilen shughullunishigha yol qoyulmaydighanliqi bayan qilinghan bolup, birinchisi, partiye – ittipaq ezaliri; ikkinchisi, dölet ishchi – xizmetchiliri we dem élishqa, pensiyege chiqqanlar; üchünchisi, 18 yashqa toshmighan yash ösmürler, Tötünchisi, kenit kadirliri; beshinchisi, ayallar;
Yuqarqi uxturushni mujessemlisek, < Uyghurlar diniy paaliyet bilen shughullansa bolmaydu > digen xulase chiqidu, chünki Xitayning resmiy statiskisida, Uyghurarning sani 8 milyondin köpirek, yerimini ayal disek, 4 milyon, < Xinjiang yilnamisi > da körsütülishiche, Sherqiy Türkistanda azsanliq millettin bolghan 400 mingdin artuq ittipaq ezasi, 320 ming kompartiye ezasi bar, 18 yashtin töwenler, yeni bashlanghuch we Ottura mekteplerde oquwatqan azsanliq milletlerning omomiy sani 2 milyondin köpirek, az sanliq milletlerdin bolghan kenit kadirlinining sani 100 ming etrapida, yerliklerdin bolghan ishchi – xizmetchiler we dem élishqa, pensiyege chiqqanlarning sanimu bir milyondin kam emes, yuqarqilarning qoshup kelsek 8 milyongha yéqinliship qalidu, dimek, eneshu kichikkine bir uxturush, Xitay hakimiyitining Uyghur xelqini dinidin waz kechishke qistawatqanliqini munazire telep qilmaydighan halda körsütüp turmaqta. Bula emes, Xitay hakimiyiti hetta Uyghurarni ishqa élish, siyasi we ijtimayi hoqoqlardin behriman qilish jehetlerdimu dingha ishenmeslikni aldinqi shert qilip körsütüp, < Dingha ishenseng héch bir chiqish yolung bolmaydu > digen sepsetini terghip qilmaqta. Yeni Xitay hakimiyiti teripidin 60 – we 70 – yillarda Sherqiy Türkistan rayonida élip bérilghan Atizim, Dinsizlashturush siyasiti bügünki künge kelgende eynen köchürülüp qayta ijra qilinmaqta. Bolupmu kéyinki 10 yilda Sherqiy Türkistandiki Uyghur diniy zatlarning beshigha kelgen külpetlerni teswirlesh tolimu qiyin, bu jeryanda Xitay hakimiyitining peqet kompartiyening teshwiqatchiliqini qilidighan az sandiki qizil quyruq mollilarni hésapqa almighanda, heqiyqi étiqadchi diniy zatlarning hemmisini yoqutush obikti qilghanliqini körüwélish tes emes, addi bir misalni élip éytsaq, < aptonom rayonluq partikom > sekritari Wang Lechüen 99 – yili Hotende qilghan bir sözide, Qaghiliqtiki meshhur diniy ölima Abdul Hekim mehsumning 800 din artuq talip yétishtürgenlikini eniqlap chiqqanliqini we bu taliplarni nede bolsa izdep tepip qolgha chüshürüsh kérekligini bayan qilghan idi, ataghliq yazghuchi Muhemmet imin hezretmu Abdul Hekim mehsumning hayati heqqide yazghan maqalisida, u yétishtürgen taliplardin 600 din köpirekining qolgha élinip türmige tashlanghanliqini we köpünchisining Xitay hakimiyiti teripidin bigunah étip öltürülgenlikini bayan qilghan idi. Dimek bu, Uyghur diniy zatliri duch kéliwatqan echinishliq tiradigiyening janliq bir délilidin ibaret.

Shunung üchünmu Sherqiy Türkistanda Xitay hakimiyitige qarshi türlük shekildiki milliy heriketlerde diniy zatlarning aktip we yetekchi rol oynawatqanliqi hergizmu tasadipiliq emes, din, étiqadchi bir insan üchün eng zor meniwiy bayliq we rohiy yölenchüktin ibaret, hayatliq yollliri pütünley késilip, beshigha éghir külpetler kelgen bir insanning eng axirida qilidighan ishi, jeynamazda olturup janabi allahgha nale qilip, özige sewir – taqet we küch tileshtin ibaret, bir insan buningdinmu mehrum qaldurulghan teqdirde, uning jandin kéchip isyan bayriqi kötürüp chiqishi heyran qalarliq ish emes !
.

©UÇQUN-KIVILCIM - 15.02.2006 16:52  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş