|
Memet Emin
Amerkining hökümet qurulmisi Federal, Shitat (State) we
Yerlik ( City and Town) din ibaret 3 derijilik
hökümettin terkip tapqan bolup, her derijilik hökümet 3
tarmaq organdin terkip tapqan, ular Memuri Organ (Executive
Branch), Qanun Tuzguchi Organ ( Legislative Branch) we
Qanun Ijare Qilghuchi Orghan (Judicial Branch) din
ibaret. Amerka hökümitining bu 3 tarmaq orghani (3
Branches of Government) bir biridin hem musteqqil, hem
bir biri bilen baghlinixliq bolup, ular bir birini
putunley konturul qilalmaydu, bIraq bir birini nazaret
qilalaydu. Ularning bir birining qararini testiqlax hem
inkar qilix hoquqi bar.
Memuri Organ (Executive Branch)
Federal Hökümetning memuri organi Aq Saray (White
House), Ministirligi (Departments) we Musteqqil
Agintlighi (Independent Agencies) din terkip tapqan.
Aq Saray Amerkining eng yuquri memuri orgini hisaplinidu.
Amerkining Ministirligi jemi 15 Ministirligtin terkip
tapqan. Ular 1. Yiza Ighilik 2.Soda Sitiq 3.Dowlet
Mudapiye 4.Muharip 5.Enirgiye 6.Sehiye we Ammawi
Mulazimet (Department of Health and Human Service)
7.Weten Biheterligi (Department of Homeland Security)
8.Oy Muluk we Sheher Tereqqiyat (Department of Housing
and Urban Development) 9.Ichki Ixlar (Department of the
Interior) 10.Ediliye 11.Emgek 12.Dowlet (State
Department) 13.Qatnax 14.Maliye 15.Herbiliktin
Qayitqanlar Mulazimeti (Department of Veteran’s Affair)
din ibaret. Bularning ichide kop kixilerge tonuxluq
bolghuni Dowlet Ministirligi (State Department) bolup,
bu baxqa dowletlerning Taxqi Ixlar Ministirligige
toghura kilidu. Peqet Ediliye Ministirligining baxliqila
Attorney General dep atalghandin baxqa qalghan
ministirligining baxliqi Secretary dep atilidu. Ularning
hemmisi qoxulup Cabinet dep atilidu. Ularni president
saylaydu.
Musteqqil Agintlighi (Independent Agencies) 30 chong we
18 kichikrek bolghan musteqqil organdin terkip tapqan
bolup, bu organlar birer ministirligge tewe emes. Ularni
federal hökümet biwaste baxquridighan bolup, hoquq
dahirsi hilila yuquri. Ularning ichide kopunche
kixilerge tonux bolghanliri, Merkizi Ahbarat Agintlighi
(CIA), Federal Tekxurux Idarisi (FBI), Puhralar Hoquqi
Komititi (U.S. Commission on Civil Rights
Amirki Poshta Mulazimiti (US Post Service), Istimal
Boyumlar Biheterlik Komititi, Muhitni Qoghdax Komititi
(EPA), Federal Pul Muhamile Sitrafaniye Komititi (FDIC)
qatarliqlar. Bu organlarning baxliqi chair yaki director
dep atilidu, ularnimu president saylaydu.
Qanun Tuzguchi Organ (Legislative Branch)
Federal Hökümetning Qanun Tuzguchi Organi (Legislative
Branch) Parlamit (Congress) tin terkip tapqan bolup,
Awam Palatasiyesi (The House of Representatives) bilen
Kengex Palatasiyesini (The Senate) oz ichige alidu.
Kengex Palatasiyesining jemi 100 ezasi bolup, ular
Senator dep atilidu, her bir shitattin ikki Senator
bolidu. Ularning bir qarar wezipe otex wahti 6 yil bolup,
her 2 yilda 3 den 1 qismi qaytidin saylinidu.
Senatorning qayta saylinix qitim sani seklenmeydu.
Amaw Palatasiyesining 435 ezasi bolup Representative (wekil)
dep attilidu, her bir shitatqa birilgen wekil san shu
shitatning nopusi bilen munasiwetlik. Kop nopusi bar
shitattini kop wekil bolidu. Nopusi az shitattin az
wekil bolidu, eng kem bolghanda bir wekil bolidu.
Wekillerning bir qarar wezipe otex wahti 2 yil bolup,
saylinix qitim sani cheklenmeydu. Senator bilen
Representative qoxulup Congressman yaki Congresswoman
dep atilidu.
Qanun Ijare Qilghuchi Orghan (Judicial Branch)
Federal Hökümetning Qanun Ijare Qilghuchi Orghani (Judicial
Branch) Federal Sot Mekkimisidin terkip tapqan bolup, 1
Ali Sot Mekkimisini (Supreme Court), 11 Kochme Sot
Mekkimisini (Circuit Courts of Appeals) we 94 Rayunluq
Sot Mekkimisini (District Courts) oz ichige alidu. Ali
Sot Mekkimisi 9 sotchidin tuzulgen. Bu 9 sotchining
ichidin bir kixi bax sotchiliq wezipisini ustige alidu.
Bu sotchilarning adette wezipe otex waqit cheklimisi
bolmaydu. Eger ularning ichide birersining ornini
toluqlaxqa toghura kelgende, president namzat korsitudu,
parlamit testiqlaydu, bIraq president ularni hizmitidin
ilip taxliwitelmeydu.
Yuqarqilar asasliqi Federal Hökümetning hökümet
qurulmisi bolup, shitat we yerlik hökümetningmu oz
aldigha memuri orgini, qanun tuzguchi orgini we qanun
ijira qilghuchi orgini bolidu. Shitatliq hökümetning
baxlighi Governor dep atilidu. Yerlik hökümetning
baxlighi mayor yaki dep atilidu.
2004-yili Aughust Amerika Washington
|
|
