|
Amerika Iraq mesilisi bilen meshghul boluwatqan shu
künlerde, Xitay hökümiti puretni ghenimet bilip, özining
ottura asiyadiki siyasi we herbiy tesirini qaytidin
kücheytish we bu arqiliq Uygurlarning milliy herikitini
tehimu ünümlük basturush üchün zimin hazirlashqa
astirttin tiriship kelmekte.
Germaniye dolqunliri radiyosining xewiride bayan
qilinishiche, yéqinda, < Shanghai hemkarliq teshkilati >
ning katibat bashqarmisi beyjingda resmi tesis qilinghan
we tunji bash katipliq wezipisini Xitay terep öz üstige
alghan.
Bu xewerde yene, < Shanghai hemkarliq teshkilati > ning
asasliq wezipisi heqqide tohtulup, bu teshkilatning bash
wezipisining rayon harektirlik terorizimgha qarshi
turush ikenliki, emma Xitay duch kéliwatqan asasliq
mesilining, Sherqiy Türkistandiki bölgünchilik
heriketliri ikenliki bayan qilinghan.
Germaniye dolqunliri radiyosining xewiride,
qirghstandiki bir Uygur kishilik hoqoq teshkilatining
yéqinda elan qilghan bayanati neqil keltürülüp, bu
teshkilatning, BDT ning bash katibi we amerika bilen
rosiyening pirezidentlirini Sherqiy Türkistandiki
kishilik hoqoq mesilisige köngül bölüshke chaqirghanliqi,
Xitay hökümitining Qazaqistan we Qirghizistandiki bezi
Uygur siyasi qachqunlarni Xitaygha elip ketip, ularni
qattiq jazagha tartiwatqanliqi qeyit qilinghan.
sizlerge melum bolghinidek, 1996 yili 4 ayda, Xitay,
rosiye, Qazaqistan, Qirghizistan we tajikistanning dölet
bashliqliri Shanghai shehrige jem bolup, < Shanghai
anglashmisigha eza 5 dölet ittipaqi > ni qurup chiqqan
idi, 2001 yili 6 ayda bu ittipaq, < Shanghai
hemkarliq teshkilati> gha ozgertildi we 2002 yili 6
aygha kelgende Özbekistanningmu qoshulushi bilen, <
Shanghai hemkarliq teshkilati > eza döletlerning sani 6
ge köpeydi.
Desliwide bu ittipaq qurulghanda, uninggha eza döletler
ozara iqtisadi munasiwetlerni kucheytishni asasi shoar
qilghan we bu teshkilatning hechbir herbiy tusining
yoqluqini jakalighan idi, emma, waqitning uzurishigha
egiship, bu hemkarliq teshkilatining esli mahiyitining
sepi özidin bir herbiy ittipaq ikenliki we Xitay
hökümitiningmu bu teshkilatning barliqqa kélishige
shunche küchep ketishidiki asasiy meqsidining, Sherqiy
Türkistandiki Milliy musteqilliq heriketlirini ünümlük
halda basturush we milliy qarshiliq körsütüsh
küchlirining kechinish we sirttin yardemlish yollirini
pütünley tosushtun ibaret ikenliki mana men dep
otturigha chiqti.
Mesilen, 2003 yili 5 ayning 29 küni moskiwada
chaqirilghan < Shanghai hemkarliq teshkilati > ning 3
qetimliq yighinida, teshkilatqa eza 6 döletning dölet
mudapiye minitirliri, < Shanghai hemkarliq teshkilati
qoralliq küchlirining terorizimgha qarshi ortaq maniwir
ötküzüsh kélishimi > ni imzalidi we shi yili 8 ayda
Xitay, rosiye, Qazaqistan, Qirghizistan qatarliq 4 dölet
Sherqiy Türkistan rayonida ikki kün dawam qilghan herbiy
maniwir ötküzdi.
Shanghai hemkarliq teshkilati qurulghandin buyan uning
heriket yölünishige qaraydighan bolsaq, bu teshkilatgha
eza döletlerning, < rayon harektirlik rerorizimgha ortaq
qarshi turush > digen niqap astida, öz dölitidiki
öktichi küchlerni we Milliy musteqilliq we tehimu köp
heq hoqoq telep qiliwatqan az sanliq milletlerning
heriketlirini bastushni asasi nishan qilghanliqini
körüwelish tes emes, bolupmu Xitayning bu teshkilat
qurulghan 96 yilidin buyan, Sherqiy Türkistandiki
yerlik xelqlerge qaratqan basturush heriketlirini peydin
pey kücheytiwatqanliqi, < Milliy bölgünchilerge we
qanunsiz diniy unsurlargha qattiq zerbe bérish >, <
idilogiye saheside milliy bölgünchilikke qarshi turush >
digendek siyasi shoarlar bilen, bir tereptin,
Uygurlarning erkinlik we heq hoqoq telep qiliwatqan
elip bériwatqan milliy heriketlirini qattiq qolluq bilen
basturushqa tirishsa, yene bir tereptin, Uygurlarning
maaripini Xitaylashturush, tarihini burmilash, diniy we
tarihiy esrlirini köydürüsh ... qatarliq gheyri insaniy
wastilar bilen, Uygur xelqighe qaratqan siyasi besimini
we atsimilatiye qilish siyasitini üzlüksiz kücheytip
kelmekte. Bolupmu Xitay hakimiyitining < Shanghai
hemkarliq teshkilati > din paydilinip, Sherqiy
Türkistangha hoshna bolghan Qazaqistan we
Qirghizistanlargha qaratqan siyasi we iqtisadi besimini
kücheytish arqiliq, bu döletlerning wastisi bilen, bu
ellerde panahlinip qechip yürgen Uygur siyasi
qachqunlargha ziyankeshlik qilip kéliwatqanliqi we bu
döletlerde paalit qilip kéliwatqan Uygur
teshkilatlirigha küchlük besim we tehdit peyda
qiliwatqanliqi, türlük xelqaraliq kishilik hoqoq
teshkilatliri teripidin bilinip kelmekte.
Gheriplik bezi siyasi küzetküchiler, < 11 sintebir >
weqesidin buyan, Xitay hökümitining amerika teshbbus
qilghan xelqara terorizimgha ortaq qarshi turush
herikitide tirnaqchiliq bir töhpisiningmu yoq ikélikini,
Xitay hökümitining tashqi körünüshte xelqara
terorizimgha qarshi heriketke aktip maslishiwatqan
qiyapetke kiriwelip, astirttin bolsa püntünley Uygur
musteqilliq heriketlirini basturushning koyigha
chüshkenlikini we Xitayning buhil siyasi
neyrengwazliqining dunya jamaetchilikgimu ayan
ikenlikini bayan qilishmaqta.
Ular yene,beyjingda < Shanghai hemkarliq teshkilati >
katiwat bashqarmisining tesis qilinghanliqining,
mahiyette bolsa topilangdin toqach oghrilashtin bashqa
nerse emeslikini, Xitay hökümitining nöwette amarika
Iraq bilen messhghul boluwatqan pursettin paydilinip,
eyni chaghda amerika afghanistangha herbiy heriket elip
barghanda özining küchini yoqatqan bu hemharliq
teshkilatini qaytidin hayati küchke ige qilish arqilip,
amerikining ottura asiya rayonidiki tesirini azaytish we
kelgüside amerika bilen yüz bérish ehtimali bolghan
toqunushlargha taqabil turushqa hazirliniliwatqanliqini
ipade qilishmaqta, chünki gherip metbuatlirida,
amerikining Iraq mesilisini tel töküs hel qilghandin
kéyin, kelgüside asasi nishanini afghanistan, pakistan
we ottura asiya türkiy jümhuriyetliridiki siyasi we
herbiy tesirini ashurushqa qaritidighanliqi qeyit
qilinmaqta.
|
|
