|
Qutluq Orda
2000-yili may éyida Ürümçi şeherlik telwiziye istansisi,
emdila 8 yaşqa kirgen bir Uygur balisining éçnişliq
qiyapiti we azapliq keçürmişlirini telwizorda tarqatti.
Bu balining turqi, bir waqitlarda telwizorda körsitilgen,
Afriqining açarçiliq yüz bergen rayonliridiki, açliqtin
quruq iskilitqa aylinip qalğan balilarning halidinmu
better bolup, qaraşqa köz, eytişqa til ajizliq qilatti.
Jarahet izi we tartuq qaplap ketken kiçikkine
gewdisidiki nursiz pildirlap turğan bir jup közini
dimise, bu balining tirik jan ikenligige, yene kélip 8
yaşliq bala ikenligige işiniş qiyin idi.
Telwizor hewiridin melum boluşiçe, bu balini, şundin bir
hepte burun, salahiti namelum ikki Uygur içkiri Hitaydin
élip çiqip, nimjan halitide döngköwrüktiki bir şehsi
méhmanhaniğa taşlap ketken iken. Méhmanhana igisi,
balini dawalitiş üçün dohturhaniğa élip barğan we
ata-anisi, yaki uruq-tuqqanlirini hewerdar qiliş üçün,
telwizorda élan bergen bolsimu, balining égisi çiqmiğan.
Balining özi, hatirisini yoqatqan, sözleş iqtidaridin
qalğan bolğaçqa héçnimini éytip bérelmigen, aridin bir
hepte ötüp, balini méhmanhaniğa taşlap ketken héliqi
namelum kişler méhmanhana igisige telfon qilip, bu
balining salahitini éytip bergen.
Bu behitsiz balining ismi Qurbanjan bolup, Qarğiliqliq
iken. Bundin yérim yil burun, dadisi uni, içkiri
Hitayning melum bir şehridiki yançuqçilarning hojayiniğa
öz qoli bilen, 3500 yuenge sétiwetkenken! Yançuqçilar
hojayini Qurbanjanni yançuqçiliq qilişqa zorlap, pul oğurliyalmiğanda, bedinige tamaka yéqip, urup qiynap we
aç qoyup, ahir öler halğa kelgende koçiğa taşlewetiptu,
héliqi ikki kişi uningğa iç ağritip, birer aq köngül
kişi béqiwélip jeni aman qalsa ejep emes -dégen oy bilen
içkirdin qaytiş sepiride Ürümçige bille alğaç çiqiptu.
Telwiziye istansisi, iane yiğip Qurbanjanning hayatini
qutquzup qéliş meqsidide, uning éçinişliq turqi we
qabahetlik sergüzeştisini alahide programma qilip,
qayta-qayta körsetti.
Telwizordin, Qurbanjanning teqi - turqini körgen we
éçinişliq sergüzeştisini iştken aq köngül anila özini
tutalmay köz yéşi qilişti, aq saqal motiwer atilar
yaqisini tutup "towe" diyişti, milletning derdige
yiğlaydiğan wijdanliq ziyalilar, éğir hursinip çungqur
sükütke petişti.
"Bu nime körguluk?! Bu milletke nime boldi?! Uygurning
balisini satqini nede bar? Uygurlar balijan héliq
emesmidi, bir-birsi bilen körüşkende "bala qançe?"
diyişni, baliliri bilen pehirlinişni adet qilğan hélq
idiğu? Öz perzentini sétiş musulmançiliqta hem eğir
gunah hisaplinattiğu?!
Rast, Uygur diyarida, héçbir tarihta bundaq iş körülüp
baqqan emes,
Uygurlar öz balisini sétiş emes, ekisçe perzenti üçün
jan béridiğan hélq idi, balisini sétişni dunyadiki eng
yirginçlik iş, eng éğir gunah hisaplayti, bu öz nöwitide,
güzel milliy ehlaqimizning bir qismi idi.
Epsuski, bu ziminge köz tegdi, Uygurlarğa köz tegdi!
90-yilliridin burun, gerçe helqimiz, Şerqiy
Türkistanning hilwet, qalaq muhitida, namratliq içide
yaşap kelgen bolsimu, yenila iman-étiqadini saqlap
kelgen idi, milliy ehlaqni qedirleytti, ademlerde
bir-birige mihribanliq, adilliq, aqköngüllük bar idi,
şunglaşqimu, ançe-munçe jahan körup kelgen kişler, "aqköngüllük,
sap niyetlik we adimigerçilik teklimakan bağrida,
Uygurlardila qaptu" diyişetti. 90-yillarğa kélip hemme
nerse téz özgürüşke başlidi. Hitay hökümitining atalmiş
"ğeripni éçiş" çaqiriği bilen milyonliğan Hitay
köçmenliri Şerqiy Türkistanğa kelkündek yupurlup kelgili
turdi, ular Şerqiy Türkistanğa, peqet pul tépiş, tezla
bay boluş arzusuda kélişken idi, ular pul we bayliqtin
özge héçnersige étiqat qilmaytti, pulğa çoqunatti, pul,
bayliq üçün herqandaq peskeşlik, herqandaq yawuzluqni
qilatti, hemme nersini tawar ornida köretti we hemmini
pul bilen ölçeytti. Bu bedbeht Hitay köçmenliri Şerqiy
Türkistanğa özliri bilen birge, del muşu hil yaman
keypiyatni, dunyada kem uçraydiğan yirginiçlik, wehşi
qiliqlarni birge élip keldi! Bu yawayi köçmenler, bayliq
tapimiz dep, Şerqiy Türkistanning tağu-taşlirini
qalaymiqan partilitip, hisapsiz qimmetlik bayliqlarni
nabut qildi, kem uçraydiğan haywanatlar we uçar
quşlarning neslini qurutti, yer éçip, pahta terip bay
bolimiz dep, tarim deryasi boyidiki yépinça ösümlükler
we toğraqlarni weyran qilip, tarim wadisi
ékologiyisining yénimu yamanlişişini keltürüp çiqardi.
Tehimu qebih bolğini, ular, yaşlirimizni hiroyinğa
ügetti, çirayliq qizlirimizni yuqiri maaşliq "hizmet"ke
orunlaşturuş namida aldap élip ketip, içkiridiki
pahişehanilarğa sétiwetti, dunyadiki eng wehşi jinayet
hisaplinidiğan, balilarni élip-setiş jinayitini Şerqiy
Türkistanda tunji bolup yene şu köçmen Hitaylar başlidi,
kéyinçe, iyman we étiqattin yüz örigen, bezi wijdansiz
Uygur melunlar, bu jinayetke şérik boldi, ular güdek
narisde balilarni uğurlap apirip içkirdiki Hitaylarğa
sétiwetti. Eniqsiz melumatlardin qariğanda, ötken 10 yil
içide oğurlap kétilip içkiri Hitayda sétiwetilgen Uygur
baliliri ikki mingdin aşidiken!
Lékin, kişler ta muşu küngiçe, kimningdur balisi yoqap
ketkinini we balisi oğurlap kétilgen ata-anilarning
hesretlik hikayilirini köp angliğan, emma, dadisi
sétiwetken balining weqesini téhi anglimiğan idi.
Belkim, Qurbanjanning dadisi, zeherlik çékimlikke qul
bolğan, zeip, çüşkün bir nersidur, belkim, bir
qimarwazdur, yaki başqa. Emma, u beribir bir Uygur, yene
kélip, Qağiliqliq iken, bu yurtning ademliri, diniy
étiqadining küçlükligi, milliy, eneniwi ehlaqqa
sadiqliği bilen başqa yurtlardun periqlinip turatti,
meşhur diniy alim, mujahit, merhum Ablikim Mehsum hajim
qarğiliqliq idi, bu kişi 80-yillarning ahirda qarğiliqta
açqan diniy mektepte, Şerqiy Türkistanning herqaysi
jayliridin kelgen yüzligen wetenperwer yaşlar, pewqulade
bir diniy we milliy rohta terbiylinip çiqqan, ular
wetenning herqaysi jaylirida sağlam diniy étiqat we
milliy orp-adetlirimizni qoğdaş hususida milliy rohni
oyğutuş teşwiqati élip berip, bir mehel qaltis tesir
peyda qilğan, şundin buyan Qarğiliq, Uygur yurtlirining
içide alahide şerep qazanğan, kişler Qarğiliqning namini
hörmet bilen tilğa alidiğan boluşqan idi. Balisini
satqan melunning del şu Qarğiliqtin çiqişi kişini téhimu
oyğa salidu.
Qisqisi, Qurbanjanning weqesi bizge, milliy rohimizning
jiddi kirziske duç kelgenligidin, diniy we milliy
ehlaqimizning yimirlişke başliğnaliğidin bişaret berdi!
Biz ilgiri milliy musteqilliğimizni yoqatqan bolsaqmu,
diniy we milliy étiqadimizni yoqatmiğan bolğaçqa, milliy
mewjutliğimizni bügüngiçe saqlap kelgen iduq, diniy
étiqat, milliy roh, yahşi enenilirimiz, bügün we
kéliçekte yenila, milliy mewjutliğimizni qoğdap
qalidiğan polat qorğan, hemde, büyük meqsetlirimizge
yétiştiki küç-quwet menbesi idi.
Hitay hökümitining qorqidigini we yoqatmaqçi bolğinimu
del, bizning étiqat bilen yuğurulğan milliy rohimiz hem
qimmetlik milliy qediryetlirimiz idi.
2002. 2. 21. |
|
