Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

3 ) „Amerikining „Qara Qoli“ Jenubi Dengizgha Sozuldi“

Bash söz: bu maqala milletchi Xitaylarning munazire tori www.creaders.net ning bu yil 20-aprildiki „yer shari“ jornilidin elip elan qilghan maqalisi bolup, Xitay mustemikichilik qara niyitining xoshna döletlerni herbi teyyarliqlargha mejburlighan emilyitini burmilap, özlirini heqliq qilip körsetken. shundaq bolsimu bu maqala oqurmenlirimizning Xitay mustemikichilirining kengeymichiligige her zaman teyyar turghan döletlerni biliwelishige yardimi bar. Chünki „düshminimning düshmini mening dostum“ digen bir söz bar.

Yeqinda, Zhongguo hökimiti bezi döletlerning jenubi dengizdiki talash-tartish boliwatqan rayonlarda öz aldigha nefit baylighini echishqa xeridar chaqirghanliq qilmishlirigha nisbeten“qattiq diqqet qiliwatqanlighini“ bildürdi. Dengiz qirghighidiki herqaysi döletlerning öz aldigha zimin böliwelip nefit qazidighan bizning igilik hoqoqimizngha tajawuz qilidighan qilmishliri, Amerika Yaponiye Hindistan qatarliq döletlerning bu sezgür rayongha toxtimay elip beriwatqan ighwagerchilikliri bizni jenubi dengizda boliwatqan her xil ehwallargha choqum diqqet qilishimizgha mejburlaydu. Bu yil martning béshida 15 kün dawamlashqan 5000 Amerikiliq we Phillipinliq esker qatnashqan „mürini-mürige tiresh—2004“ namdiki birleshme herbi manewer boldi. tinich zamanlarda herbi manewerning bolishi heyran qalarliq weqe emes, lekin bu manewer talash tartish boliwatqan rayongha yeqin hem Taiwange yeqin jay Paten taqim arilida bolghachqa kishini heqiqeten chongqur oygha salidu. Phillipin universiti Asia tetqiqat merkizining praffisori Orora bularni körsetti: Amerikining bu herkiti eniq bir signal bolup, Amerika dawamliq jenubi dengizdiki talash-tartishlargha arilishidu hem Paten taqim arilini baza qilip tallishi nahayiti etrapliq bolghan. eger Zhongguo Taiwange hujum qilsa, Amerika Yaponiye we Jenubi Koriyedin esker yötkeshke ülgirsimu lekin Paten taqim arili hemmidin bek Zhongguogha ejellik zerbe bereleydighan istiratigiyilik bazidur. Diqqet qilishqa tegishlik yene bir ish, Taiwan yeqindin buyan Paten taqim arilini özining herbi méshiq qilish bazisi qilishqa tirishmaqta, buni emelge ashurush üchün hetta 24 dane F-5E küreshchi jeng uchighini Philipinge 1 Dollargha setip berdi. Jenubi dengizdek istiratigiyilik orunni yoshurun düshminining qoligha chüshirip qoyush Amerikini nahayiti biaram qilidu, shunga Amerika dengiz armiyisi 7-flotining sabiq qomandani mundaq digen: jenubi dengiz xelqaraliq su rayoni, Zhongguo bilen Philipinning igilik hoqoqimiz bar dep qoyghini bilen ish pütmeydu. Amerikining logikisi bolsa: jenubi dengiz nöwette pütünley Amerikining emes, eger jenubi dengiz xelqaraliq su rayoni bolup bekitilse pütün dunyagha tewe bolidu, bu tebiki Amerikining bolidu. Shuning bilen Amerika tengdashsiz dengiz quwwetlirining yardimi bilen bu rayonda pen tetqiqat qatarliq her xil paaliyetler hetta herbi mewjutlighini ghelibilik ishqa ashuriwatidu. Amerika jenubi dengiz mesilside payda-ziyan toqinishimiz yoq, talash tartishta herqandaq bir terepni qollimaymiz digen bolsimu lekin yenila „ jenubi Zhongguo dengizining tinichlighi we muqimlighini qoghdashqa uzaq muddetlik qiziqidighanlighini“ bildürdi we „ kelgüsidiki toqunishlardin saqlinish üchün, eng yaxshisi jenubi Zhongguo dengizida demokiratik döletlerning we ittipaqdash döletlerning mudapilenishish küchini ashurush kerek“ dep bildürdi.

Del Amerika layiq demokiratik we ittipaqdash döletlerni izdewatqanda Yaponiye bilen Hindistan buninggha teyyar boldi. Amerika bu nechche yildin yaqi kelishim, qoral setish, herbi yardem qatarliq usullardin paydilinip ularni özige tartti. Ularmu özlirining oynaydighan rolini his qilip Amerikining jenubi dengiz istratigiyiside awangiratliq rol oynimaqchi boldi. Yaponiye her yili import qilghan nefitining 90% ni jenubi dengiz arqiliq toshuydu jenubi dengiz Yaponiyening ixtisadi tomuridur, eger bu tomur Zhongguo teripidin kontorol qiliniwelinsa tazimu qamlashmighan ish bolidu. 1997-yili 9-aydiki yengi „ Yaponiye-Amerika qoghdash, qoghdinish hemkarlighining körsetmiside“ hetta ochuq qilip Taiwan we jenubi dengiz mesilliri arlishishqa bolidighan dairide dep belgilengen. Bu Yaponiyening  jenubi dengiz mesillirige arilishishigha qanuni asas bolghan. shunga kishilerning diqqitini qozghap qoymasliq üchün Yaponiye yeqinqi yillardin buyan sezgür we eneniwi bolmighan tereplerdin qol tiqmaqta yeni dengiz qaraqchilirigha zerbe berish, zeher etkeschilirige zerbe berish, qanunsiz köchmenlerni tekshürish qatarliq namlar bilen tekrar kemilirini jenubi dengizgha ewetip bu arqiliq herbi küchini biwaste uzaq muddetlik sherqi jenubi Asia rayonigha singdürmekchi. 2000-yili öktebir we 2001-yili iyunda Yaponiye keme ewetip Singapor etrapidiki dengizda ötkizilgen „tinich okyan 2000“ namliq 4 dölet qatnashqan su asti kemisini qutquzush we gherbi tinich okyandiki 16 dölet qatnashqan torpida tazlash maniwerigha qatnashti. 2003-yili Yaponiye qoghdinish nazaritining naziri Singaporgha berip hemkarlishishni meslihetleshti, qoghdinish etritining bash mushawur reisi yuquri derijilik armiye wekiller ömigini bashlap Vetnamni ziyaret qildi. yiraq okyanda jeng qilish qabilyitini östürish üchün Yapon dengiz armiyisi her yili 2-3 yiraq okyan méshiq etridini Singapor, Thayland, Phillipin qatarliq sherqi Asia birligidiki döletlerge ziyaretke ewetmekte.

„ Areb dengizining shimalidin jenubi Zhongguo dengizighiche bolghan jaylar Hindistanning menpetige taqishidu“ bu söz Hindistan dölet mudapie ministiri Fernandesning aghzidin chiqqan menisini chüshendürmisekmu bolidu. Hindistan meyli qaysi tereptin bolmisun jenubi dengiz su rayonidiki döletke kirmeydu jenubi dengizni özining küch dairisige kirgüzish üchün ustiliq qilishi kerek. Vetnam del Hindistangha oxshash dengiz armiyisi tez küchiyip bash kötergen döletning qollishigha muhtaj bolghachqa ikki terep tezla kelishiwaldi. 1994-yili Hindistan bash ministiri Raol tunji qetim Vetnamgha ghelibilik ziyaret qildi, 1999-yili martta Hindistan dölet mudapie ministiri Fernandes Vetnamni ziyaret qildi hem „dölet mudapie hemkarliq kelishimi“ imzalidi we ikki terep dölet mudapie hemkarliq dairisini kengeytti mustekemlidi kücheytti shuning bilen bir waqitta yuquri derijiliklerning istiratigiyilik uchrishishini qerellik ötkizidighanlighi we herbi qorallar soda dairisini kengeytidighanlighini bekitishti. 2000-yili öktebirdin noyabirghiche Hind dengiz armiyisi 4 , 5 paraxottin tüzilgen filotini ewetip jenubi dengizda Yaponiye Vetnam bilen birliship xelqara su rayonidiki dengiz qaraqchilirigha zerbe berish nami bilen ötkizilmekchi bolghan maniwergha qatnashmaqni istigen idi. lekin kéyin Vetnam Zhongguoning qattiq etiraz bildürishidin endishe qilip maniwerni emeldin qaldurdi. Hindistanning mexsidi emelge ashmighan bolsimu lekin ular bu niyitidin yanmaydu purset bolsila bu mexsidini emelge ashurup, jenubi dengizdiki özining nopozini tikleydu. Nöwette jenubi dengiz aralliridin 29 ni Vetnam, Phillipin 9 ni, Malaysiya 5 ni tajawuz qilip igelliwaldi. Hindinoziye bilen Zhongguoning su tewesi talash tartishi bar. Yeqindin buyan bu döletler „aldin paydilinip, aldin nep körish“ idiyisi bilen xelqara xeridar chaqirip 60 nechche chetel nefit shirkitini jelip qilip bu jayda nefit achmaqta, 600 nechche quduq burghilap 150 din nefit we tebi gaz chiqti. Amerika armiyisi jenubi dengizda ittipaqdashar bilen mürini-mürige tirimekchi elwette bu 5 dölet buninggha teyyardur. Nöwette jenubi dengizda NATO gha oxshash teshkilatlarni qurush mumkinchiligi bolmisimu lekin Amerikining öz aldigha amalliri bar yeni yuquri derijilikler uchrishish, herbi paraxotlar özara ziyarette bolush, muzakirelishish meslihetlishish qatarliq adettiki usuldin bashqa özidiki derijidin tashqiri dölette bolushqa tegishlik tehnika artuqchilighi bilen köp yilliq herbi hemkarliq tejribisidin herqaysi dölet dengiz armiyisige bir yürüsh „ ittipaqdash döletlerning dengizdiki herbi herket qollanmisi“ digen istiratigiyilik herket qamus buyruqlirini ishlitishni teshebbus qilghan bu qollanma del Amerika bashchilighidiki NATO ning urush qilish qollanmisini asas qilip tüzilgendur. Buning bilen bir waqitta Amerikining birleshme maniwerliri roshen halda Asia-tinich okyan rayonlirigha merkezleshmekte (Istatiskilargha qarighanda omomi maniwerlirining 70%). Amerika bulardin paydilinip özining jenggiwarlighini ashurmaqchi herqaysi döletler bilen herbi hemkarliqni kücheytmekchi waqti kelgende NATO gha oxshash „Asia ittipaqdash döletler qoshunini qurmaqchi“. Phillipin uzaq muddetlik ichki urush sewebidin dengiz armiyisini küchlendürelmigen bolsimu, lekin jenubi dengizdiki arallarni talishish iradisidin waz kechkini yoq. 2003-yili aprilda Phillipin Nansha taqim aralliridiki zhongye arilida „karayan shehrining“ qurulghanlighining 25 yillighini tebriklidi, dengiz armiyisi herbi paraxot bilen yerlik emeldarlarni aralgha yetküzdi. Noyabirda yene béshimchiliq bilen Zhongguoning ornitip qoyghan Han yezighidiki igidarchiliq belgisini elip tashlap yengi awarchiliq tapti. Phillipin prizdenti Aloya „mürini-mürige tiresh—2004“ namdiki birleshme maniwerda bularni ashkarlidi, Amerikining her yili Phillipingha beriwatqan herbi yardimila 4 MRD $ bolup peqetla dengiz armiyisi üchün iken. Amerikining bu zor yardemliri bilen Phillipinning yürigi chonglimaqta. Özini kücheytish we menpetke ershish üchün Malaysiyamu birnechche yildin yaqi jim turmidi. 2003-yili mayda Malaysiya Nansha taqim aralliring biride xelqaraliq paaliyet ötküzdi. Tunji qetim 27 paraxotqa bu jayda beliq tutushqa bir paraxotqa sayahet bilen shughullinishqa ijazet berdi. Malaysiya dengiz armiyisi asaslighi chetel qorallirigha tayinidu(Engiliye, Fransiye, Italiye, Schweden qatarliq Yawrupa döletliri). Yeqindin yaqi Malaysiyamu Amerikigha tutiwatqan qattiq pozitsiyesini özgertip, maniwer ötküzüsh bahanisi bilen Amerika bilen yeqinlishiwatidu. Vetnam ezeldin Nansha taqim arallirigha munazire telep qilmaydighan igilik hoqoqimiz bar dep qaraydu. 2003-yili aprilda Vetnam hetta Nansha taqim arilining azat bolghanlighining 28 yillighini tebriklidi. Vetnamning parlament ezaliri, dölet mudapie ministirligi wekilliri aralgha chiqip, xizmetlerni tekshürdi. Shu yili mayda Vetnam tashqi ishlar ministirligi Zhongguoning jenubi dengizda beliq tutushni cheklesh elanigha qarita bayanat elan qilip, Xisha we Nansha taqim arallirigha özlirining munazire telep qilmaydighan igilik hoqoqi barlighini elan qildi. Vetnam dengiz quwwetliri sabiq Sovet ittipaqining yardimi bilen qurulghan we tereqi qilghan idi. sabiq Sovet ittipaqi parchilanghandin kéyin Vetnam yardemsiz qelip yengi bir qollighuchigha muhtaj bolghan. Hindistan buninggha teyyar lekin kelgüsini közligende Vetnam choqum Amerika nefit shirketlirini bu arallarni echishqa teklip qilip Amerika bilen yeqinlishish mexsidige yetidu. 2003-yili 11-ayda Amerika herbi paraxotliri tunji qetim(Vetnam urishidin kéyin) Vetnamni ziyaret qildi. bu yeqinlishishning bir alamitidur.

©UÇQUN-KIVILCIM - 03.01.2005 20:19  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş