|
Perhat Muhemmidi
16 apridin 19 aprilghiche, chetellerdiki Uygur
teshkilatlirining 4 qétimliq omomiy qurultiyi
germaniyede muwapiqiyet halda chaqirildi we < Dunya
Uygur qurultiyi > barliqqa keldi.
Bu qétimqi qurultay, Uygur siyasiyonliri we chetellik
küzetküchiler teripidin birdek halda, < Xitay
hökümitining deplomatiye jehette Yawropa birlikide
uchrighan zor meghlubiyiti > dep qaralmaqta.
Buning sewebi shuki, ötken yili 12 ayning 15 küni
Xitay jamaet hewipsizlik ministirliki teripidin <
terorist teshkilatlar > dep élan qilinghan 4 Uygur
teshkilatining ikkisi germaniyede, yene shundaqla <
retoristlar tizimliki > ge kirgüzülgen 11 Uygurning 3
nerimu germaniyede yashimaqta.
Dimek bügün, Xitay hökümiti germaniye hökümitidin bu
teshkilat we shehislerge qarita jiddi cheklesh
tedbirlirini yolgha qoyushini kütiwatqan bir mezgil.
Yene bie jehettin,nowette Xitay, Yawropa birlikining 3
chong soda shiriki bolup, ikki terepning yilliq soda
miqdari 115 milyart eurodin ashmaqta. Yawropa birlikige
eza döletler ichide, bu birlikning pazawuzi hisaplanghan
germaniye Yawropa döletliri ichide Xitaygha eng köp
meblegh seliwatqan we Xitay bilen bolghan iqtisadi
munasiwiti eng küchlük bolghan dölet.
Nöwette germaniyening Xitaygha salghan omomi meblighi 70
milyart yüen etrapida bolup, bu, pütün Yawropa birlikige
eza döletlerning Xitaygha salghan omomiy meblighining
yerimigha yeqinraqini igelleydu, Germaniye hökümiti
kelgüsi 3 yil ichide Xitaygha salidighan meblighini bir
hesse ashurushni pilanlimaqta.
Eslide buhil yeqin iqtisadi munasiwetlerni we Xitayning
deplomatik hujumlirini közde tutqanda, Xitay hökümiti
teripidin < teroristik teshkilatlar > dep qaralghan
Uygur teshkilatlirining dunyaning herqaysi elliridin
germaniyege biheter halda kélip toplunup, özlirining
milliy qurultiyini chaqirishi, bolupmu, Xitay hökümiti
teripidin < terorist teshkilatlar > tizimlikige
kirgüzülgen < Dunya Uygur yashliri qurultiyi > ning, bu
qétimqi omomiy qurultayni teshkilligüchi
asasliteshkilatlarning biri süpitide otturigha chiqishi,
heqiqetenmu zor bir weqe idi.
Qurultay merkizi orginidin igellishimche, qurultay
harpisida Xitay hökümiti gerniye hökümitige birqanche
qétim qattiq etiraz bildürüp, germaniye hökümitini bu
qétimqi yighinni tosushqa chaqirghan, shundaq weziyet
astidimu yene Qurultay teyyarliq komutiti teripidin
bekitilgen 33 wekilning 29 nepirining germaniyege kélip
toplinalighanliqi, Xitay hökümiti üchün ejellik bir
zerbe bolghan.
Ningche Xitay hökümitining meghlubiyetke uchrishidiki
asasi sewep shuki, ular, Yawropa birliki qaighidiki
döletlerning, bolupmu germaniyening kishilik hoqoq,
demokratiyeni hemmidin ela bilidighan heqiqiy bir qanun
döliti ikenlikini nezerdin saqit qiliwetip, < bizning
Yawropa birliki bilen munasiwetlirimiz yahshi, bu
yerdimu huddi ottura asiya jumhuriyetliridikidek siyai
we deplomatiye jehette halighanche tesir körsüteleymiz >
digen ham hiyalda bolup kelgen.
Emma shunisi bir emiliyetki, Yawropa birliki bilen Xitay
otturisidiki munasiwetlerning kuchuyishige mas halda,
heliqaraliq kishilik hoqoq teshkilatliriningmu Yawropa
birlikini kishilik hoqoq mesilisini nezerdin saqit
qiliwetmeslik heqqide izchil turde agahlandurup
keliwatqanliqi korulmekte.
Meilen, otkende, Yawropa birliki bilen Xitay
otturisidiki 6 qétimliq resmiy muzakire bashlinish
harpisida, heliqara kechurum teshkilati bayanat élan
qilip, Yawropa birlikini Xitay bilen bolghan
munasiwetlirini qaytidin közdin kechurup chiqishqa
chaqirghan, shundaqla, Xitayda kishilik hoqoq jehette
köpligen mesililerning mewjut ikenlikini tekitlep,
Yawropa birlikidin, Xitay bilen bolghan kishilik hoqoq
sohbitini kucheytish we kishilik hoqoq mesiliside
Xitaygha qaratqan besimini yenimu ashurushni telep
qilghan idi.
Hetta muzakire harpisida heliqara kechurup teshkilati
germaniye shobisining mesuli Dik pilayter ependi
Germaniye dolqunliri radiyosining ziyaritini qobul
qilghanda, Xitayning qanun saheside chong bir
özgurushning yuz bermigenlikini tekitlep kélip,
buninggha sherqiy turkistanning weziyitini misal qilip
korsetken we bu heqte tohlup: < bizning birqanche yildin
buyan igelligen melumatlirimizning qarighanda, az sanliq
millet mosulmanlirini qiynap ihrar qildurush ehwalliri
aziyish uyaqta tursun, eksinche köpuyiwatidu, mesilen,
Xinjiangdiki musteqilliq paaliyetliri bilen
shughullanghan Uygurlargha buhil usol qollunup
keliniwatidu, ilgiriki birqanche yilda siyasi seweptin
tutqun qilinghan Uygurlarning hemmisi digudek qiynashqa
uchrighan, ular qolgha elinghandin keyin, tashqi dunya
we ata anisi bilen bolghan alaqiliri putunley
uzuwetilgen, ularning adwukat teklip qilip özini
aqlishighimu yol qoyulmighan, Xitay hokumiti bizning
bujehette tekshurush élip berishimizni cheklep
keliwatidu > dep korsetken idi.
Emiliyette bolsa, Yawropa birlikining Xitaygha qaratqan
omomiy stiratigiyeining peqet soda munasiwetlernila emes,
belki Xitayning demokratiyélishishini ilgiri surush,
Xitayni siyasiy, ijtimayi,qanuniy, memuriy,mediniy
maarip, mohitni qoghdash ... qatarliq nurghun jehetlerde
islahat élip berishiqa heydekchilik qilishtin ibaret köp
tereplimilik mezmonlarni öz ichige alghanliqi, shundaqla,
kishilik hoqoq mesilisiningmu Yawropa birlikining
Xitaygha qaratqan stiratigiyesining mohim mezmonlirining
biri ikenliki korulmekte.
Mesilen, Yawropa birlikining tashqi ishlar komisseri
Ping dingkang ependi teripidin otkende Bürükselde élan
qilinghan Yawropa birlikining Xitaygha qaritidighan
stiratigiyelik pilanida, Yawropa birlikining kishilik
hoqoq mesiliside Xitay bilen bolghan söhbetlerni
kucheytidighanliqi alahide tekitlinish bilen birge, <
Yawropa birliki, Junggoning qanun we demokratik
asaslargha tayanghan erkin bir jemiyetke qarap
yuzlunishini umit qilidu, Junggo, Yawropa birlikining
sheriqqe kengiyishi jeryanidiki tejirbe sawaqlirini
qobul qilishi lazim, chunki ilgiriki köpligen
sotsiyalistik döletler bu jeryanda özlirining
qurulmisini tedriji halda Yawropa birlikining
ölchemlirige maslashturghan idi > dep korsutulgen idi.
Yeni Yawropa birliki Xitayni sotsiyalizimdin waz kechip,
demokratik bir sestimigha kochushke ashkare dalalet
qilghan idi.
Eger Yawropa birliki terkiwidiki döletlerning weziyitige
qaraydighan bolsaq, bu birlikning, kishilik hoqoq
mesiliside pewquladde nazuk bolghn eng demokratik
ellerdin teshkil tapqanliqini koruwalalaymiz, bolupmu
olum jazasi, Yawropa birlikining eng qattiq qarshi
turidighan mesilisi bolup, bu jehette Yawropa birliki
hetta amerikinimu eyiplep kelmekte we Yawropa birlikige
namzat döletlerge olum jazasini emeldin qaldurushni
aldinqi shert qilip kelmekte, shunga, Yawropa
birlikining ölüm jazasini ijra qilishta yillardin buyan
chimpiyonliqni qoldin bermey keliwatqan Xitay doliti
bilen bolghan munasiwetliride, soda üchün demokratiye we
kishilik hoqoq mesilisini nezerdin putunley saqit
qiliweti esla mumkin emes, gheriplik bezi siyasi
kuzetkuchiler, Yawropa birlikining sherqiy Yawropagha
kengiyishidin keyin, demokratiye we kishilik hoqoqning
siyasi jehette hetimu waz kechilmes pirinsiplirigha
aylinidighanliqini we heliqara munasiwetlerde demokratik
ölchem we qimmet qarishini tehimu köp
tekitleydighanliqini, Xitayning hazirqi sestimisi bilen,
kelguside Yawropa birliki bilen normal munasiwetlerni
saqlap qalalishining mumkin emeslikini ipade qilishmaqta.
Qisqisi, bu qétim, < Dunya Uygur Qurultiyi > ning
Germaniyede muwapiqiyetlik halda chaqirilghanliqi, Xitay
hökümitining heliqara siyasi sehnilerde Uygur
teshkilatlirini qarilash üchün élip beriwatqan siyasi we
deplomatik hujumlirining Yawropa elliri teripidin qilche
étibargha we ishenchke érishelmigenlikini körsütüp
turmaqta. |
|
