|
Qaratağ Neşriyati – Qumul
Turmide
“Hepileşmigin erbap bilen,
Eplep salar her bap bilen.”
__ Uygur Maqalisi
Qasim, turme kamirining ottursida daq simont yerde
ongdisiğa yatatti.
U, sella qimirlap qoyğandek qiliwidi, mingliğan yingne
pütün wujudini birla waqitta teng sançiwatqandek,
bedenliri ot bolup yénip ketti: “Wayjan” – dep boş
ingirap qoydi. Qasim titiwitilgendek ağrip kitiwatqan
bedinini heriket qildurmay jim tutişi kérekligini his
qildi.
U, qaçanlardin biri bundaq huşisiz yatqanliğini zadila
esliyelmidi. Uştumtut başlinip ketken ağriq, uttur bérip
mingisigila taqalğanidi: “Huşisiz yétiwergen bolsammuğu
– kaşki!” – dep özige özi ğudungşup qoydi. Uning
wujudida bir – birsige oxşimaydiğan herxil heryangza
ağriqlar aylinip yuretti. U diqqet bilen tingşiğan idi,
bedinidiki eng küçluk ağriqning miq qeqilğan huşiğidin
kiliwatqanliğini pemlep qaldi: “Qéni ağriğine, ağriqning
eng noçisi sen oxşaysen. Ağri, téximu qattiq ağri,
qolungdin kelse ağriwirip mini qaytidin huşumdin
ketkuziwet! – Qasim nerining bekérek ağriwatqanliğini
his qilsa, şu yeri ge xitap qilatti. _ Sen bala tekken
beden, manga ağrip bériştin başqa nime qilalayitting!
Sen ağrişnila bilisen, ağriğine qéni, yene qançilik
ağriyalaysenkin!” ...
U, qandaqlar qilip ağriqlirini untup eslimiler dunyasiğa
ğerq bolup ketkenligini sezmeyla qalğanidi. Uning xiyali
nimişqidu tunji heriket başlişiğa bahane bolup bergen
bir qitimliq içi suruş weqesini esleşke ketkenidi. U
kunki weqe herqançe kulkilik tuyulsimu, Qasim, şu
qétimqi içi suruiş weqesige ming qitim rexmet éyitatti.
U kilişmeslik weqesi, uning uzun yilliq pişqedem mexpi
heriket jengçisige aylinişiğa tunji sewep bolup
qalğanidi. ...
Qasim, bir künisi başliri taştek çingqilip ağriğan halda
uyğandi. “Axşam olturuştin saet qançilarda tarqalğan
bolğiyduq? Uyumge qaçan we qandaqlarçe kelgen bolğiydim?
– U, şunçe tirişip esleşke urunup baqqan bolsimu, hiç
nimini isige alalmidi. – Birer kilişmeslik bolmiğandu
her halda, bu yéqinlarda mestligimde daim reswa bolup
kitidiğanla bolup qiliwatimen.” – U, özige özi ğudungşup
qoyup béşini yotqiniğa téximu çing purkidi.
Béşining ağrişi barğansiri éğirlişip közige zadila uyqu
kelmidi. Qasim, axşamqi olturuş menzirisini qayta
esleşke tirişiti. Şunçe tirişipmu axşamqi olturuşta
qançilik içiwetkenliginimu esliyelmidi. Adem béşiğa
birer potölkidin daçuy bar idi dep oylidi Qasim,
ularning tögep – tugimigenliginimu esliyelmidi. “Awal şu
haraqning çişini çeqişning amalini qilmisam bolmidi, bu
qétim haraq xéli bek çişleptu mini.” – dep ornidin
mejbori turup, soğoq suda yüz – közini ğil – palla bir
nemleşturiwilip, tunuş tungganning lengpungxanisiğa
yurup ketti. ...
Küçida xélidin béri aylinip lengpung – siriqaş, suyuqaş
– pintanglarni içip baqqan bolsimu ongşilip kitelmigen
Qasim, bir yerige kilip qursiği ağrip qistap qalğanda,
uyaq – buyaqtin hajethana ahturup terep – terepke
çepişqa başlidi. Ming teste bir küça hajethanisini tipip
pul toleşkimu ulgurmey uçqandek kirip aram tapti. Sel
jayiğa çüşkendin kéyin, işiktiki miqqa esiğliq turğan
qara poltilin xaltiğa közi çüşti. Ixtiyarsizla qolini
uzartip sirtidin tutup korıwidi, qoliğa kitab – depterge
ohşiğan birnimiler urulğandek qildi. Xaltini qoliğa ilip
içidin nipiz qara taşliq we qéliniraq zengger taşliq
ikki kitab çiqardi:
“Müsteqilliğimizdin Umid Barmu?”
“Ya Müsteqilliq – Ya Olum!”
“Nime dimekçisen yene! – dep ğudungşup qoydi u, - Şunçe
weyrane halğa qélip turupmu umidim bar dimekçimusen!”
Qasim, Uygurçe kitab uqimiğiniğa xéli yillar bolup
ketkenidi. Şunga u, bu kitablarnimu perwasizliq bilen
xaltisiğa sélip, işini putturup küçiğa çiqti. Sésiq
tamakisini çekkeç bir haza küça aylandi. Bügün şenbilik
dem iliş küni bolğaçqa, küçilar miğildap ketkenliktin,
qista – qistangda aranla mangğili bolatti. “Yigirme yil
awal bu küçilar nime digen azade idi – he!” – dep
ğudungşup quyup, yingidin ağziğa qisturğan tamakisini
tutaşturuş üçün bir qolida çaxmaq çiqip kilişturelmey,
qolidiki qara xaltini bilikige otkuziwitip turup isige
keldi: “Bu xaltini nimişke éliwaldim?” – Etirapiğa qarap
exlet taşliğidek birer yer tapalmay yolini dawam qildi.
Bir hazadin kéyin işigining aldiğa kélip qalğininimu
sezmey qaldi.
Öyige kirip özini kariwitiğa étip közlirini yumdi. Bu
arida, bir qolida héliqi qara xaltini tutup turğanliğini
eslep, asta bir parçe kitabni çiqirip irinçeklik bilen
perwasizlarçe warağdap qoydi. Bezi betlirige şundaqla
köz yugurtup qoyup, guya Uygurçe uquşni untup qalğan –
qalmiğanliğini siniğandek qildi. Andin bu kitablarni
yandiki tompuçkining üstige taşlap qaytidin közini yumdi.
Qasim, tuyuqsizla ornidin çaçirap turup ketti!
“...Üçey – Bağrilirini çuwiwiteyli! ...”
Kitabtiki bu qurlar uningğa endila tesir qilişqa
başliğan idi. U derhal héliqi kitablarni qaytidin qoliğa
aldi. Her ikkisidila aptor ismi orniğa “Izçimen”
yezilğanidi. U, herqançe oylapmu bu xil texellüstiki
birer aptorni isige alalmidi. “Izçimen, yaki şu IZ
romanining birer parçisimu qandaq? Bir yilliri Xitaylar
u romanlarnimu koydurimiz diyişip yurgendek qiliwatatti.
– Kitablarning u yer – bu yerini uqup baqti, _ yaq, bu
başqa bir kitabtek qilidu!” – dep, qara taşliq kitabni
baştin uquşqa kirişti. Uning ténçliqqa könüp ketken
yurigi qorquştin barğansiri küçluk dopuldep soquşqa
başlidi. “Nime digen qorqunuşluq gepler bu!” – Qasim
bunçe hayajanlanduraliğidek birer Uygurçe kitab uqup
baqmiğili uzun yillar bolup ketkeçke, bu kitablarni
resmila uquşqa kirişip ketti. Uqup biryerlirige kelgende
qayil boluş ipadisi bilen baş lingşitip qoysa, yene bezi
yerlirini qaytilap uqup kitetti. Hetta bezide
hayajanlinip ornidin turupmu kitetti. “Toğra deydu bu
Izçi digini!” – dep öziçe ğungşupmu qoyatti. Yene bir
yerlirige kélip olturup çongqur oyğa pitipmu qalatti.
U, axiri bu ikki kitabni uqup putturiwetti. Eng axirqi
bir tal tamakisini çiqirip çekkeç, un – tunsiz bir haza
olturup ketti. Andin bu kitablarni qaytidin qoliğa élip
aldi – keynilirini orup – çorup qaraşqa başlidi. İçidiki
sadde sizilğan xerite – resimlergiçe, muqawilirigiçe
diqqet bilen kuzitip çiqti. Bu ikki kitab, uni xéli
obdanla jélip qiliwalğanidi. Qasim xéli yillardin béri
bunçe birilip kitab uqup baqmiğanidi. Şunga u, bu
kitablarni zadila qoldin çuşurgisi kelméytti. “Ufff!” –
qilip bir uluğ – kiçik tiniwilip ornidin turdi. Tuyuqsiz
béşining qiyişidin qorsiqining bekla éçip ketkenligini
his qildi. Saétige şundaqla bir qariwidi, çuçup ketti:
“Way – woooy, tang étipla qaptuğu! Toxta, awal az – paz
bir nimiler qilip yewalay.” – dep, kitablarni awaylap
bir çetke qoyup aşxana oyige qarap mangdi. Bu arida sel
ensirep taşqaqi işigining taqalğan – taqalmiğanliğini
bir tekşurup qoyup tamaqqa tutuş qildi. “Heqiqetenmu
qorqunuşluq kitablar” – dep konglidin otkuzdi tuxum
qorup turup.
“... Wétinimizni bésip yatqan barliq Xitay tajawuzçiliri
bizning eng eşeddi milli duşminimiz! ... Şundaq iken, bu
duşmenlerni eng éğir wehimilik mexpi heriketlerni
yaritip qorqutup qoğlaş işi, bizning bügünki baş tartip
bolmaydiğan birdin – bir wezipimiz! ...”
Qasim çay içkeç olturup, béşidin otkuzgen menisiz
hayatini esleşke başlidi.
Gerçe u, baliliq dewride uquştin baş kötürelmey
bengwaşliq qilişqa waqit çiqiralmiğan bolsimu, yéngi
oylengen yilliridin başlap turmuşning lezziti içige
pétişqa başliğan idi. Kéyinki yillarda yene nimişqidu
buningdinmu zirikip, keypi – sapaliq hayat içige pétip
kétiwatatti. Şunga, bir balisini yitim qilişqimu
çidaşliq bérip, aile hayatidin keypi – sapani üstun
körüp ayalidin ajrişip ketken idi. Boytaq qalğiniğa xéli
yillar bolğiniğa qarimay, qaytidin resmi oy – uçaqliq
boluşni zadila xiyaliğa kelturmigenidi. “Oy tutuşning
nimisige heweslinimen? – déytti u öz – özige, _ Étigen
tur, işingğa mang. Axşimi kel, yotqan’ğa kir. Bek bolup
ketse haywani qiyapette bir – biringni yalaş. ...
zirikip qalsang menisiz jidel çiqar, Işekke küçung
yetmise ur toqumni, digendek jemiyettiki naheqçilikler,
bésimlar we onguşsizliqlar derdide kirip ya ayaling
bilen jidelleş, yaki bolmisa balangni azarla! ...” –
Qasim, bundaq turmuştin éğir mest boliwilip bularning
hemmisidin waqitliq bolsimu xali boluşni ewzel korgenidi.
Eslide u, bundaq bengwaş birsimu emes idi. U, yaşliq
dewriliride derislirining éğir yukidin herqançe baş
kötürelmigidek qilsimu, yénila waqit çiqirip edebiyat,
tarix, psixologiye, jemiyetşunasliq we pélisepege dair
bilimlerni şarait yar berse mektepte, şarait yol
qoymiğanda kitab – jornallardin uginetti. Hetta dini,
milliti we yurtiğa dair melumatlarni herxil ğeyri resmi
yiğilişlarda, olturuş – söhbet sorunlirida alahide
heweslinip ugen’genidi. Bu jehette millitim, wétinim
üçün dep bezi ilmi maqalilarni, terjime kitablarnimu
ilan qilişqa tirişip baqqanidi. Hetta bezide muwapiq
sorunlarğa kirip qalğinida millitim, wétinim dep jöza
muşlap sekrep kitidiğan joşqunluq yillarnimu yaşiğan idi.
Bu xil söhbetlerning beziliride alahide umidwarlişip,
wétini étila müsteqil bolup kitidiğandek hayajanliq
künlerni yaşisa, yene bezide guya bu weten, bu millette
qilçimu umid qalmiğandek hislarğimu kirip qalatti.
Qisqisi, Qasim bu juşqunluq yillirida millitining,
wétinining Xitay tajawuzqiliridin qutuluşi üçün qilçilik
birer ilgirleş ehtimalini his qilalmay kelgenidi. Buning
del eksinçe, wétini Hitay tajawuzçiliri teripidin kundin
kun’ge éğir ayaq asti qilinip, burun ata –
bowilirimizning qan bedilige kelgen nurğunliğan heq –
hoquqlirining Hitay tajawuzçiliri teripidin bikar
qilinişi, eng wehimiligi – Hitay tajawuzçilirining
hessilep artip kitiwatqanliği uni bekla ensiritip
kelmekte idi. Emma bunçe éğir milli bohran aldida, özini
alahide weten soyer, milletperwer qilip körsitiwatqan
kişilirimiz teripidin otturğa quyuşup yurgen hel qiliş
çarilirining hemmisila digidek nowettiki milli bohran
tereqqiyatini özgertişke qilçilik roli bolmaydiğan quruq
dawranglar idi. Hetta bir turup qariğanda, Hitaylar
weziyet jiddilişiş ihtimali korulidiğanliğini
molçerligen haman, bu turdiki “milletçi, bolgunçi” lerni
qepezdin çiqirip, milli dawalğuşlarning hel qilğuç
yolğaqarap kétip qélişining aldini ilip yurginidekla
bilinetti. Bularni oyliğinida, uning umudliri birdinla
tözup kitiwatqandek bolup qalatti. Weten içidiki “dahi”
lardin umudini uzgen Qasim, çet’ellerde musapir bolup
yurgen kona – yéngi “dahi” lirining pikir –
heriketlirige munasiwetlik matiriyallirini ming bir
balalarda igellep tehlil qiliş arqiliq, uning heyranliği
téximu ewjige çiqqanidi: Guya wétinidiki bunçe éğir
milli bohranlarning kéliş menbési şu çet’ellerdiki
“dahiçaqlar” boliwatqandekla hisiyatlarğa kirip
qalğanidi! Bek bolup ketse, bu ikkisi ottursidiki perq –
xuddi bir oydiki ikki oğulning birsi ekilep yurup işini
hel qiliş yolini tutqan bolsa, yene birsi yiğlap yurup
işini hel qiliwiliş yolini tutqandekla bir perq idi.
Halbuki, bizning işimiz bir ailining içki jidili
bolmastin, pütünley eşeddi dost – duşmen derijisidiki
bir mesile idi.
Qasim bu xil oylinişlardin kéyin, millet – weten digen
mesililerde pütünley digidek umudini yoqatqan bir halğa
kélip qalğanidi. Uningçe bolğanda, Uygur jemiyiti yep –
yéngi bir qiyapet bilen otturğa çiqişi kérekki, u endi
keskin bir buruluş yasap ya duşminidin qutulişi, ya
bolmisa pütünley gumran bolişila kérek idi. Juğrapiyilik
ewzel bir muhitta turiwatqan her qandaq bir millet, bu
ikki yoldin birini talliwilişqa mejbor idi. Emma bundaq
keskin buruluş yolini u milletning yumşaqbaş
kişilirining qoliğa taşlap qoyuş bilen hergizmu işqa
aşuruşqa bolmayitti! Bir milletning qudret tépişi
hergizmu şu milletning her bir ezasining ortaq
awan’gartliq körsitişi bilen meydan’ğa kelmeydu. Bundaq
bir imkaniyetmu her qandaq bir millette mewjut bolmiğan
we hazirmu bolmaydu. Ortaq tirişçanliq rohi peqet şu
milletning mewjutliğinila saqliyalaydu. Bir milletning
qutquzulişi, gullendurulişi yaki qudret tépişi mutleq
turde eng yéngiliqçi, eng jengguwar, eng ixtidarliq, eng
pidakar we eng emiliyetçi adimining özini pida qilişi,
xelqni yiteklişi we başqilarni mejbori heriketke
atlanduruşi arqiliqla işqa aşurilidu. Bundaq bir dahi
terbiyiliniştin yaki sayliniştin barliqqa kelmeydu.
Xuddi şuningdek, her qandaq bir mergeziyetçiliktinmu
otturğa çiqmaydu. Yene şuningdek, bundaq bir yitekçi
iqtidar igisi emili heriketke jélip qilinmay turupmu
hergiz öz iqtidarini jari qilduralmaydu.
Bir millet terkiwide bundaq iqtidar igilirining
kandidatliri mutleq turde insaniyetning tupki paaliyet
sahéliri boyiçe yiterlik miqtarlarda saqlan’ğan bolup,
ularni otturiğa çiqiriş pursitini yaritaliğan millet
şeksiz turde apetliridin, duşmenliridin, tosalğuliridin
qutulup alğa ilgirliyeleydu. Emma bir milletke hakim
boluşni qolğa kirguziwalğuqi yaki kirguziwalğanlar
xaliğan bir sahe boyiçe şu sahege xas iqtidar
igilirining ornini igelliwilişqila urunidiken, bu millet
muqerrer turde qutuluştin, ilgirleştin yaki qudret
tépiştin mehrum bolup qalidu. Qasim oylayduki, milli
müsteqilliqni özilirige tupki ğaye qilğan bizning her
qandaq bir qoşonimiz, teşkilatimiz, partiyimiz yaki
jemiyitimiz iqtidar igilirini bayqaş, ularğa şarait
yaritip bériş we ulardin paydilinişni özilirining
intayin muhim tupki pirinsipliridin biri qilmiğanla
bolidiken, bundaq bir teşkil hiçqandaq bir işni ğélibige
yitekliyelmeydu. Addi kişilerning herkiti menggu addi
paaliyetler dairisidila çeklinip qaliduki, undaqlar
hergizmu murekkep çigiş mesililer içidin çiqiş yoli
tapalmaydu! Her qandaq bir iştiki iqtidar küçi hergizmu
yatliwiliş bilen, doriwiliş bilen, pul – mal bilen qolğa
kelmeydu. Iqtidar küçi – belgilik kişilerge tebietning,
tengrining biwaste apiridisidinla kélidu. Bundaq bir
tebii iqtidarning hemmimizde birhil yaki bir tekşi
bolmasliğidin meyuslinişimizningmu hajiti yoq. Kim
bilidu, bizdimu u işning dahilirida bolmiğan başqa bir
iqtidarlar barmu téxi! Heç bolmiğanda qalğanlirimiz
bundaq bir iqtidar igisige purset yaritip biriş, hetta
undaqlarni toniwiliş, undaqlarğa egişiş pursitige
irişélisekmu özimizni bexitlik hisaplişimizğa yitip
aşidu. Çünki, herqandaq bir iqtidar igisi mutleq turde
bizdeklerge tayiniş arqiliqla öz iqtidarini namayen
qilalaydu. Dimek, bügünki kunde mewjut bolup turğan
bizning her qandaq bir teşkilatimizda iqtidarni itirap
qilalaydiğan, undaqlarni bayqiyalaydiğan, undaqlarğa
paaliyet soruni yaritip bireleydiğan we undaqlarğa boy
sunidiğan yitekçi roh bolmisa kérek, digenlerni
konglidin otkuzgen Qasim, bu heqte nime qiliş kérekligi
heqqide tula baş qaturup zadila bir çiqiş yoli tapalmay,
bu işlar üstide bihude baş qaturuşni taşlap, haraqqa
tayinip özini mest – hoşluq dingiziğa ğerq qiliş yolini
talliwalğanidi.
Mana endi uning qolida buning jawabi turatti. “Bu
kitablar intayin addi sözler bilen bu menisiz hayatning
tupki seweplirini we çiqiş yollirinimu uçuq körsitip
bériptu. Hetta bu ğayimizni işqa aşuruş yoliğa
atlinişning qedemlirini şunçilik addi körsitip bergenki,
bizning “uluğ” lirimiz, “dahi – yitekçi” lirimiz terğip
qilişip yurginidek undaq he – disila BDT ning
derwazisiğa bérip yétiwiliş, AQŞ ning parlamint binasida
telmurup turuş, qaysi bir xoşna el, qaysi bir küçluk
dolet, qaysi bir elning partiyiliri, quralliq küçliri
qatarliqlarni tesirlendurmigiçe bu işimiz hel bolmaydu
diyişkinidek qilğili bolmaydiğan çigiş we nazuk işlardin
emesligini, işni başliwilişimizning bunçe addiliqiğa
ademning eqli heyran qalidiken!” – Qasim özini rohi
jehettin xélila yenggillep qalğandek his qilişqa başlidi.
U, başqilatin umid, ğayilerge irişmekte idi. Kitabta
diyilgenler bilen özini sélişturğinida, heqiqetenmu
otken hayatining yalğuzla ahmaqaniliqlar bilenla tolğan
bolup qalmay, hetta wétinige, millitige, diniğa hainliq
qilğanliq bilen teng menide bir munçe iş –
heriketlernimu qiliğanliğidin özidin yirginipmu qoyatti.
U, özini kariwitige taşlap çongqur hiyalğa patti. Otken
yillarda hizmet bahanisida wétinining jenop – şimalini
bir qur aylinip çiqip, Hitaylar bilen Uygur – Qazaqlar
arisida asman – zemin perq qilidiğan tengsizliklerni,
milli zulumlarni, milli kemsitilişlerni, çekidin aşqan
namirat we nadanlaşturulğanliqlirini körüp, içi tit –
tit bolup ketken bolsimu, bu naheqçiliklerdin qutuluş
çariliri üstide qilçimu çiqiş yoli tapalmiğanidi.
Wijdani bekérek qodangşip ketkinide, “Manga nemidi,
şunçe kişining uruğ – tuğqanliri qamilip, olturulup,
surgun – bohtanlar bilan xaniweyran qiliwitilsimu “ğing”
qilişmay yurginide, men nimançiwala oylap baş qaturup
kitettim!” – dep, wijdanining sadaliriğa pisent qilmay
béşini çokurup jim yuruşke tirişqanidi. Zadila taqiti
qalmiğanda, hiliqi “dosti” ni – Haraqni üstelğa tiklep
qoyup aram tipiwalatti.
Qasim, yekşenbinimu ene şundaq hiyallar bilen keç
qiliwetti.Uni qelbining çongqur yeride bir dawalğuş, bir
çaqiriq sadasi yangrap aramiğa qoymayitti. U axiri
berdaşliq birelmey bu kitablarda körsitilgen heriket
usulliri heqqide oylinip köriwidi, uni bir qorqunuş,
titirek oriwaldi: He – digendila qoliğa muzdek parqirap
turğan koyza sélin’ğan, turmilerde wehşilerçe qiyin –
qistaqlarğa ilin’ğan pajiélik qiyapiti köz aldiğa
kéliwilip bedenliri şurkinip ketti. “Yaq, bundaq işlar
men qilalaydiğan işlardin emes!” – Qasim xuddi çoğqa
olturiwalğinidek ornidin sekrep turup ketti. “Nedinmu
yoluqti şu kitablar!” – diginiçe, özige hay birelmey
héliqi kitablarni yastuği astidin çiqirip derizisidin
sirtqa çoriwetmekçi bolup mangdi – yu, yene toxtap qaldi:
“Toxta, tuwende birersi körüp qalsa qandaq bolidu? Bu
binada mendin başqa birmu Uygur bolmiğanliğini bu
Hitaylar taza yahşi bilidiğu! – dep ensirep qaldi u, _
Eng yaxşisi koyduriwitey!” – digen xiyalğa kélip aşxana
uyige kirdi.
Aşxana oyige kirip gaz uçiğini açti. Awal qara taşliq
kitabni yirtip köydermekçi bolup uni warağdaşqa başlidi
– yu, emma nime üçündur uni yirtişqa közi qiymidi.
“Qorqunçaq, toxo yürek!” – uning içidin bir sada uningğa
warqirawatqandek tuyulup qolliri titirep ketti. Kitabni
qayta awaylap warağdaşqa kirişti:
“... Xalisingiz tepsili uqup çiqing, ... xalimisingiz
başqa birsige mexpi şekilde biriwiting, ... bundaqlarni
... Hitay tajawuzçiliri yitişturup çiqqan boldi, ...”
Qasim şu yerdila olturup kitablarni qaytilap warağdaşqa,
arilap uquşqa kirişti. U bu kitablardin zadila ayrilğisi
kelméytti. “Yaq, bu kitablarni hergizmu taşlimaymen!”
Endi u, bu kitablarni yuşuridiğanğa yer axturuş bilen
aware idi. U yer – bu yerlerge tiqip baqatti – yu, yene
xatirjem bulalmay iliwalatti. U, kitablarni tiqqidek yer
axturup eplik we bixeter bir yuçuq tapalmay, qolida
kitablar, bir haza jim bolup olturup ketti. Birer iş
qilip beqişni oylayitti – yu, yene bir yerliridin
qorqatti. Emma uning qelbining çongqur bir yeridin “Bir
iş qil! Bu çaqqiçe jim yatqining yiter, nimidin qorqisen!
Téxi tunigunla bolup otken Barin, Ğulja weqélirini
yaratqan baturlirimizdin sining nimeng kamidi!!” –
digendek hitaplar yangriğandek qilatti. Yene bir yeridin
“Eger tutulup qalsang jaza azawiğa çidimay qalisen!” –
digen ingiraşmu tuyulup, bedenlirini şurkunduretti: Urup
qiynaşlar, taxtayğa mixlinişlar, titilğan bedenlirini
tuz – laza suyige paturuşlar, ... qorqup titirep ketti.
Derhal kitablarni kariwitining üstige taşliwitip oyidin
çiqip ketti. Arqa koçidiki bir Tunggan aşxanisiğa kirip
terlep olturup bir ğedir “nyu ru men” deydiğan bettam
suyuqaştin içti. Amal qançe, bundaq idare ahalisi
yerliride Uygur aşpezlirige yer çiqmiğaçqa, şundaq
tamaqlarni yimektin başqa çare yoq idi. Mentangxanidin
çiqip haraq botkiliriğa sinçilap qaraşqa başlidi. “Yaq,
şunçe içkinim bu heptige yiter!” – dep özige özi ğungşup
qoyup keynige buruldi. ...
U, bu heptini işiğa bérip kelgendek otkuzsimu, emma
uning mingisi pütünley héliqi kitablardiki çaqiriqlarni
oylaş bilenla meşğul bolğanidi. “Law Ka yene jiq
içiwalğan ohşimamdu? Béşini kutirelmeyla qaptu.” –
Udulidiki Xitay xizmetdişi yénidikisige piçirlap. “Jim,
bügün uningdin yiraq turişimiz kérek. Haraqqa puli tögep
bizdin qerz soraydiğan’ğa şundaq boliwalidu. Hijiyipla
qoydungmu – boldi, işing tamam. Derhal sendin qerz
soraydu!” – Qasim ularning gipini anglimasqa silip öz
işi bilen boliwaldi.
Uning içi bekla titildaşqa başlidi: U hayatidiki eng
muhim bir qararini biriş üstide qiynilip yuretti. Aditi
boyiçe dostlirining oylirige birip allinimilerni
hatirleş namida uyuşturilidiğan haraqkeşlik
olturuşliriğa birişnimu zadila xiyaliğa kelturmidi.
Uning pütün pikir – xiyali birla işqa
mergezlişiwalğanidi. Dostlirimu bu künlerde nowiti otup
kitiwatsimu, olturuş tuzep uni çillaşni oylapmu
qoyuşmisa kérek? Ulardin sada çiqmayitti. “Qandaq
qilişim kérek?” ... < dawami bar > |
|
