ana sahipe
1
2
3
4
5
6
7
6

Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

6 ) Hitay Kommunist Hakimiyétining Şerqiy Türkistandiki Neşriyat – Ahbarat Saheside Yürgüziwatqan Bir Qisim Téroristik Siyasetliri Toğrisida                                                  <Ertuğrul Atihan>

   ĞInformatsiyo merkizimizning wetende uzun yil ahbarat – neşriyat saheside hizmet qilğan Ertuğrul Atihan bilen ötküzgen söhbet hatirisining toluq tekistiğ

< Béşi Ötkenki Sanda >

SUAL: helqimiz qandaq kitablarni yaqturup oquydu? neşir qiliniwatqan kitablar bu hil éhtiyajni çanduralamdu? Uygurlarning kitab oquş qizğinliqiğa qandaq qaraysiz?
JAWAP: ejdatlirimizdin miras qalğan eneniwi tepekkurimizğa mas kélidiğan yéngiçe maaripimiz tehi gudek halitidila Hitay asaritige çuşup qalğaçqa uningda özige has alayidilik we dunyawi zamaniwilik tehi şekillengini yoq. Ma'aripimiz intayin éhtiyajliq boliwatqan bilim igilirini Şerqiy Turkistanliqlarning emiliy yaşaş iqtidarini kuçeytidiğan kuç supitide nişanliq terbiyeleydiğan sestimiliq maarip nezeriyisini we yetekçi iddiysini iptidayi şekilde bolsimu barliqqa kelturelmiduq. (bunungda komnist Hitay hokimitining hessisi bar elbette.) Bundaq bolğaçqa tuluq ottura, tehnikum, aliy tehnikum we aliy mekteplerde allaqaçan waqti ötüp ketken derislikler ötulidu, oqutuş usulliri hazirqi zaman helq'ara weziyetke maslişalmaydu. Oquş püttürgenlerning sewyisi özining milliy ma'arip en'enisi we milliy medeniyitige bir qeder mas kélidiğan mitotta tüzülgen ijtimayi penlerde bolupmu edebiyat, senet, tarih qatarliq penlerdiki sewiyesi dunyawi sewiyedin nahayiti yiraq bolsimu milliy medeniyitimizning başqa terkiwi qisimliriğa nisbeten bir qeder yoquri. Şundaq bolğaçqa kitabhanlarning mutleq köp qismining medeniyat sewiyisi ançe yoquri emes. Ular mustemlikiçilikning derdini yetkuçe tartti, zamaniwi bilimlerni uguniştin nahayiti uzaq zaman mehrum qaldurulğaçqa hazirqi zaman dunya idilogiysi we zamaniwi penlirige ayit kitablarni oquşqa ançe qiziqip ketmeydu. Ularning eng qiziqidiğini zulmet qaplap ketken rial hayatini birdem bolsimu untup, özlirining sunuq konglige teselliy isteş uçun kongluge birdin bir tesselli beridiğan islamğa , Uygur tarihiğa, Şerqiy Turkistan inqilawiğa we helq éğiz edebiyatiğa ayit kitab materyallardur. Helqimiz ilim sahesidiki eğir eqliy emgek telep qilidiğan temilarğa ayit kitab-materiyallarni oqumaydu yaki oquydiğanliri yoq hisapta. Bizde islam diniğa ayit her kim özi bilgençe şerhiylep baqqan, tarihimizğa ayit köp burmilanğan Hitay we bir qisim Uygur ziyalilirining kitabliri köp neşir qilindi. Bularni oquş hazirqi zaman Uygurlirining "zamaniwi pen- tehnika "izdinişliri bolup qaldi. Lekin bundaq kitablarning bir qeder bolidiğanlirini tapmaqmu asan emes, tapqan belenmu sétiwalalaydiğanlar nahayiti az sanni teşkil qilidu. Bezi kişilerning turmuştin eşininp az tula iqtisad qilğan puli siyasiy kitab matiryallarğa mejburi hetlinişke yetmeydu. Neşiryatlar hökümetning başqa seliqliri yetmigendek helqimizning béşiğa "kiatap seliqi"ni muptila qildi. Ular pul tepiş uçun başqa yol tapalmay yene şu koturuşluk helqimizni tapti. Xinjiang yaş -osmurler neşriyati qatarliq bir qisim metbuat orunliri Hitayning mustemlike siyasetlirini teşwiq qilidiğan qurultay hojjetlerini, Hitay mustebitlirining hayati ekis etturulgen eserlerni, kommnistik iddiyiwiy ehlaq teşebbus qilinğan maqalilarni, atizim terbiysige ayit kişilerning diniy itiqadini zeherleydiğan neşir boyumlirini helqimizning mejburiy sétiwelişi heqqide hökümetning namida qizil taşliq hojjet çiqirip jaylarda mejburi satti. Bu yerde zorul tepilip qalğaçqa bu hil " kiatap seliqi" kelturup çiqarğan bir pajieni tilğa elip otsem artuqçe ketmes dep qaraymen. Hotende bir dehqanning ikki balisi bar iken. Bir kuni melum bir neşriyat dehqanlarğa mejburi kitab setiş uçun Hotenge keptu. Ular satqan kitablarni almisa siyasiy jinayet bolidiken. heliqi dehqan ikki balisini egeşturup berip, yenidiki azraq pulğa baliliri yahşi korgen kitabni elip beriptu. Neççe kun otmeyla aka singil ikkeylen mekteptin kelip dadisiğa, muellimning 32 yuendin kitab materiyal puli elip kilişni eyitqanliğini deptu. Oyde pul yoq iken, u kişi pul ariyet elip turuş uçun barmiğan yeri qalmay aran digudek bir balisiğa yetkudek pul tepip kelip baliliriğa qattiq kayiptu we pulni yaşta çongraq bolğaçqa oğliğa berip, qiziğa birelmeptu. Biçare gudek qiz kiçiçe yiğlap ming teste tangni atquzuptu. Singlisining eçinişliq yiğliğan yiğisiğa berdaşliq berelmigen heliqi osmur nahayiti parakende boptu. Ular ettigende mektepke mengiptu, mektep derwazisiğa barğanda osmur yigit singlisiğa:
----- jenim singlim, bundaq qayğurma, me bu pulni oqutquçing´ğa bergin--deptu.singlisi bir tereptin heyran bolup, yene bir tereptin akisiğa koyinip:
----- aka sen işletkin, bu pulni men alsam sen qandaq qilisen--deptu. akisi gudeklik çiqip turğan sebiy közlirige yaş elip:
-----mendin haterjem bol, mening oydikilerdin hupiyane saqlap keliwatqan azraq pulum bar idi, şuni berimen deptu.
Kiqik qiz huşalliqini basalmay akisining boyniğa esilip soyup ketiptu we yugurgen peti sinipiğa kirip ketiptu. Emiliyette heliqi osmur balining yenida pul yoq iken. Singlisi kirip ketkendin keyin, tebi’i bayliqliri Hitay teripidin talan taraj qiliniwatqan, dunya boyiçe eng bay doletke ayliniş ehtimali eniq bolğan bir elning bu biguna namrat perzenti mekteptin haliy bir jayni izdep tepip esilip oliwaptu. Men bu weqeni anglap özemni tutalmay yiğlap kettim. Bu wetinimizde yuz beriwatqan pul we iqtisatqa bağlinişliq bolğan tumenligen pajialerning biri. Mana bu mustemlikiçilikning ewlatlirimizning béşiğa kelturiwatqan kulpetliri, mana bu yerim esirdin buyan Hitay zeminiğa kéçe - kündüz toşulup ketiwatqan nefit we qimmetlik yer asti bayliqlirimizning bizge elip kelgen şapaiti, mana bu Şerqiy Tukistandiki bir çuka muz satidiğan manglur Hitayçilekmu puli yoq turup weten azat bolğandek térilirige patmay yaşawatqan Uygur baylirining yançuqiğa siğmay qéliwatqan nijis pulning hasiyiti, mana bu millitining insaniy heq hoquqlirini sétip milletning wekili boluş salayitige érişiwalğan qorçak hakimlarning bizge keltürgen şapaiti, mana bu buzuqçiliqa, zeherlik çekimlikke, haraq-şarapqa, qimar we türlik keypi sapalarğa bérilip ketken bir qisim baywetçilirimizning heyrixaliqi, mana bu 21- esirge saq-salamet ulişiwalğan mezlum helqimizning ilim-pen sahesidiki kişini éçinduridiğan şum teğdiri. Muşundaq halettiki bir millette kitab oquş qizğinliqi yene qandaq bolmaqçi?! Muşundaq bir iqtisadiy jehettin talan taraj qilin'ğan, medeniyet jehettin weyran qiliwitilgen bir milletning ahbarat we neşriyatçiliq işliri qandaq bolmaqçi?! kişiler eng awal zağrada bolsimu üç wah qursaq toyğizişi kerek-de.                                     < dawami bar >

İUÇQUN-KIVILCIM - 06/12/2002 16:25  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş