|
< Qizilsu géziti > ning 3
– ayning 19 – künidiki xewiride körsütülishiche, <
aptonom rayonluq intizam tekshürüsh komutéti >
partikomining mu’awin sekritari Kong Xin, Qizilsu
oblastliq partikomning rehberlirining hemraliqida 3 –
ayning 13 – küni Aqtu nahiyesining Barin qatarliq
yézilirigha bérip tekshürüsh élip barghan.
Kong Xin, buqétimqi tekshürüsh jeryanida qilghan sözide,
muqimliq xizmitige alahiye ehmiyet bérish, < qosh tilliq
oqutush > ni chong tutush heqqide yolyoruq bergen.
Barin yézisining nopasi balsa 10 mingdin köpirek bolup,
bu yézidikilerning hemmisi Uygur. Aqtu nahyisi, Xitay
merkizi hökümiti teripidin < memliket boyiche eng namrat
100 > dep élan qilinghan nahiyilerning terkiwide bolup,
yene shundaqla u, Uygur aptonum rayoni teripidin élan
qilinghan eng namrat 11 nahiyining biri. Buning sewebi,
Bu rayonning hawasi qurghaq bolup, su qis, térilghu yer
kölimi az, emgek küchi köp. Gerche bu nahiye Xitay
hökümiti teripidin < namrat nahiye > dep békitilip,
döletning yardem bérısh dairisige kirgüzülgen bolsimu,
emma hökümet teripidin tamamen unutulghan we
tashliwétilgen bolup, nahiye xelqi döletning < namrat
rayonlargha yardem bérısh meblighi > din paydilinishtin
tamamen mehrum qaldurulghan. Uning üstige bu nahiyede
iqtisadi weziyiti birqeder yahshi bolghan bashqa
rayonlarda yalgha qayuliwatqan baj we alwang - séliq
siyasitining eynisi uyghulanghan bolup, Uygur déhqanliri
heryili hökümetke heqsiz halda 2 ay mejburi hashargha
ishleshke bejbur qilinghandin sirt, yene déhqanlarning
zimmisige 20 ge yéqin baj - séliq yüklengen. Xitay
hökümitining statiskilirida, Barin weqesi yüzbergen 1990
- yili, Barin yézisidiki déhqanlarning yilliq kishi
bésigha taghra kelgen sap kirimi aran 200 yuen etrapida
bolghan.
Yézidiki déhqanlarning mutleq köp qismi yéziliq hökümet
tarqitip bergen qeriz ashliq bilen qursighini
toyghuzushqa mejbur qalghan. Eyni chaghda Xitayning
hökümet téliwiziyonlirida körsütülgen < Barin weqesi >
heqqidiki hewer körünüshliride, mezkur yézidiki héli köp
kishilerning, hetta böyigha yetken qizlarningmu üsti -
béshi jul - jul, yalang ayaq, qarghu we temtiresh ichide
yürgenliki körülgen idi. Bu rayonda Xitay
köchmenlirining sanining yoq diyerlik derijide az
bolushidiki tüp sewepmu, buyerde hayatliq kechürüsh
imkaniyitining intayin zor bolghanliqidin ibaret. Bu
nahiyide Xitay köchmenlirining tesirining az bolushi,
Xitay hökümitide bu rayonlidiki Uygurlarni siyasi
jehettin qattiq nazaret astigha élish zürüriyitini hés
qildurghan, ach - yalingachliq ichide hayat
kechüriwatqan déhqanlarning hudagha séghinip ibadet
qilishimu zor cheklimige we bésimgha uchrighan,
Uygurlarning barliq ijtimayi paaliyetlirimu siyasi
jehettin nazaret astigha élinghan. Uzun yillardin buyan
dawamliship kelgen buhal, heqliq halda Barin
déhqanlirining hökümetke bolghan qattiq naraziliqini we
öchmenlikini küchéytken, bezi statiskilargha
asaslanghanda, 1949 - yilidin Barin weqesi
yüzbergengiche bolghan mezgil ichide, Barin déhqanliri
hökümetke qarshi 7 qétim qozghilang kotürüp, insanche
yashash heqlirini telep qilghan bolsimu, emma hökümet
ularning derdige qulaq sélish uyaqta tursun, eksiche bu
heriketlerni qanliq basturulghan we her qétimliq
herikettin kéyin köpligen Uygurlar qolgha élinip türlük
jazalargha höküm qilinghan. Hökümetning bu pozissiyesi,
Barin déhqanlirida Xitay hökümitige nisbeten chongqur
öchmenlik tuyghusini peyda qilip, ularda özlirini bu
halgha chüshürgen hökümettin qisas élish tuyghusini
shekillendürgen.
Gerche Barin weqesining sewebi derijidin tashqiri
namratliq, siyasi bésim we insani qedir - qimmetlerning
depsende qilinishi bolsimu, emma Xitay hökümiti Barin
weqesidin sawaq alghini yaq, Barin xelqi yene burunqidek
ach - yalingachliq ichide yashimaqta. Gerche Xitay
hökümiti weqedin kéyin, < Barin xelqining turmush
sewiyisini yuquri köturimiz > dégen shoarni otturigha
qoyghan bolsimu, emma Xitay hökümitining Baringha
salghan meblighi peqet siyasi jehettiki meblegh bilenla
cheklendi, mesilen, Xinjiang gézitining 95 - yili 1 -
ayning 18 - küni élan qilghan bir maqalisida, Xitay
hökümitining Barin weqersidin buyan bu yézigha 400 ming
yuen menlegh sélip, yézidiki 14 kenitning hemmiside <
partiye öyi > qurghanliqi, 90 pirsent ayilige radio
kaniyi békitip, Barinliqlarning < partiyining
siyasetliridin biwaste hewerdar balush > tin behriman
qilinghanliqi, shu yili Barinliqlarning kishi beshigha
toghra kélidighan yilliq otturiche kirimining 550 yuenge,
yeni tehminen 60 dollargha yetkenliki bayan qilinghan,
hazirqi statiskilardimu Barin déhqanlirining yilliq
otturiche kirimining 700 - 800 yuen etrapida ikenliki
körsütülmekte, dimek, Barin hazirmu hem Xitay, hem
Sherqiy Türkistan bayiche eng namrat yézilarning biri
hésaplanmaqta. |
|
