|
10-Nowetlik Turkiy dolet ve Turkiy Milletler Dostluq
qérindashliq hemkarliq Kurultéyi 9-ayning 18-kunidin
20-kunigiche Turkiyening Antalye shehridiki Sungate
mehmanhanisida otkuzuldi. Kurultayga 8 dolet yeni
Azerbayjan, Kazakistan, Kırgizistan, Özbekistan
Türkmenistan, Tajikistan, Monggolistan we Ximaliy
Seypurus Turk Jumhuriyetlirining aliy rehberliri we
wekiller qatnashti. Bulardin bashka dunyaning her qaysi
yerliride yashawatqan Turkiy milletlerdin kelgen
wekillermu bolup 600 etrapida kishi qatnashti.
Uyghurlarga wakaliten Dunya Uyghur Qurultéyi Turkiye
wekili, Sherqiy Turkistan Medeniyet we Hemkarliq
Jemiyiti bashliqi Séyit Tumturk ependi, muawin bashliqi
Hayrullah Efendigil ependi, Sherqiy Turkistan weqpi bash
sekretari Hamut Gokturk, Dunya Uyghur Qurultéyining
muawin katiwi Dr. Erkin Emet, Uygur Bilim adamliridin
Prof. Dr. Sultan Mahmut qatarliq kishiler qatnashti.
Yiginning echilish murasimida Azerbayjan Dolet Bashliqi
İlham Aliyev, Turkiye bashministiri Rejep Tayyip Erdogan,
Qirgizistan Dolet bashliqi muawini Daniel Usanov,
Qazaqistan Reis Jumhuri Nursultan Nazarbayevning bash
sekretari Orazbey Abdukerimow qatarliqlar soz qildi. Bu
rehberlerning hemmisi birdek bu xil Qurultaylarning
Turkiy doletler we Turkiy milletler arisidiki hemkarliq
kuqeytish uchun intayin muhim ikenlikini,
dunyawilishiwatqan, dunya weziyitining dawamliq
ozgiriwatqan kunimizde Turkiy milletler arisidiki
ittipaqliq we hemkarliqni kucheytishning shert
ikenlikini tekitleshti.
Echilish murasimida Türkiyening bashministiri Rejep
Tayyip Erdogan uzun söz qildi. U sözide 1991-yili sabiq
sowet ittipaqi yemirilinip 5 Türkiy Jumhuriyet musteqil
boghandin kéyin, Türkiyening bu doletlerge qilghan
yardemliri we Turkiyening bu dolerler bilen bolghan
munasiwetliri ustide tohtaldi. Bulardin bashqa
Turkiyening dunyadiki Turkiy milletler uchun qilghan
hizmetliri ustidimu tohtaldi.
Turkiye Bashministiri Rejep Tayyip Erdogan Turkiy
milletlerning 19-yuzyilning axirida yashagan Qirimliq
meshhur alim Ismail Gaspirali otturigha qoyghan tilda,
ishte we pikirde birlik sozini ozimizge destur qilip,
Turk dunyasi arisidiki hemkarliqni tehimu kuqeytish
kereklikini tekitlidi. U sozide Turkiy tilida
sozlishidighan milletler birlikini qurup chiqishning
shert ikenlikini eytip mundaq dedi:
Fransizche sözlishidighan milletler birliki, ingilizche
sozlishidighan milletler birliki, Ispanyolje
sozlishidigan milletler birliki digen bu birlikler mana
mushu quxenqining netijisidur. Undaqta nimishqa bizlermu
tashqi siyasette ittipaqliship, bir biridin kuch
aldighan mana mushundaq bir birlikni qurup qilmayli?
Turkiy tilida sozlishidighan milletler birliki bizning
xelqaraliq munberlerde téximu aktip, téximu küchlük
tesirge ige bolushimizgha buning bilen xelqlirimizning
menpetini téximu yaxshi qoghdishimizgha, hemde
rayonimizda ténchliqning berpa bolushigha imkan yaritip
béridu. Putun qérindash dölet we qérindash milletlerning
bu heqte derhal qedem tashlashqa dewet qilimen.
Qurultayning 2 - küni herqaysi Turkiy milletlerdin
kelgen heyet bashliqliri soz qildi. Uygur wekiller
namidin Dunya Uyghur Qurultéyi Turkiye wekili Séyit
Tümtürk ependi soz qildi, u sözide Turkiy doletlerning
Uyghurlarga qarshi qérindasliqqa yarashmaydigan siyaset
élip bériwatqanliqini, hetta panaliq tiligen Uygurlarni
Xitaylarga tapxurup bergenlikini, Husenjan Jélilni
missal bérip turup anglatti. Héq bolmiganda musteqil
Turkiy Jumhuriyetlirining qérindasliqqa insanliqqa
yaraxqan halda Uygur siyasiti élip bérixi kereklikinini
tekitlidi. Séyit Tumturk ependining nutqi pütün qurultay
ehlining alqishiga sazawer boldi. Kéyin Qurultay
wekilliri 4 gurup halide muzakire élip bardi Bu guruplar
Xelqara munasiwet metbuat metbuat gurubi, iqtisadi,
tijari, maliye jehettiki munasiwetler gurubi, medeniyet
gurubi, maarip we bilim texnologiye gurubi, yashlar
gurubi, ammiwiy teshkilatlar we qanun gurubi. Bu
guruplarga qatnashqan wekiller yuquridiki sahalarda
Turkiy doletler we Turkiy milletler arisidiki mewjut
munasiwetni we hemkarliqni kucheytish bilen birlikte bu
sahelerde yengi pilanlarni qurup chiqip, qarar maqullidi.
Qararda turkiy jumhuriyetliri xe turkiy xelqler
arisidiki tijari munasiwetni kucheytishke yer
bérilgendin bashqa Turk Dunyasidiki mesililergimu yer
bérildi. Qararda Kerkuk, Qarabag, seypurus mesililiridin
bashqa Iraktiki Turkmenlerning mesilisi bilen SHerqiy
Turkistan mesilisigimu yer bérildi.
Qurultayning qararnamisida yene sherqiy türkistandiki
Uyghur türkliri duchar boliwatqan medini we maarip
mesililirining hel qilinishi üchün türk dunyasining
téximu sezgür bolushi, xelqara sehnide bu mesilini hel
qilish üchün tirishishi, türkiy millet we döletlerdin
xitayni ziyaret qilmaqchi bolghanlarning Uyghur aptonom
rayonighimu bérip, bu rayondiki xelqler bilen bolghan
dostluq we qérindashliq rishtini kücheytishi kérekliki
qarar qilindi.
DUQ Teshwiqat-Neshiryat Merkizi
2006-yili 9-ayning 21-küni. |
