|
Baş söz:
Bu maqale Open jorniliğa bisilğan bulup, oquş arqiliq
öz tupriğimiz Uyguristanning igiliri bolğan
Uygurlarning her qaysi qorçaq hökimet orunlirida,
ammiwi sorunlarda, iş bijiriş,munasiwet jeryanlirida
uçrawatqan irqi kemsitişler, çetke qiqişlar köz aldimğa
keldi we bularning seweblirini biraz çüşengendek
boldum.hem bu maqalini wetendaşlirimning oquşoğa
sundum.
Zhong Guo'ni 20 yil küzitiş tetqiq qiliş jeryanida,
nopusning 90% din köpüregini igelleydiğan Han
millitini çüşinişning neqeder tesligini çongqur his
qildim. Han millitining söz-herketlirini teswirlep
biriş tes, nime üçün muşundaq bop qalğanliq sewebini
çüşendürüş téximu tes.
Yawrupaliq, Amerikiliq, Afriqiliqlar bilen muamilide
bulup baqqanlar, çetelliklerning qelbining çongqur
yéridikini biliwiliş tes emes digen köz qaraşqa
qoşulidu. Lékin bir Han millitining bir işqa bolğan
köz qarişini biliwiliş asan emes. Méning bayqişimçe,
ularda oxşimiğan ademge, oxşimiğan muamilide boluş,
Yeni ademge ademning gipini, alwastiğa alwastining
gipini qilidiğan, şamalning biqişiğa qarap iş tutidiğan
ehwallar heqiqeten omumyüzlik. Bularning tipik bir
misali, onneççe yildin buyan men Zhong Guo çong
quruqliğiğa bérip sayahette bolğan çetelliklerdin öz
tesiratlirini soriğanda, ulardin érişken jawablirim
içide çoqum bu söz bar; ular bek dostane, bizge yardem
bérişni xalaydu. Şunga hemmisi Zhong Guo'ni yaxşi
körimiz deydu. Bular méning Zhong Guo'ğa bolğan
tonuşum bilen zor periqliq. Başta men Han milliti bolğaçqa
bular mini xoş qiliş üçün muşundaq dep qoyğandu dep
oylaptimen. Lékin köpligen pikir élinğuçilarning
hemmisi özlirining qandaq yardemge irişkenligining
inçike jeryanliridin tartip sözlep bérişige qarap men
ularning heqiqeten Zhong Guo'da ali ihtiramğa
érişkenligige işendim. Lékin nime üçün men we men
tonuydiğanlar bularning eksiçe u yerdiki iplasliq we
peskeçliklerni asanla biliwalaymiz?! Yéqinqi ikki
qétimliq awam rayini sinaşning netijisi şularni éniq
körsetti: Zhong Guo'ğa sayahetke barğan Hong Kong'liqlarning
texminen 20% bulangçiliqqa uçraptu? Axirida men
çüşendim men sual soriğan çet'elliklerning 99% aq
tenlikler. şunga men başqa iriqtikilerdin, qara
tenliklerdin, renggi sériq tenliklerdin bir az qéniq
bolğanlardin tesiratlirini soridim.
Heqiqeten ularning uçriğan qismetliri aq tenlikler
bilen asman-zémin periq qilatti.
Han millitining aq tenliklerge bolğan xoşametçiligi,
aq tenliklerning Han millitige we Zhong Guo'ğa bolğan
tonuşini yéngiliş terepke başliğan.bundaq ahwallar
Hong Kong'dimu éğir, mesilen ötkende Engiliyelik
dangliq şexis Martin Jacques amraq qara tenlik
ayalining doxturxanida qutquzuş ünim bermey saqaymiğanliq
sewebi bilen doxturxanini irqi kemsitiş sewebidin
yaxşi dawalimiğan dep sotqa eriz qilip, çong ğulğula
qozğidi. Kéyin Martin Jacques, Hong Kong jemiyitidiki
irqi kemsitişlerni şikayet qilip yazğan ademni
tesirlendüridiğan bir maqalisida, uning Guang Dong
şiwisini çüşinidiğan qara tenlik ayalining hayat
waqtida daim özige bu yerdiki Han millitining irqi
kemsitişlirige qandaq uçriğanliğini sözlep
bergenligini, lékin özining aq tenlik boluş süpiti
bilen nahayiti yaxşi mualimige uçraydiğanliğini yazğan.
Bu tiradigiye Han millitining tipik pişik alahidiligi
( ademni körse, ademning sözini qiliş) ni eng yaxşi
ispatlaydiğan bir misal xalas. Eng neyrengwaz yéri
şuki, Zhong Guo'ğa bérip baqmiğan aq tenlikler çeklik
mezmondiki kitaplar arqiliq Han millitini çüşinidu,
eger sözi bilen herkiti birdek emes, yalğanni ras
qilip körsitidiğan, aq tenliklerni xoşemetçilik bilen
kütiwalidiğan Zhong Guo'ğa barsa téximu huşini yoqitip
bir ömür Han millitining bu ikki yüzlimiçiligige
aldinip yüridu. Zhong Guo'ğa bérip bu neyrangwazliqlar
aldida segekligini yoqatmiğan aq tenlikler heqiqeten
qaltis, eger Rossi Zhong Guo'ğa bérip baqmiğan bolsa,
uning Han millitige bolğan tonuşi téximu mukemmel bolğan
bolatti; eger Mandies Zhong Guo'ğa bérip baqqan
bolsa,( Han milliti dunyadiki eng rezil millet) digen
qaltis bahani çiqiralmiğan bolatti. Tigi tektidin
éytqanda, aq tenlikler terisining renggi sewebidin
Zhong Guo'liqlarni heqiqi çüşinişi nahayiti tes, bu
nuqta (New York Times) gezitining Amerikiliq Han
milliti neslidin bolğan muxbiri Hryl Wu ning maqalisi
(Zhong Guo'liqlar oyğandi) da éniq tekitlengen; méning
bu Han millitige xas çirayim, méni Zhong Guo'ning
heqiqi qiyapitini körüşke iriştürdi. U mundaq yazğan;
eger u sériq tenlik bolmay, aq tenlik bolğan bolsa, u
yerdiki emeldarlar uningğa yüreklik halda edepsizlik
qilalmiğan bolatti, hem awam xelqning (Han millitining)
öylirige bérip, Han millitining yatlarğa, bulupmu aq
tenliklerge bildürişni xalimaydiğan rezilliklirini
körelmigen bolatti. Han millitining tutidiğan
muamilisi kelgen kişining terisining renggi bilenla
çeklinip qalmay, uning hoqoqining çong kiçikligige,
bay - kembeğelligige, mesligining alijanap, pesligige
qarap özgiridu. Kişini téximu biaram qilidiğini ular
bu ikki yüzlimiçilikliri üçün azapliniş uyaqta tursun,
özinikini toğra dep qaraydu. Bu ahwallar çet'el
jemiyetliride bolsimu, lékin Han milliti jemiyitige
omumlaşqandek, xerqandaq adem (ademni körse ademning
sözini qilidiğan) maymun oyinining pir ustaziğa aylanğan
emes. Han millitining bu xilmu-xil niqaplirining tosalğisi
sewebidin, çet'elliklerning bulupmu aq tenliklerning
ularni bilişi qaymuqişlar içide nahayiti teske
toxtaydu. Çünki ular Zhong Guo medinyitining ewrezliri
içide yaşap baqmiğan. Lékin Han millitiningmu özini
çüşinip kitişi çağliq, çünki ular Zhong Guo büyük Han
medinyitining ewrezliri içige çilişip ketken! Han
milliti néme üçün muşundaq xijil bolmastinla asanla (ademni
körse ademning, alwastini körse alwastining gipini
qilidiğan) (şamalning çiqişiğa qarap iş qilidiğan)
bopqalğandu? Buningğa peqetla Han millitining heq
naheq köz qarişi, exlaq nuqtinezirini küzitiş
arqiliqla jawap tipiş mümkin. Şuni inkar qilişqa
bolmayduki Han millitining exlaq nuqtineziri bek ajiz,
buni başqa milletlerde körüş mümkin emes. Buning ikki
sewebi bar, birinjisi; ata-anilarning (hetta
oqutquçilar) ösmür balilarğa qollanğan naçar selbi
terbiyisi.
Çünki ular mentiqiliq eqliy terbileşning orniğa,
haqaretleş, zorawanliq usulliri bilen terbileşni qoyğan.
Uzaq muddet bu xil usulda terbilengen ösmürler haqaret,
tayaq zerbiliridin saqliniş üçün yalğan sözleydiğan
hetta öz qérindaşliriğa xiyanet qilidiğan bop yitilidu.
Ikkinji eng muhim seweb, Han milliti itiqadsiz bir
millet bulup, étiqadliq buluşqa qarşi. Şunga
söz-herketliride ularni tizginlep turidiğan bir exlaq
ölçimi yoq. Qisqisi bu ikki asasliq sewebge qoşulğan
nurğun sewebler Han millitining hazirqi bu ikki
yüzlimilik.
Xarektirini yitildürgen bulup,çetelliklerni
qaymuqturip özlirige nisbeten ténçliqni ,
söyidiğan, tebietni qoğdaydiğan, dostane millet
digendek köz qaraşqa keltürgen.
2003-yili 13-dekabir. Germaniye
Alimjan teyyarliğan.
|
|
