|
APTURI: Nazugum
Istanbul şehri Türkiyening muhim
sanaet soda we sayahet şehri bolupla qalmay belki yene
fotbul heweskarliri üçün qaynaq fotbul şeherlirining
biri boluş süpiti bilen, yawrupada şöhret qazanğan
Beşktaş, Fener bağçe, Galata saray,
Trabzon spor ....qatarlq fotbul kulubliri yer
alğan jaydur. Türklerdiki fotbul
söyer roh kişini tolimu tesirlendüridu. Türklerning
hayati fotbul bilen çemberçes bağlinişliq bolup, ular
birer künnimu fotbulning şawqun sürenlirisiz
ötküzelmeydu şunga Türkler bir-biri bilen ehwal
soraşqanda haman siz qaysi fotbul kulubining
terepdari
digen sözni qoşup qoyuşqa adetlengen. Türkler
fotbulni
yene milli rohning we milli üstünlükning simwuli dep
qaraydu.
Köp qutuplişiwatqan dunyada, yalğuz siyasi, ihtisadi we
diplumatiye jehette küçlük boluşla kupaye qilip qalmay
belki yene şu millet şu xelqlerning tüwrigi
hisaplinidiğan erkeklirining putuning uçida qançilik jan
mağdurning bar yoqluği mesilisi şu millet we şu
helqlerning ar numusi mesilisi bolup qaldi. Dunyaning
siyasi sehniside duç kelgen kirzislarni qilçe pisent
qilmay külüp turup ötküzüwiteleydiğan meşhur
erbaplarning öz komandiliriğa bir top kirip ketkende
çiraylirining huddi aqliwetkendek tatirip kétişi
şu wejidin bolsa kirek. Türklerdiki bu hil fotbul söyer
roh ularning esli yurti bolğan tarm wadisidin kelgen
bolup. Türklerdiki fotbul söyer roh bilen birge yene,
fotbul meydaniki jenggiwarliği, hujumğa ötüşke mahirliği, we fotbul sizimining yuqurliği qatarliqlar'mu tarm
wadisini merkez qilğan şerqi Türkstandiki Uygurlar bilen
ohşaş. Fotbulning bundin 900 yil muqeddem Engilyede
meydanğa kelgenligi dunya jamaetçiligige sir emes emma
meşhur Türk alimi mehmut qeşqirining Türki tillar
diwanida tilğa élinğan Hunlar'ning qozini tulumçilap
soyup dowsuniğa yel urup ikki qele'ge kirgüzüp
oynaydiğan tepük diyilidiğan bir oyuni bar idi digen bu
qurlar Hunlar we Türkler'ningmu bundin 900 yil muqeddem
fotbul oyniğanliğini ispatlap turuptu. Türkler hazirmu
wartani qel'e, wartani sahliğuçini qeleçi dep ataydu.
Xoş undaqta bundn 900yil muqeddem fotbul oynalğan tarm
wadisining fotbulçiliq işliri nime üçün bu wadining
nifit bayliqliridek şunçe çongqur kömülüp qaldi? ejeba
nifit bayliqlirini eçişqa şunçe aldiriğan
Xitay hökümiti
fotbul bayliqini eçişqa nime üçün sel qaridi? nime üçün
bu wadining fotbulçiliq işliri yawrupadin şunçe uzaqta
qaldi? digen soallar Zhonggouning fotbulçiliq işlirining
istqbali Zhongguning ğerbide dep şerqi Türkstanni qeyt
qiliwatqan aldin körer tihnik dirikturlarni we tarm
wadisining onwirsal işliriğa izçil diqqet qilip
kiliwatqan alimlarni oylandurmay turalmidi. tarm
wadisinng fotbulçiliq işliri istanbulning yaki
yawrupaning fotbulçiliq işliridin 100yil yaki 150 yil
arqida boluşi mümkin. nöwette yawrupa fotbulçiliq işlirining towarlişiş dewrige kirginigimu 100yildin
aşti. tarim wadisidiki fotbulçiliq işlirining bundaq arqida
qélişida töwendikidek sewepler bar .
16- esirde ipek yolining taqilişi bilen, Asiya
qit'esining içkirsige jaylaşqan tarim wadisida eğir
ihtisadi böhran yüz berdi bu hal tebiy yosunda bu
wadining fotbulçiliq işlirini çüşep qoydi. undin başqa
şerqi Türkistanning siyasi hayatidiki nurğunliğan
dawulğuşlar, çet'ellerning tajawuzliri we medinyet bilen
hoşi yoq sopi işanlarning terki dunyaçiliq sepseteliri, yangzingşin, jinşurin, şing şisey qatarliqlar'ning
Xelqni nadanliqta
qalduruş, milli rohni hünükleştürüş siyasetliri, dunya
medinyet tereqqiyatiğa tetür yölünüştiki medinyet zor
inqilawi, şuningdek komunst Xitay hökümitining çong
milletçilik idiyisi bundin 900 yil muqeddem ingilizlar
bilen birlikte fotbul tépişni bilgen Uygurlar'diki
fotbulçiliq işlirining arqida qélişidiki asasliq
seweplerdur. buning bilen tarim wadisidiki fotbul
meydanliri maşina tohtaş meydanliriğa aylandurwitildi
ni-ni fotbul ezimetliri top tépiş pursitge erişelmey
hesret nadamette qaldi lékin tarhta Uygurlarning béşiğa
qandaq künlerning kélişidn qet'iy nezer futbulni untup
qalğini yoq. Uygurlar tarhtin buyan qiz toyi, newruz
bayrimi, sunnet toy, qurban hiyt we mazayi-maşayhlarni
tawap qiliş paalyetliiride ammiwi fotbul paaliyetlirini
imkani yar bergen dairide teşkillep kelmekte. Uygur
futbulçiliq işliriğa nezer salidiğan bolsaq ,1928-yili atuş eksaqta élip bérilğan, atuş komandisi
bilen engilye konsul komandisi oyniğan bir qitimliq
futbul musabiqisi alahide julalinip turidu. şu çağda
engilye konsul komandisidiki hadimlar ali ozuqlanğan we
putni zehmiliniştin sahlaydiğan ali spor
ayaqlirini kiyip Uygur komandisi bilen musabiqileşken
netijide Uygur atush komandisi 7:0 we 3:1 netije bilen
Engilye
konsul komandisini yéngip bu milletning futbulğa has
beden sapasini we fotbuldiki yoşurun küçini namayan
qilğan idi. Xoş undaqta Uygurdiki futbulğa xas bu beden
sapasi nedin kelgen? hasiyetlik zémin elbette insaniyetke hasiyetlik nimetlerni ata qilidu. Uygurdiki
futbulğa has bu beden sapasi elbette tarm wadisining
hasiyetlik buğday nanliridin, ana tengritağ we abral
tağliridin tamçiğan abi zemzem sulardin kelgen.
Medinyet
zor inqilabida içkiri ölkilerdin Ğulja şehrining
boyanday yizisidiki Uygurlar arisiğa sürğün qilinğan, kéyin
Xitay hökümitining medinyet ministiri wezipisini ötigen
dangliq henzu yazğuçisi wangming ependi özining Uygur
turmuşi eks ettürülgen zengger köz namliq esiride
Uygurlar beden sapasining henzulardin alahide üstün
turidiğanliğini itirap qilip, "aldimda turğan munu
ikki
ademning beden sapasiğa qarap, xijilliq hés qildim.
Xenzu milliti gerçe parlaq medinyetlerni
yaratqan milletlerning biri bolsimu lékin beden sapasi
jehette şinjangdiki Uygur, Qazaq milletlirige
yétişelmeydiken." .....dep yazğan idi .
Xitayda ihtisadi islahat élip birilğan 20 neççe yildin
buyan Şerqiy Türkistandiki Uygurlar Xitay hökümitining
tügümes tosaqlirini yingip fotbulçiliq işlirida zor
tirişçanliqlarni körsütüp özlirining bir fotbul söyer
millet ikenligini namayen qilip turdi. Çet'ellerdin
teklip bilen Xitayğa barğan téhnik dirikturlar we
bezi
Xitay téxnik dirikturlar Uygurlarning yataq, tamaq meşq
şaraiti we başqa kütünüş qatarliq jehetlerde
Xenzu
komandiliridin sélişturğusiz derijide perqlinip tursimu
lékin futbul meydanidiki jesurliği we futbul sizimining
Xenzulardin alahide perqlinip turudiğanliğini körüp,
Zhongguo
fotbulçiliq işlirining istqbali Zhongguning ğerbide dep
Şerqiy Türkistanni alahide qeyt qilip turuwatqan bolsimu
lékin Xitay hökümiti bu işqa intayin ihtiyatçan muamile
qilip keldi çünki Şerqiy Türkistandiki her bir Uygur
erkek futbuldiki yoşurun kozur bolup bu hil talant
elbette putining uçida jini yoq henzu fotbulçilirini
rahetsizlendürmey qalmaydu. şu wejidin Xitay
komunstliri üçün Uygurğa fotbul pursiti bérip qoyuş
musteqilliq bergenlik bilen barawer iş idi. şunga
Xitay
komunstliri her qaysi dewrlerde Uygurlar arisida ewj
alğan fotbolçiliq işlirini böşigidila tunjuqturup
turdi. 1995-yili ğulja şehride qurulğan yaşlar fotbul
komandiliri milli bölgünçilik qildi dgen böhtan bilen
qattiq basturuldi. özlirining fotbul oynaş erkinligini
telep qilip namayişqa çiqqan yaşlar milli bölgünçilik
qildi digen böhtan bilen türmilerge taşlandi.
Uygurlarning wujudidiki fotbul söyer roh we fotbulğa mas
beden sapasidin qattiq endişe qilğan Xitay komunisliri
Uygur futbul mestanilirining fotbul komandilirini tallaş
hahişiğimu qopalliq bilen arlaşti we siyasi tüs
berdi. mesilen:2002-yili ötküzülgen dunya longqisini talişiş
fotbul musabiqiside Türkiye komandisining
3-bolğanliğidin hayajanlanğan ali mektep oquğuçiliri
hoşalliğidin sekrişip ketkenlikliri üçün mektep
rehberligi teripidin tenqidlendi hetta bekrek hayajinini
basalmiğanliri mekteplerdin qoğlandi.
Uygurlardiki futbul talanti hemişe hökümran millet
boluwalğanliği sewebidinla şekillengen milli menmenlik
teripidin kemsitilişke uçrap turdi. Içkiri ölkilerde
élip
bérilğan fotbul musabiqilirida Uygur komandiliri top
kirgüzgende meydanni hemişe kawapçilar, yawayilar digen
awazlar qaplap kétetti. Xitay ripirlarning
tengsizlikliri aldida bolsa talant haman sükütte idi.
2002- yili Xitayda ötküzülgen ottura mektepler ara 8
küçlük komandini tallaş musabiqiside 75 kuwadirat métir
ziminğa 300ming ahalige ige namrat şeher ğuljidiki
2-0ttura mektep yeni umid ottura mektiwi fotbul
komandisi 7- bolup Xitaydiki 8 küçlük komanda qataridin
orun aldi. Bu mahiyette Uygur balilirining 1-bolğanliği bilen barawer netije
idi. Çünki bularning meşq
meydanliri adettiki qattiq yer, ozuqlinişi ene şu
wadining tarixlirini bir birige ulap kéliwatqan
xasiyetlik etken çéyi idi. Buni elbette Xitayning içkiri
ölkiliridiki tereqqi qilğan alahide rayunliridiki
muntizim terbiye bilen sélişturğili bolmaytti.
Undin
başqa radio kanalliridin her qétimliq musabiqide ,Uygur
baliliriğa eğir zerbe bolidiğan, Shinjang oquğuçiliri
diqqet yawayilarçe top oynimang .....digenge ohşaş milli
kemsitiş tüsini alğan ibariler anglinip turatti.
Emma Xitaylar ağzida şu qeder kemsitiş sözlirini
işletkini
bilen emilyette Shinjang Uygurlirining yawayilarçe top
oynaş uslubiğa qayil idi. çünki ular ene şu yawayiliq
içige jesurluq we milli obraz qatarliqlarning
yoşurunğanliğini obdan biletti. Şu seweptin musabiqe
ahirlaşqanda Shendong ölkisidiki melum fotbul
kulubi, ene
şu yawayi komandining tirniri, fotbul oynaş maharitining
20- esir dunya fotbulçiliq işlirida öçmes izlarni
qaldurğanliği bilen dunya fotbul ependisi dep terplengen
Maradunağa ohşaydiğanliği sewebidin Ililiqlar teripidin Maraduna dep terplengen
Şewket ependini yuquri
muaş, yuquri teminat bilen tirnirliqqa teklip qildi. dimek
Xitaydiki fotbul meydani Uygurlarning milli üstünligini
gewdilendüridiğan birdinbir is-tüteksiz jeng
meydani
bolup keldi.
Dimek purset insanni addiliqtin yükseklikke yitekligüçi
şota. eger maraduna yaki hesen şaş tarim wadisida yaşiğan
bolsa menggü Maraduna yaki Hasen şaş bolup dunya fotbul
sehniside peyda bolmiğan bolatti. eger wujudida tuğma
fotbul işqi yilinjap turğan Uygur yigiti argintina
yaki
Türkiyediki fotbul pursitige irişeligen bolsa u çoqum
Maraduna yaki Hasen şaş bolaliğan bolatti. Démek
insanlarning bilişi hazirğa qeder peqet köz aldidiki
şereplerni alqişlaş bilenla kupayilendi.
Lékin insan
wujudidiki yene qandaq talantlarning zalimlarning zulmi
sewebidin hunüklişip ketkenligi, insaniyetning yene
qandaq alemşumul şereplerni alqişlaş pursitidin mehrum
qiliwatqanliğidin ibaret şerep munbirining arqisidiki
işlarni héçkim tetqiq qilip baqmidi. Dimek tarhtin buyan
tügümes tosaqlarğa duç kelgen Uygur fotbulçiliqi
huddi "tarim wadisiğa kömülgen dunya medinyet ğezinisining
açquçi"dek yoşurnup yatmaqta. kelgüside dunya fotbulçiliq
sehniside közlerni qamaşturidiğan almastek bir nur jewlan
qilidu bu nur tarim wadisida tawlanğan wayiğa yetken
Uygur putbulçiliğidur ........
Istanbul fotbul meydanlirida olturup fotbul
körüwatqinimda qulaq tüwümde: qara Hesen Şaş'qa
U wetiningdiki şaş arğimaqtek Uygur yigitlirining örnigi.....Istanbul
fotbuli bilen tarim
wadisining yiltizi bir tutaş digendek zaye
boldi.
2003-yili 10-ayning 2-küni |
|
