|
(Hörmetlik wetendaşlar
yéqinda austiraliye Şerqiy Türkistan jemiytining başliqi
Ehmet Igemberdi ependi Ottura Asiyada bir mezgil
ziyarette boldi we qaytiş sepiride Istanbulda
muxbirimizning, Ottura Asiya Uygurğa yüz kilelermu?
digen témida élip barğan ziyaritini qobul qildi. Töwende
bu ziyaretning emili ehwalini diqqitinglarğa sunimiz )
MUXBIR: hörmetlik Ehmet Igemberdi ependi bu yil Xitay
başçiliğidiki Shanghai 5 hemkarliq teşkilatliri öz-ara
birlişip Uygurning yürigini bekrek mujiğan bir yil boldi.
Mesilen Xitay reisi Hujin Tao Qaziqistanda ziyarette
bolup, öz ara hemkarliqni küçeytidiğanliği heqqide
wediler birişti. Shanghai 5 ning Qirğizistandiki qomandanliq
şitabini taşkentke yötkidi we öz ara birlişip
Ili
wilayiti çigrisi içide herbi maniwir ilip bardi körünüp
turuptuki bu xil ehwallar Ottura Asiyadiki
qirindaşlirimizni wetendikilerge ohşaşla
rahetsizlendürdi siz Ottura Asiyada ziyarette boluş
jeryanida Uygurlarning meniwi dunyasida şuningdek siyasi
hayatida nimilerni sezdingiz ?
EHMET IGEMBERDI: şundaq bu yil Uygurlar eng éğir siyasi
qismetlerni baştin keçürgen bir yil boldi bu elbette
Ottura Asiyadiki Uygurlar üçün untulğusiz bir tarix bolup
qalğusi..
Bolupmu Xitayni qollawatqan Ottura Asiyadiki
jumhuryetlerning bu zéminda yaşawatqan Uygurlarğa bolğan
bésimi kündin künge işip kitiwatidu.men şuningğa şahit
boldumki Almutuda neşir qiliniwatqan kantinit, wirimiye
we şuningğa oxşaş gézit jornal we radio tilwiziyelerde
daimeUygur tirorisliri digen betnamni anglaş mümkin
mesilen wirimiye gézitining muşu ayning bişida ilan
qilinğan <Şinjiang Xitayning çéçiniyesi> digen mawzudiki
maqalini alsaq yaki bolmisa kantinit jornilining
7-aydiki sanlirida bolsun we yaki moskiwada neşir
qilinğan kamsumuliska pirawdaning auğust ayliridiki
sanlirida bolsun şundaqla Qirğizistanda çiqiwatqan bezi
gézit jornallarda bolsun hökümetke wekillik qilidiğan
bir qisim şehsiler Uygur tiroristliri digen betnamni
Xitay bilen teng towluşup biriwatidu.elbette bu ehwal
Ottura Asiyada yaşawatqan Uygurlarning turmuşiğa we
siyasi hayatiğa biwaste tesir körsetmey turalmaydu.
Xitay hökümiti 1996-yili aprilda Shanghai 5 hemkarliq
teşkilatini qurğandin başlap Ottura Asiyadiki
döwletlerning siyasi ixtisadi we herbi jehettiki
ajizliqidin paydilinip ,ularğa az tola menpeet bériş
bedilige ularni özining siyasi pirugirammisiğa
kirgüzüwaldi şu seweptin .hazir Uygur xelqi Xitay
hökümitining ,rosiye hökümitining we Ottura Asiyadiki
qirindaş hökümetlerning siyasi ihtisadi bésimliriğa
uçrumaqta biz bir Uygur boluş süpitimiz bilen şundaq
qaraymizqi Ottura Asiyadiki qirindaş jumhuryetliridin
kiliwatqan bu wapasizliq bizni qattiq içinduridu .
MUXBIR: Ottura Asiya jumhuryetliride bolupmu qaziqistan
we Qirğizistanda çiqiwatqan gézit jornallarning
intunatsiyesi biyjin hökümitining intunatsiyesige kündin
künge ohşap kitiwatidu mesilen Biyjin hökümiti Xitayğa
asasi xewp şinjangdiki milli bölgünçilerdin kilidu dise
,qazaq Qirğiz qirindaşlirimiz qaziqistan Qirğizistanğa
asasi xewp Uygur tiruristliridin kilidu dep waqirawatidu
sizningçe neççe ming yillardin buyan Ottura Asiyadin
ibaret bu bipayan zéminda öz qirindaşliri bilen ijil inaq
yaşap kelgen Uygur xelqi ejiba bügünki künge kelgende
rastinla bu zimindiki <<hewiplik >>millet bolup
qalğanmidu?
EHMET İGEMBERDİ:Uygur xelqini yene bir
epsuslanduruwatqan iş şuki Biyjinde Zhangzimin bilen
Hujintao nime dise bişkek we astanidiki emeldarlar huddi
tuti quşidek şu gepni tekrarlawatidu ularning
bildürişiçe Uygur tiruristliri qaziqistan Qirğizistan we
özbikistan hökümetlirining amanliğiğa ziyan
yetküzüwitiptimiş bu pütünley ehmiqane sepsete tuhumdin
tük ündürüş men bu mesilige qarita şundaq iytimenki
bolupmu biz Uygurlar 1991-yili sewt impiryisi ğuliğandin
kiyin Ottura Asiyadiki qirindaşlirimizdin nahayiti çong
ümütlerni kütken iduq.bundin 70 yil ilgiri biz Ottura
Asiyadiki qazaq Qirğiz Özbek....ler bir millet iduq
tilimiz bir idi örp adetlirimiz bir idi likin sewt
impiryisining 70yilliq diktatursi biz bir xelqlerni
parçe-parçiğa böldi .sün,i yosunda çiğralar
ajratti,bölüp taşlidi qelbimizni böldi imanimizni böldi
ğururimizni böldi bir millet ni bir qançe milletlerge
parçilidi mana hazir sün,i yosunda çiğralar bar
tillirimiz sün,i yosunda başqiçe bir dialikitlar bilen
buzulmaqta .bu ros padişasi üçün, Xitay kommunstliri
üçün, qiliniwatqan bir hoşametçilik yaki bolmisa
ularning paydisi üçün usul oynaştin başqa nerse emes.
MUXBIR: Ottura Asiyadiki milletler bolsun we yaki
Türkiye Türkliri bolsun hemmimiz bir Türki milliti qan
qirindaşlardurmiz bu bir heqiqet turuqluq Ottura
Asiyaning Uygurlarğa tutqan pozitsiyesi bilen Türkiye
türiklirining Uygurlarğa tutqan pozitsiyesi tüptin
ohşimaydu Türkiyede Xitaydek birer yat millet Uygurni
bilip bilmey tirurst dep salidiken Türkler uning ağzini
qanitidu emma Ottura Asiyadikiler öz qirindişini özi
tirorst dep dap çiliwatidu bu komunst rijimning 70
yilliq asariti keltürüp çiqarğan kimligini bilmeslik
biçariliğining aqiwitimu qandaq?
EHMET İGEMBERDİ:şundaq Ottura Asiyaning Uygurlarğa
tutqan pozitsiyesi bilen Türkiyening Uygurlarğa tutqan
pozitsiyeside asman zimin perq bar .bundaq boluşidiki
sewep Ottura Asiyadiki qirindaşlirimiz rosiye
impiryisining 70yill yürgüzgen komunst rijimining
zeherlişige uçrap imanini, ğururini,örüp adet we
medinyet en enilirini yoqatqanliğidin dep qaraymen emma
şerqi Türkistandin neççe ming kilumitir yiraqliqtiki
Türkiyede ehwal başqiçe. Gerçe Türk hökümitidimu bezi
çağlarda öz milli menpetini üstün orunğa qoyidiğan
ehwallar bolsimu likin xelq içide biz öz wetinimizde
yaşiğandek yaşaymiz men Türkiyege köp qitim keldim
Türkler bizni ata Türkimiz ,qan qirindişimiz,bizning
söyümlük kişilirimiz dep qaraydu .emma bu ehwal epsuski
Ottura Asiyada yoq Türkiyede bundaq boluşidiki asasi
sewep şuki Mustafa kamal ata Türk başçiliğida 1923-yili
qurulğan Türkiye jumhuryiti taşqi dunyadiki Türki
milletlirini öz qan qirindaşliri qatarida körüş deydiğan
bir siyasi pirugirammini qurup çiqqan idi.bu piragiramma
inşa alla hazirğiçe dawamlişiwatidu .Uygurlarni öz
qirindişimiz dep qaraş hem hazirğiçe dawamlişiwatidu.biz
Türkiyening nerige barmayli qandaq Türkler bilen
uçraşmayli,şerqi Türkistandin keldim digendin kiyinla
derhal sen bizning qirindişimiz biz sanga yardem
qilişimiz lazim sen Xitayning asaritide qalding deydu
ular bizning derdimizni nahayiti yahşi bilidu .emma biz
bilen çigridaş bolğan almata ,bişkeklerde buyerdiki
soğuq muamilidin Uygurlar özini Uygur diyiştinmu ihtiyat
qilidiğan ehwal şekillinip turmaqta.bu yenila şu sewt
impiryisining 70 yilliq tesiridin we dunya hojayinliğini
talişiwatqan hittay impiryisining Ottura Asiyağa bolğan
tesirining işiwatqanliğidin ibaret dep qaraymen
MUXBIR:eger Uygurlar dunya tereqiyatining muqerrerligi
bilen öz musteqilliğiğa irişip qalsa Ottura Asiya
Uygurlarğa yüz kilelermu?
EHMET İGEMBERDİ: sizning bu soalingiz yaxşi sual boldi
bizning arzu armanlirimiz musteqilliq erkinlik bolsimu
likin waqtinçe bu nimettin çette turiwatimiz .biz neççe
ming yilliq tarhqa ige medinyetlik milletmiz biz
döwletçilikni bişimizdin ötküzgen, dunyada yawru asiyada
uluq seltenetlik sulalililerni hanliqlarni qurğan dunya
medinyitige uluq alimlarni, şairlarni, tarhçilarni, tilçilarni
yetküzgen uluq milletmiz şuningğa işinimenki bizning
musteqilliqimiz muqerrer bu mesile peqet waqit
mesilisidinla ibaret dep qaraymen .ene şundaq bir künler
kiliduki u çağlarda qazaq Qirğiz Özbek hökümetliri
bişimizğa kün çüşkende qilğan etkenliri üçün bizge nime
dep çüşençe birerkin ?Uygurlar meyli sovt dewride bolsun
meyli hazirqi dewirde bolsun hiçqaçan bu
rispublikilarning siyasi iqtisadi we medini turmuşliriğa
ziyan yetküzgen yéri yoq eksiçe töhpe qoşup kiliwatidu
inşa alla tarh haman öz yekünini çiqiridu Uygurlarning
Ottura Asiya üçün qoşqan töhpilirini yadlaydiğan künler
haman kilidu. tarhta Uygur xelqi özlirining qan yaşliri
we bedini bilen Ottura Asiyani Xitay we başqa
hökümranlardin qoğdap kelgen. şunga Uygur xelqini
tirurst digen herqandaq kişi kelgüside Uygurlarğa yüz
kilelmeydu.
MUXBIR: Rehmet Sizge!
EHMET IGEMBERDİ: Sizgimu Rehmet!
2003-yili10-ay Istanbul
|
|
