Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

3 ) Hitay Kommunist Hakimiyétining Şerqiy Türkistandiki Neşriyat – Ahbarat Saheside Yürgüziwatqan Bir Qisim Téroristik Siyasetliri Toğrisida

<Ertuğrul Atihan>

«Informatsiyo merkizimizning wetende uzun yil ahbarat – neşriyat saheside hizmet qilğan Ertuğrul Atihan bilen ötküzgen söhbet hatirisining toluq tekisti»

< Béşi Ötkenki Sanda >

SUAL: Şerqiy Türkistandiki Uygur tilida çiqidiğan ahbarat-neşriyat orunlirining iqtisadiy ahwali qandaq? helqimiz qandaq kitaplarni yaqturidu?
JAWAP: Uygur tilida çiqidiğan metbuat orunlirining iqtisadiy ehwali tarihimizdiki herqandaq çağdikige qariğanda intayin osal ehwqalğa çüşüp qaldi .Uygur millitining bügüngiçe mewjut bolup turişining asasliq seweplirining birini neşriyat-ahbarat orunliridiki Uygur tili medeniyat hadisisidin körgen xitay mustebitliri yeqinqi bir qançe yildin buyan Uygur metbuat orunliriğa bolğan siyasiy bésimni hessilep aşuruştin başqa kitap we gézit-jornallarning sanini we sehipillirini atalmiş iqtisadiy we siyasiy seweplerge bağlap, kişini endişige salğudek derijide qisqartmaqta. Nurğun jornallar xitay qesten keltürüp çiqarğan bay eldiki namratçiliq destidin tohtap ketti we tohtap kétiş aldida turiwatidu.bezilirining sehipilliri hessilep qisqartilip ohşimiğana bir nersige aylandurulup qoyuldi. Neşriyatlar we gezit-jornal tehrir bolümliri éğir iqtisadiy qiyinçiliqqa duç keldi, Şerqiy Türkistandek tebeiy bayliqi köp, yerlik itnik milliti qedimiy we mediniyetlik bir elde tarihta korülüp baqmiğan derijidiki mediniyet qirğinçiliqi yüz beriwatidu. Metbuat orunliri iqtisadiy qiyinçiliq destidin bar puliğa kitap çiqirip maaş tarqitişqimu amalsiz qéliwatidu. Melum bir neşriyatning helqperwer bir mesuli atalmiş Uygur aptonum rayonning melum bir qorçaq hakimidin neşriyat üçün mebleğ soriğanda "kitap çiqirimiz dep aware bolup yürgiçe bergen muaşni hejlep yatsanglar bolmamdu, nime beşimizni ağritip kiliwerisiler"digen. Bilmigen kişige bu bir adettikiçe söz bolsimu bilgen kişige nisbiten bu bir qorqunçluq signal. Qarang bizning pisihik jehettiki ajiziliqimizni néme dégen biliwalğan? Biz hiyalimizda yoq yürgen bilen dunyağa nupus wabasi we qarnining açliqidin şekillinip qalğan ğayet zor istimal baziri arqiliq insaniyetke apet élip kelgen, özining eqil parasitige tayinip yaşaşni bilmey Uygurning mol tebi’i bayliqlirini talan taraj qiliş bedilige semirip, közlirige yağ tiqilip ketken bu tuğma eqli kemtük milletning bizni tar yerge qistaş üçün baş qarurup tepip çiqqan atalmiş beş ming yilliq tarihidiki bu tunji keşpiyatini. Qarang! Insaniyetning behti üçün birer keşpiyatni yaritişqa musteqqil eqil parasiti yetmigen bu milletning, nupus jehettin özi bilen ruşen küç sélişturmisi hasil qilidiğan ajiz milletlerni qandaq şekiller bilen assilimatsiya qilip yoqutuwetişke işlep ketken kallisini. Zéminimizni aldi, tebi’i bayliqlirimizni talan taraj qildi, helqimizni nadanliqta qaldurup iqtisadiy jehettin weyran qildi, diniy étıqadimizni suslaşturdi. Eemdi umu yetmigendek rohiy dunyayimizğa qiliwatqan bu tajawuzini tohtutuş kerek idi.
Rast kitap materyallar Uygur tilida çiqmaydu emes çiqidu. Sanimu héli bar, lékin yahşi kitaplarni yézişqa yaki terjime qilişqa yol qoymaydu. Tarihimiz, diniy étiqadimiz we milliy medeniyitimizge ayit kitaplirimiz ming qétim taraşlinip, burmilinip özige layiqlasturulup yaki apturlarni tar yolğa qistaş arqiliq ijat qildurup héçnimige ohşimaydiğan nersige aylandurğandin kéyin neşir qilişqa yol qoyidu. Yene bezi çiqiwatqan kitaplarning waqti ötken.
SUAL: anglisaq BDT pen maarip teşkilatidin Uygurlarning maaripini we milliy medeniyitini qutuldurup qéliş üçün nurğun pul beriptu bu rasmu? bu pullarğa héli köp kitap materyal neşir qilinğandu herqaçan?
JAWAP: rast, nahiti köp pul bergen iken, biraq uning bir qismi kitap-materyal neşir qiliş üçün işlitildi, qalğinni nimige işletkinini éniq bilmiduq. Bir qismiğa kitap neşir qilinğini bilen neşir qilinğan kitaplarning maarip we milliy medeniyitimizge héç paydisi bolmidi. Buning sewepliri mundaq.
1) Bu pullar bilen hökimet 80-yillarda neşir qilinip ketken eneniwi Uygur maaripi asasida tüzülüp qalğan Uygur medeniyiti arqa körünüş qilinğan bir qeder yahşi dersliklerni xitayning mustemlikiçilik siyasiti we xitay medeniyiti arqa körüniş qilinğan kitaplarğa özgertip atalmiş Uygur "dersliklirini yéngilaş " pilani emelge aşuruldi. Asasiy pen kitapliri kona péti qéliwerdi.
2) Bu pullar bilen xitaylar özliri alla burun waz keçken, helqarada "ötmes mata zorlap sata"ğa aylinip ketken kominizimliq iddiyler bilen kişini qaymuqturidiğan xitay yazğuçilirining atizim terbiyisi, sotsializim, kommnistik ehlaq we atalmiş milletler ittipaqliqi qatarliqlqrğa ayit milletni ğeplette qalduridiğan siyasiy we edibiy kitaplar neşir qilindi.
3) Bu pullar bilen balilar we maaripqa héçqandaq alaqisi bolmiğan xitay, Ros we Uygur yallanma yazğuçilirining xitaydin bizge miras qalğan sotsiyalizim iddiysi singdürülgen "qizil qiya"; "qanatliq het"; "çeksiz ormanliq qarliq dala"; "Dongzi"; "pulat qandaq tawlandi"; "buran balliri"; "qizil laçin"; Le ping tağa"; "Ludungyi"; "pidakar su işliri mutehessisi Wang Wei" qatarliq ismini sanisimu ademning köngli élişidiğan insaniyet tepekkuriğa zit bir qatar bizni qulluqta qalduridiğan kitaplarni çiqardi.
4) Bu pullar bilen yoqarqidek kitaplarni çiqirip, biçare mezlum helqimizge zorlap sétip yiğqan pullarni belkim Qazaq, Qirğiz, Özbek, qatarliq biçare qerin daşlirimizni bizge qarşi setiwélip, ular bilen wetenimiz we helqimizning insaniy heq hoquqliri bolğan musteqilliq we hörlük üçün köreşken şir yürek oğlanlirimizni qandaq qilip qirğin qiliş üstide tohtamlarni tüzgendu.
5) kitap materiyal neşir qilişqa ajritilğan pullarning köp qismi xitay maaripini tereqqiy qilduruş üçün işlitiwélindi. Ular bir qisim yengi derisliklerni neşir qiliwaldi, ariçiğa alte tayaq dep hemmidin ziyan tartqini Uygur milliti boldi. Qazaq, Mongğul, Qirğiz, Şiwe qatarliq mediniyette bir qeder arqida hésaplanğan milletler mehsetlik Uygurlarğa qarişi küç süpitide tereqqiy qildurilidiğan bolğaçqa ularning bu pullarni işlitiş işliri xitay hökimitining astirittin awaylap qomandanliq qilişi bilen bizningkidin editliqraq boldi. Ular hazirğiçe maaripta qilalmay kelgen bir qisim işlirini qiliwaldi.

©UÇQUN-KIVILCIM - 10/11/2002 06:30  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş