|
Öz muxbirimiz Erikqizining universal xewiri, 2004-yili
14-may Germaniye.
Dunyada Tengri teghidiki merwayit dep nam qazanghan
asarettiki wetinimiz Sherqi Türkistandiki Tengri köli
uzaq muddetlik sünni we tebi apetlerning éghir
buzghunçiliq qilishi netijiside köl yüzi tariyip köl
süyi teyizliship yoqilish xewpige duç kéliwetiptu.
Zhongguo penler akadimiyisi Chengdou taghliq rayon
tetqiqat inistitotining ölçep hisaplishiçe muqeddes
Tengri kölimiz 80 yildin kéyin yer yüzidin yütidiken.
Xinhua axbarat tor betining xewiride mundaq diyilgen:
Xinjiangdiki Tengri köli Zhongguoning dangliq
istirahet orni bolup, köl yüzi 4.9 kuwadirat km, köl
etrapida mol yawayi haywan we ösümlikler topi bariken
hem alahide tebi menzirge ige iken shundaqla igiz tagh
tipidiki yawayi haywan we ösümlikler geni saqlanghan
iken. Tengri kölide sayahet qiliwatqan Guangdongluq
birsi mundaq digen: Tengri köli jennet kebi bir
menzire, lekin ekologiyilik muhit bulghunishning
tehditige uçrawatidu, eger sünni orman bina qilishqa
ehmiyet bérilmise neççe on yildin kéyin bu menziriler
riwayet bolup qalidu. Tengri köli etrapi rayonliridiki
ormanlarning uzaq muddet kesilishi, çarwiçiliqning
heddidin artuq tereqi qilishi we sayahetçilerning
qalaymiqançilighi sewebidin, yuquri eqim rayonlardiki
orman azlap kétip, tebi otlaq weyran qilinip tagh
kelküni we lay-latqa eqimini köpeygen buning bilen her
yili yuquri eqim rayonlardiki su tupraq zor kölemde
Tengri kölining jenubi eghizidin Tengri kölige
quyilghan. Zhongguo penler akadimiyisi Çengdou taghliq
rayon tetqiqat inistitotining ölçep hisaplishiçe,
1992- yildin bashlap Tengri kölining jenubi qirghighi
köl merkizige qarap 18 metir sürilgen, köl
çongqurlighi 10 yil burunqi 100 metirdin nöwettiki 80
metirgha çüshken. Jenubi qirghaqtiki 66000 kuwadirat
metir otlaq qumliship taqirliship bolghan. bu tariyish
süriti bilen hisaplighanda Tengri köli 80 yildin kéyin
yer yüzidin yütidiken.
Izahat: wetendiki ishençilik axbaratçilirimizning
xewer qilishiçe muqeddes Tengri kölimizning qurup
kétish sewepliri xuddi Lopnur kölining qurup ketkinige
oxshashla ish bolup asaslighi sewebi içkiri
Zhongguodin kelgen qanunsiz aqqunlarning kölning
saqlinip turishi üçün muhim bolghan tebi ösümlik
yepinçilirini qalaymiqan yiltizidin kolap yoqitishi
netijiside köl etrapidiki tebi otlaq eslige
kelmeydighan derijide weyran qilinip( Tengri kölining
jenubi qirghighidiki 66000 kuwadirat metir otlaq
asaslighi mal beqishtin emes, aqqun xitaylarning pul
tepish üçün otlaqni saçqangha oxshash hötme-töshük
qiliwetishidin weyran bolghan, bu weyrançiliq
wetinimizning hemme jaylirida saqliniwatqan éghir
mesile) kölning tebi saqlinishigha biwaste tehdit
bolghan.
Bu tebi muhitlarning weyran qilinish jinayetliri
peqetla wetinimiz erkinlikke erishkendin kéyinla
yoqilidu, çünki weten bizning biz asrimisaq yatlar
asrimaydu.
Terjime-tehrir bölimidin Alimjan.
|
|
