Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Russiye Yiraq Sheriq Rayonlirining Xitayliship Kétishidin Endishe Qilmaqta

ETIC Alimjan universal xewiri, 2004-yili 10-may Germaniye:
Rayonlar ara siyaset, yushurun riqabet we tarixtiki adawetler sewebidin Russiyening Zhongguogha bolghan ishenmesligi we ehtiyatçanlighi nahayiti küçliktur. Yéqindila Moskiwa Zhongguo Daqing nefitligige ulishidighan turiba yatquzush pilanini emeldin qaldurup, Yaponiye bilen hemkarlishidighan boldi. Bu Moskiwaning ixtisadi tez tereqi qiliwatqan Zhongguoning ixtisadi kengeymiçiliktin paydilinip tiniçliq bilen ixtisadi arqida qalghan, noposi shalang yiraq sheriq rayonlirini igellishiwelishidin neqeder endishe qiliwatqanlighini körsitidu. Russiye sherqi Asiya mesilliri tetqiqatçilirining körsitishiçe, Prizdent Putin wladiwostok we çabarovisk royonliridiki Zhongguo köçmenlirining kündin künge eshiwatqan tesirini alliqaçan his qilghan. Putin mundaq digen: yiraq sheriq rayonliridiki çetellik köçmenlerning kölimining zorlighi heqiqeten Russiye puxralirini emgek baziridin çetke qeqildighan derijige yetküzip, ularni ish ornidin arighan. Putinning bu sözi, uning Zhongguo emgek küçlirining yiraq sheriq we Sibriye rayonlirigha singip kirgenligidin nahayiti hezer eylewatqanlighini körsitidu.
Onneççe yildin buyan, 2 milyondin artuq Russiyelik yiraq sheriq we Sibriye rayonliridin, gherbi rayonlargha köçüp ketken. Buning bilen bir waqitta Zhongguodin türküm türküm köçmenler u yerlerge eqip kirip, yiraq sheriq we Sibriye rayonliridiki xitaylarning sanining shiddet bilen ösüp kétishini keltürüp çiqarghan. Bu u yerning ixtisadigha yéngiliq ep kelgen bolsimu, Russiye hökümitining diqqitini qozghighan. Bir qatar istatiska matiryalliri shuni ispatlaydu: Ural tagh tizmisining sheriq teripidiki Russiye puxralirining omomi sani 18 milyon bolup, peqet 7 milyongha barmaydighan nopusla Russiyening sherqi Asiya qismida yashaydu. Lekin Russiye bilen çegridash bolghan Zhongguoning 3 tar hem uzun ölkiside 1.3 milyard xitay yashaydu. Heqiqeten Russiye ezeldinla bu rayonlirining xitayliship kétish mesilsidin ensirgen idi. Gézitliridiki xewerlirining köpinçisi Zhongguo we xitaylar toghrisidiki xewerler. Russiye armiyisining sabiq birinji muawin ishtab bashlighi Manilow burun „tijaretçiler“ gézitide kishini çöçitidighan ibarilerni ishlitip yiraq sheriqtiki „Zhongguo genini“ yoqitidighanlighini sözligen idi. Uning, xitaylar bilen toy qilishni çeklesh toghrisidiki asasi mundaq: Rus erkishi Xitay ayal bilen toy qilsa balisi xitay bolidu, Rus qizliri Xitaylargha tegse balisi yenila Xitay bolidu. Russiyede, Xitaylar ixtisadi we nopus kengeymiçiligi qiliwatidu digen ibarilerning baziri xelila bar, gézitlardiki eng köp uçraydighan xewerler bolsa--- Xitaylar çegridin oghurliqçe ötüp tutildi, Xitaylarning keng kölemdiki aqqunliri, Russiyening dölet bixeterligige tehdit seliwatidu…qatarliq. Russiye „Musteqilliq“ géziti mundaq bir mawzuda maqala élan qilghan—„Sibiriyidin qoghlap çiqirish“ uning qoshumçe temisi mundaq „Xitay puxraliri eng yuwash bolmighan qanunsiz aqqunlardur“.

©UÇQUN-KIVILCIM -20.02.2005 15:26  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş