Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Kommunist Xitayning Tibettiki Hile Neyrengliri Işqa Aşmaydu

Kommunist Xitaylar Dalay Lamaning tesirini ajazlaşturuş üçün, Tibet sergandar hökümitining köp yillardin buyan élip bériwatqan musteqilliq küreşlirining asasliq tayanç nuqtisi-- Tibet diniy medinyitini-- qoğdaştiki asasliq rolini tartiwalmaqçi, lékin tarix ispatlidiki Kommunist Xitaylar qançilik pul xejlisimu Tibet diniy medinyitining musteqilliğini sétiwalamaydu.a.

Aptori: Mo Li

Ezeldin xelqara jamaet teripidin Tibet medinyitini depsende qiliwatidu dep eyiplinip kéliwatqan Zhongguo hökümiti, hazir bara-bara Tibet medinyitini qoğdawatqan „qehrimanğa“ ayliniwatidu. Yéqinqi birneççe yillardin buyan kişining közini qamaşturidiğan „oyunliri“ bilen, nurğun ixtisad ajritip xelqarada kişilerning közini boyisa, dölet içide Tibetşunasliqni tereqi qildurup, Dalay Lama we Tibet sergandar hökümitining tesirini ajizlaşturup, özlirining Tibettiki insan heqlirini depsende qiliwatqan emilyitige etek yépiwatidu.
Atiizimçi Zhongguo kommunistliriğa nisbeten éytqanda, dinni hayati küç qilğan Tibet medinyiti, pütünley qalaqliqning we nadanliqning ipadisi. neççe on yildin buyanqi, Zhongguo hökümet terepning teşwiqat ölçimi bolsa: Tibet medinyiti, Tibetning namrat, yawayiliğini keltürüp çiqarğan asasliq amil, diyiş. ular Han medinyiti Mao idiyisini qoral qilip Tibetlerni azap dengizidin qutquzup çiqmaqçi bolğan. Yéqinda Kanadaliq bir jornalist bilen uning hemrahi Zhongguodiki poyizda yaş bir qiz oquğuçining mundaq digenligini angliğan: Tibetlikler biz Zhongguoliqlarning ularni azat qilişimizni nahayiti xalaydu, Dalay qul sodigiri, u qaytip kélişke petinalmaydu, çünki Tibet xelqining uningğa qattiq öçmenligi bar. Kanadaliq çöçigen halda şuni éniq körwalğanki: eslide nadan xelqni heqiqeten tetür teşwiqatqa işendürüşke bolidiken. Zhongguodiki Tibet qizğinliği, Tibet kitaplirining, muzikilirining, yimekliklirining asta-asta hemme jayda moda boliwatqanliğidin ipadilinidu, Tibetke bérip sayahet qiliş hazirqi Han millitining arzusiğa aylandi. Ezeldin peqetla Zhong Hua medinyiti bilenle pexirlinidiğan Han milliti, özliridin ilğar bolğan ğeripliklerning, özliri mensitmeydiğan Tibet medinyitige çoqinidiğanliğini, çong bilidiğanliğini tuyuqsiz bayqiğandin kéyin, ğeripliklerge çoqinidiğan ular özliri pes köridiğan medinyetni başqidin tonidi. Dalay Lama bilen Tibet sergandar hökümiti Hindistanğa hijret qilğandin kéyin, eng muşeqetlik şaraitta, öz millitining medinyitini saqlap qélişni eng muhim iş dep bildi. Tibet diniy medinyitining wekili boluş süpiti bilen, ularning xelqaradiki şöhriti nahayiti yüksek, Tibetlikler tarqatqan Budda dinining muritliri 5 qit’ege tarqalğan bolup, Tibet tetqiqati ğeripliklerning muhim tetqiqat temisige aylinip, Dalay Lama ğeriplikler qelbidiki tiniçliqning simwoliğa aylanğan.
Şuning bilen Dalay Lamani zorliq bilen kétişke mejbur qilğan, köp qisim Tibet butxanilirini weyran qilğan Zhongguo kommunistlirimu özlirining numussizliqlirini qayrip qoyup, özliri teripidin weyran qilinip hali qalmiğan Tibet diniy medinyitige „made in çina“ digen markini çaplap teşwiq qilmaqta. Zhongguo kommunistliri Amerika we ğeripliklerning nime üçün Lama diniğa bu qeder qiziqidiğanliğini hazirğiçe çüşinelmey buruxtum bolup yürgen bolsimu, likin şuni éniq çüşendiki Tibetni qoldin çiqarmay çing tutup turuş, Dalay Lamaning tesirini yoqitiş üçün çoqum Tibet sergandar hökümitining köp yillardin buyan élip bériwatqan musteqilliq küreşlirining asasliq tayanç nuqtisi-- Tibet diniy medinyitini-- qoğdaştiki asasliq rolini tartiwiliş kérek.
2000-yildin başlap Zhongguo kommunisliri nurğun qétim „ Zhongguo Xizang (Tibet) medinyet almaşturuş ömigi“ teşkillep Şwetsiye, Fransiye, Germaniye, Chili, Argentina, Meksika, Braziliye we Russiye qatarliq nurğunliğan döletlerge bérip toxtimay wez étip çiqti. Bu ömeklerning ömek başliqlirining köpinçisi milletçi eşeddi kommunist Han milliti yaki yuquri emel tutqan Tibet millitidur. Bu nurğun pul xejlengen paaliyetlerning asasliq mezmoni bolsa doklat bériş, resim körgezmisi uyuşturuş, Tibet naxşa-usulliri körsitiş qatarliq propagandilardur. Heyran qalarliği ular Tibet Naçü butxanisining tirik butsawasi Zhukang. Tudengkezhunimu seperwerlikke keltürüp, öz ağzi bilen Zhongguo hökümitining diniy erkinlik siyasitini medhiyiligizüp, bu arqiliq „ Dalay eqimidikilerning yalğançiliqlirini eçip taşlidi“. Ularning erişken netijilirini az digili bolmaydu, herqaysi sahipxan döletlerdiki kişiler „qattiq tesirlengen“, „xata çüşençilirini asta-asta tüzetken“ hem „ 50 yildin buyan Tibette barliqqa kelgen özgirişlerge yuquri baha bergen“. Bulardin sirt belgilik kölemge ige Zhongguo Tibetşunasliq qoşinidur, istatiskilarğa qariğanda Zhongguodiki her derijilik Tibetşunasliq inistitotliri ellikneççige yetken bolup xadimliri 2000 din aşidiken, ming xilğa yéqin Tibet yeziğidiki kitap çiqarğan, neççe ming parçe Tibetşunasliq ilmi maqalisi élan qilinğanç Bulardin şuni mölçerleşke bolidiki, buningdin kéyin buningdinmu köp ömekler teşkillinip seperge çiqip Dalay we Tibet sergandar hökümitining köp yillardin buyan xelqarada küreş qilip qolğa keltürgen netijilirining tesirini yoqitişqa tirişidu. Ixtisadi küçi ajiz we öz ana tupriğiğa qaytalmaydiğan, Tibet medinyitining heqiqi warisi bolğan Dalay Lamağa peqet xelqaradiki heqqaniyet söyer we adalet söyer kişilerdin kélidiğan yardemdin başqa yardem yoq. Qariğanda ularning küçi şiddet bilen kéliwatqan Zhongguo kommunistliri bilen riqabetlişelmeydiğandek turidu. Hemmidin yaman bolğini, Zhongguo kommunistliri bu saxta teşwiqatliri bilenla çeklinip qalmay, herqaysi döletlerdiki Tibetşunaslarni teklip qilip kélip, „Zhongguo Tibetşunasliq tetqiqatini“ „tereqi qilduruşqa“ küç çiqirwatidu hem her yili nurğun heşem bilen Tibetşunasliq tetqiqat yiğinlirini çaqirip, yiğindin kéyin u Tibetşunaslarni Tibettiki asare-etiqilerni körüşke uyuşturup, ularda „ untulğisiz çongqur tesirat“ qaldurwatidu. Bu qilçilikmu ejebnilerlik emes, çünki kesip jehettiki neq meydan tekşürüşke bekmu ehmiyet béridiğan ğeriplik alimlar üçün, Zhongguo kommunislirining neq meydan tekşüriş, pulsiz sayahet qatarliq yemçükliri bilen qilinğan qizğin tekliplirini ret qiliş asan emes. Şuning bilen bu ğeriplik qismen Tibetşunaslar bu iltipatlarğa jawaben Zhongguo kommunistlirining Tibettiki zorawanliqliriğa süküt qilip, Lahsa türmisidiki siyasi mehbuslarni körmeske séliwatidu hetta kommunislarning Tibetni „tüzeştiki“ qolğa keltürgen netijilirini medhiyelewatidu. Beijing diktatorlirining bu ğelibiliri qariğanda nahayiti qaltis, emilyette bu waqitliq we yüzekidur. Tarix şuni ispatlaydiki eng axirda ğelibe qilğuçi yenila Tibet medinyitidur. Tibetşunasliq uniwersial penlerdin tüzülgen bir tetqiqat systimisidur we undaq asanla bir hakimyet uni reqibini ujuqturidiğan, töwenleştüridiğan qoralğa aylanduralmaydu. Tibetşunasliqning eslide yetmekçi bolğan muddiasila heqiqetke yétiştur, alimlarning tekşürişi, tepekküri, istatiskisi, ispatlişi hemmisi heqiqet üçündur. Heqiqetke yétiş üçün soal sorilidu, qeyinni ayrişqa toğra kélidu, demokiratik munazire qilişqa toğra kélidu. Aaşkarlanğan heqiqetning çoqum rezillik we yalğançiliq üçün paydisi bolmaydu. Tibetşunasliqning jewhiri bolğan Budda dinining asasliq teşebbus qilidiğinimu insanlar arisidiki mehri-muhebbet we rehim şepqettur. Şuning bilen bir waqitta Tibetşunasliqning çongqurlişişi, konkiritlişişi çoqum dunya jamaitini Tibetni teximu éniq bilişke yetekleydu, bir ewlat yaş Tibetler bolsa öz milli kimligini teximu tonup öz milli medinyitige yanidu. Bularğa qariğanda kommunistlarning başqa ğerez bilen qilğan bu aldamçiliqliri eksiçe ajiz Dalay Lama we uning sergandar hökümitige çong yardem qilidu. Tibetlikler qandaqmu tarixidiki bu milli ahanetni untup qalalisun? buning eng tipik misali Zhongguo kommunistliri köngül qoyup terbiyiligen kiçik tirik butsawa Hemabadur. Uning Tibettiki emel inawiti we teminatining yaxşi bolişida gep yoq, lékin Zhongguo kommunistliri qandaqla usul bilen uni özlirige tartsun, uning diniy inawitidin paydilinip Dalayning tesirini yoq qilmaqni oylisun, u balağetke yetkendin kéyin, özining diniy medinyitini, milli kimligini çongqur toniğandin kéyin yenila Dalayning yeniğa Hindistanğa qeçip ketti. Dalayning textke olturğinining 60 yilliğini tebrikleş murasimida u Zhongguo kommunistlirini Budda nomliridiki qarangğu zulmet terepning alwastiliriğa oxşitip eyipligen. „ U heqiqeten Zhongguo kommunistlirining kütken ümidini yerde qoydi“. Bézi Han millitidin bolğan tetqiqatçilarning igellişiçe, Zhongguo kommunistlirining terbiyilişi netijiside, yuquri ali terbiyege erişken Tibet ziyalilirining içide „wapağa japa qilidiğan“ Tibet musteqilliq idiyisi nahayiti keskin we omumyüzlik bolğan. Buningdiki sewep, Tibet ziyaliliridiki medinyet sewiye, tepekkür we musteqil xaraktir ularning barawerlikke, erkinlikke bolğan intilişini adettiki ademlerdin küçlik qilip, yat milletning hökümranliq qilip ezişi we irqiy kemsitişige çidap turalmasliq we diktatorlarning assimlatsiyesige süküt qilip turmasliqqa başliğan.
Tibetler hemmini çüşinidu Zhongguo kommunistlirining bundaq aldamçiliqlar bilen dunya jamaitini qaymuqturişi peqetla bir muddia üçün, u bolsimu Tibetni siyasi jehettin qattiq kontorol qilip, Tibet millitini erkinlik we musteqilliq idiyisidin waz keçtürüş!!!.

Alimjan terjimisi. 2004-yili mart, Germaniye.

©UÇQUN-KIVILCIM - 24/03/2004 09:30  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş