|
Memet Emin
Uyghurlarning eneniwi orpe aditide we dini itiqadida
herqandaq zeherlik chékimlik qattiq cheklengen bolup,
hetta tamak chékishmu mekrur dep iniq belgilengen.
Eneniwi qahidimizdiki chonglar yaki ata anilar aldida
tamaka chekmeslikning ozi, hemme ademning tamak
chékishni bir hil yaman illet dep charighanliqining
ipadisidur. Biraq shuni itirap qilmay bolmayduki,
dinimizda we orpe aditimizda tamak we zeherlik
chékimlikler meyli qandaq cheklengen bolushtin qetti
nezer, neshe, tamak we nasiwal chékish, bir qisim
kishilirimiz arisida uzun tarishqa ige.
Kommunist hökümiti hakimiyet bishigha chiqqandin kéyin,
epiyun we neshe qatarliq zeherlik chékimlikning tarishta
ilip kelgen ziyinini közde tutup, qattiq cheklesh ilip
barghan bolsimu, biraq Uyghur Rayunida “hökümetning az
sanliq milletlerge bolghan ghemhorluq siyasiti”
tupeylidin, Uyghurlar arisidiki neshe chékish ehwali
cheklenmey kelgen. Epiyunning dorigerliktiki ihtiyajini
qandurush uchun Uyghur Rayunida keng kolemde epiyun
tirish ilip birilghan. SHundaqla neshe ishleshte muhim
ham eshiya hésaplanghan kendir, taki 90-yillarghéche
Uyghur Rayunining köp jaylirida keng kolemde ochuq
ashkare tirilip kelgen. Bularning hemmisi melum jehette
Uyghurlarning neshe chékishige we neshe
chikidighanlarning sanining köpiyishige turtke bolghan.
Islahat, ishikni ichiwitish we bazar igiliki yolgha
qoyulghandin kéyin, neshining yuquri kirim
kelturidighanlighini bilgen bezi Uyghurlar, ichkirge
köplep neshe yotkeshke bashlighan. Kéyin neshe
tirishning cheklinishi we konturul qilinishi bilen,
neshi mesulati köp miqdarda azlap, bazar ihtiyajini
qanduralmaydighan bolghan. Bu xil cheklimige uchurghan
bir qisim neshe sodigerliri sodisini aq tamakigha yeni
hiroyingha yotkigen. Yene bir qismi bolsa cheteldin yaki
ichkir olkilerdin neshe yotkeshke bashlighan. Burun
neshe chékishke adetlengen bir qisim Uyghurlarmu bara
bara aq tamaka chékishke bashlighan, shundaqla aq tamake
chekküchilerning sani ishsizliq, rohi chushkunluk,
umutsizlik qatarliq ijtimayi sewepler tupeylidin
kunsayin iship barghan.
Uyghur Rayunida istimal qiliniliwatqan zeherlik
chékimlikler
Uyghur Rayunida zeherlik chékimlik chikiwatqanlarning
mutleq köp qismi nepes yoli arqiliq yaki bilekke okul
qilip urush arqiliq istimal qiliwatqini hiroyin yaki
heyloyin (heroin , 海洛因, 二乙酰吗啡) bolup, kishiler arisida
aq tamaka depmu atilidu. Undin bashqa neshe we YAO TOU
WAN, BING DU dep atalghan bashqa zeherlik chékimliklermu
bar.
Hiroyin mofi (morphine, 吗啡) din yasalghan bolup, tebi
osidighan epiyun guli (poppy plant, 罂粟) dep atilidighan
resimdiki bu xil osumluktin tallap ilinidu, adette
parshoksiman bolup, aq yaki qongur renglik ikki xil
bolidu, aq rengdikisi, ela süpetlik bughday unigha
ohshaydu.
Hiroyin adem bedinige kirgendin kéyin, nirwigha biwaste
tesir qilip, hayajanlinish, zoqlunush, bishi qiyish,
yengdesh, uyqusi kilish, hawada leyligendek bolush
qatarliq tuyghularni peyda qilidu. Bir mezgil istimal
qilghandin kéyin, adem bedini hiroyindin
ayrilalmaydighan bolidu. Waqitning ötüshige egiship,
adem bedinidiki nurghun ezalargha hiroyin teripidin
biwaste zehmige uchirap, beden zeyipliki kilip chiqidu.
Uyghurlar arisidki zeherlik chékimlik chekküchilerning
kunsayin iship birishigha sewep bolghan amillar.
1. Qanun tuzumning mukemmel bolmaslighi, yeni qanun
ijira qilghuchilarning chirikliki we qanunning toluq
ijira bolmaslighi. Hemmimizge melum bolghunidek qanunda
zeherlik chékimlikni ilip sitish qanunsiz dep iniq
belgulengen bolsimu, biraq zeherlik chékimlik
satquchilarning köp qismi yenila qanuni jawapkarliqqa
tartilmaywatidu.
2. Iqtisadning tereqqi qilishigha egiship bay
kembighellik periqning chongiyishi, namiratliq we
ishsizliqning köpiyishi.
3. Kishilerning exlaqi pezilet olchimining towenlishishi,
yashlar arisidiki dini terbiyening kem bolushi we dini
itiqatning suslishishi.
4. Yashlarning jemiyetke we kelgusige bolghan
ishenchisining towenlishishi, rohi jehettin
chushkunlishishi we umutsizlik qarashta bolushi.
5. Ata anining balilargha bolghan terbiyening ajizlishi,
ata ananilarning nurghun sewepler tupeylidin balilargha
serip qilghan wahtining azlap kétishi, eneniwi ata ana
we bala munasiwetlirining suslishishi.
6. Kishilerning jeherlik chékimlikning shehsige, ahilige
we jemiyetke ilip kilidighan ziyinigha bolghan
tonushining towen bolushi we uninggha sel qarishi.
7. Bir qisim bashqilar teripidin aldanghan yashlarning,
qanunni chushenmesligi, yaki qanungha ishenmesligi
tupeylidin, jemiyetke we bashqilargha bolghan
ochmenlikini ilish uchun, bashqilarni aldap aq temaka
chékishke ugutup qoyushi.
8. Bezi exlaqi buzulghan yaman niyetlik kishilerning oz
nepsi uchun, kichik ish uqmaydighan balilarni aldap,
ularni özige mutleq boysundurtush uchun, ularni zeherlik
chékimlikke kondurup qoyushi.
9. Bezi yashlirimizning turmushining ehmiyetsizligi yaki
turmushqa bolghan qarishining toghura bolmaslighi
sewibidin, turmushta melum nersilerni yaki sizimni
qoghlushup, hewesning keynige kirishi.
Zeherlik chékimlikke xumar bolup qalghuchilarning
alametliri, aqiwiti, ahilige we jemiyetke kelturgen
ziyini.
Kishiler zeherlik chékimlikke deslepte uchurashqanda,
qizziqish we hayajan tuyghusi bolidu. Köpünche kishiler
birer qitim chekkenge héch nime bolmaydighu dep
qarishidu. Bir nechche kun otkendin kéyin yene birerni
chekküsi kildu. Bu waqitta peqetla rohi jehettiki bezi
qizziqishtin bashqa, beden jehette alahide tayinish
bolmaydu. Kishiler eger iradige kilip, ikkinji yiqin
kelmey dise, asanla tashlap kiteleydu. Emiliyet az bir
qisim kishiler ikkinchilep ighizigha almisimu, biraq
köpünche kishiler undaq qilmaydu. Bu kishiler zeherlik
chékimlikning peyda qilghan sizimige qiziqish,
bashqilarning zorlishi, keypiyatining yahshi bolmasliqi,
turmush we hizmettiki kongelsizlik qatarliq herhil
sewepler tupeylidin, zeherlik chékimlikni istimal
qilishni dawamlashturidu. Netijide deslepke rohi
ihtiyajdin tereqqi qilip, kéyinche bedenning ihtiyajigha
aylinidu. Nepes yoli arqiliq istimal qilishtin bilektiki
qan tomurgha okul qilip istimal qilishqa tereqqi qilidu.
Bu mezgilde zeherlik chékimlikni tashlash sel qiyingha
toxtaydu, biraq irade bolsa yenila dawalap saqayitqili
bolidu.
Deslepki mezgilde, zeherlik chékimlik chekküchilerning
köp qismi, ozining zeherlik chékimlik chikidighanliqini
nahayti mehpi tutidu, alahide alametler bolmaydu, shunga
bashqilar teripidin asan sizilmeydu.
Zeherlik chékimlik chekküchilerde bolidighan alametler
1. Tola esnesh, uyqusi kilish.
2. Burnidin we közidin su iqish, yaki zukamda bolidighan
alametler korulush.
3. Közi we burnining etirapi, bashta qiziriwilish, kéyin
sel qaridap qilish.
4. Yurek soqush we nepisi tizlishish
5. Bash chingqilip aghrish.
6. Bedenliri siqirap aghrish
7. Muskullar qitishish yaki boshap kétish.
8. Közliri olturshup kétish, oruqlap kétish.
9. Put qoli yaki bedini titiresh.
10. Eqil paraset, tepekkur, iside saqlash qabiliyiti
ajizlash we yaki yoqash.
11. Nepes qiyinlishish, dimi siqilish.
12. Yandurush we yaki ighizidin köpuk yinish
13. Eghir bolghanda, nepes ighir derijide tosalghugha
uchirap olup kétish.
Ahilige we jemiyetke kelturgen ziyini we aqiwiti
1. Yalghanchiliq we adem aldash.
2. Oyide pulgha yaraydighan nersilerni sitip we yaki
tamakigha almashturup chikip tugushtush.
3. Wijdan, eqil paraset, tepekkur, ghurur,
mesulyetchanliq digenlerni yoqutush.
4. Bashqilargha zeherlik chékimlik chékishni ugutush
arqiliq, bazar tipip, ariliqta alghan paydisi bilen
ozini qamdash.
5. Oghurluq qilish, adem bulash, we her xil jinayi
qilmishlarni sadir qilish.
6. Insan qilipidin chiqish, meyli ata ana, aka uka we
aqa singillar bolsun, héchqandaq insanni nezirige
ilmasliq we yaki ulardin tep tartmasliq.
7. AIDS kisilini özige yuqturiwilish we uning jemiyette
tarqilishigha turtke bolush.
8. Pul yaki aq tamaka uchun adem olturush.
Zeherlik chékimlik yaki zeherlik chékimlik
katigoriyesige kiridighan yaki konturul qilinidighan
himiyelik mada we dorilarning himiyelik atilishi.
Zeherlik chékimlik yaki zeherlik chékimlik
katigoriyesige kiridighan yaki konturul qilinidighan
himiyelik mada we dorilar adette mes qilish dorisi,
aghriq peseytish dorisi, nirwini hayajanlandurush,
zoqlandurush dorisi, nirwini tichlandurush dorisi
qatarliq türlerge bolinighan yaki bu xildiki dorilarni
yasashta ishlitilidighan bolup, asaliqi towendikilerdin
ibaret.
1. Kokayin (Cocaine, 可卡因， 古柯碱)
2. Epiyun (Opiate, opium, 鸦片剂)
3. Hiroyin, Heyloyin (Heroin , 海洛因, 二乙酰吗啡)
4. Mofi (Morphine, morphia, 吗啡)
5. Kodeyyin (Codeine, 可待因)
6. (Ecstasy, MDMA, 3-4 methylenedioshymethamphetamine,
安非他明类毒品)
7. (Ketamine, 克他命)
8. (Fentanyl, 芬太奴)
9. Dulingding (Dolantin, 哌替啶,度冷丁)
10. (Rohypnol, 苯异丙胺, 苯丙胺, 安非他明)
11. (Amphetamines, 苯异丙胺, 苯丙胺, 安非他明)
12. (Methamphetamine, 甲基苯丙胺, 脱氧麻黄碱)
13. Neshe (Marijuana , 大麻: delta-9 tetrahydrocannabinol,
THC, δ-9四氢大麻酚)
14. (Methamphetamine, 甲基苯丙胺, 脱氧麻黄碱)
15. (LSD, lysergic acid diethylamide, 麦角酸二乙基酰胺)
16. (PCP, phencyclidine, 苯环己哌啶)
17. (Methadone, 美沙酮)
18. (Naltreshone, 环丙甲羟二羟吗啡酮)
19. (Buprenorphine)
20. (Naloshone, 纳洛酮, 烯丙羟吗啡酮)
21. (Barbiturates, 巴比妥酸盐)
22. (Benzodiazepines, 苯并二氮)
23. (Nembutal, 耐波他, 戊巴比妥钠)
24. (Methylphenidate, Ritalin, 盐酸哌醋甲酯,利他林)
Zeherlik chimliklerning kocha tildiki yaki qara tildiki
atilishi
1. Drug, Hallucinogens, Inhalants, MDMA, Ecstasy, smack,
H, skag, junk
2. 天使粉, 白粉, 摇头丸, 爱它死, 冰毒, 迷幻剂, 幻觉剂
3. Aq tamaka, Aq, Hiroyin, Bolaq, Mal, Chong tamaka,
Hiliqi
Qandaq qilghanda kishilerning zeherlik chékimlikke
ugunup qilishning aldini alghili bolidu?
1. Hökümet qanuni tuzumni mukemmelleshturushi we
saghlamlashturushi, qanun ijira qilghuchilar arisidiki
chiriklikni tugutushi, zeherlik chékimlik sodisi bilen
shughullanghanlarni qattiq jazalish we zeherlik
chékimlining jemiyette yamirap kétishni qattiq
tizginlishi kérek.
2. Kishilerning exlaq pezilet olchimini yuquri koturush,
yashlargha dini jehettin teribiye ilip birip, itiqadni
küchaytish kérek.
3. Dinning kishiler qelbidiki orni we küchidin toluq
paydilinip, michit we dini sorunlarda zeherlik chékimlik
chékishning ikkila dunyada ighir guna bolidighanliqini
teshwiq qilish.
4. Mekteplerde meyli bashlanghuch we otura mektepte
bolsun, zeherlik chékimlikning jemiyetke we ahilige ilip
kilidighan ziyinini teshwiq qilish, bu jehettiki
terbiyeni küchaytish kérek.
5. Ata anilar balilirigha köprek waqit serip qilishi,
balilirining nime oylawatqanlighigha kongul bolushi,
ular bilen bolghan hisiyatni küchaytishi we oz ara
ishench peyda qilish kérek. Shundaqla balam tihi kichik,
zeherlik chékimlik digen nersini bilmeydu dimey, 5
yilning 10 yilning kéyinki ishlarni közde tutup, kichik
wahtidin tartip terbiyeni küchaytish kérek.
6. Ata anilar yishigha toshmighan balilarni pul tipish
uchun bashqilarning bolupmu natonush kishilerning
keynige silip qoymaslighi lazim.
7. Bay kembigheliq periqni towenlitip, kembighellik we
ishsizliqni tugutush kérek.
8. Zeherlik chékimlik chekküchilerge herguz yumshaq
köngüllik qilmasliq, konturul qilish bilen dawalashni
birleshturup, ularning zeherlik chékimliktin baldurraq
qol uzishige yardem birish kérek.
9. Toghura dunya qarashni tiklep, turmushqa toghura
muhamile qilish, özige, ahilisige, millitige we
jemiyetke mesul bolush rohini tiklesh kérek.
Zeherlik chékimlikke xumar bolup qalghanlarni
dawalashning amali barmu?
Zeherlik chékimlikke xumar bolup qalghanlarni
dawalashning eng önümluk amali irade, yenni qattiq irade
bolghandila andin dawalash önümluk bolidu, herqandaq
dawalash iradisi kochluk bolghanlardila yahshi önüm
biridu. Küchluk irade bolmaydiken, herqandaq
dawalashning hemmisi bakar. Xumar bolghanlar bir mezgil
dawalinip, saqayghandek qilghan bilen, dawalashta
ishletken dorilarning hemmisi yene mushu hildiki dorilar
bolghachqa, xumar bolghuchining eng axirqi aqiwiti
yenila iradige baghliq bolidu.
Hazir qolliniwatqan dawalash usuli bu xildiki dorilarni
arilap ishlitish arqiliq, asta asta xumardin tohtutush
bolup, dawalash wahti, zeherlik chékimlik chekküchining
tarishining uzun qisqiliq, zeherlik chékimlikni turi,
sapliq derijisi we istimal qilish usulliri bilen
munasiwetlik. Zeherlik chékimlikni chékish tarishi
qanche uzun bolsa, chekken zeherlik chékimlikning supiti
qanche yuquri we sap bolsa, her küni istimal qilghan
miqdari köp bolsa, okul qilip urushqa adetlengen bolsa,
dawalashqa kitidighan waqit uzun bolup, dawalash nahayti
qiyingha toxtaydu. Shunga eng yahshisi, ozining hata
yolgha mingip qalghanlighini sezgen haman yaki zeherlik
chékimlik chekkinige pushayman qilghan haman, derhal
qattiq irdige kilip, wahtida dawalinip, bu aq alwastidin
wahtida qol uzush kérek.
Axirda qoshumche qilidighinim, bizni héchkim
qutulduralmaydu, shunga biz choqum ozimizge, ahilimizge,
oz helqimizge we millitimizge mesul bolushimiz, ozimizni,
oz hayatimizni qedirlishishimiz, millitimizning
kelgusige we istiqbaligha kongul bolushimiz kérek.
Bolmisa axirda ziyan tartquchi ozimiz bolimiz, pushayman
mengu ornigha kelmeydu. |
|
