Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Tedan Tülke Liu Xojayin Tumşuğidin Ilindi

     Maqalimizning yuqurqi qismida toxtulup ötkünimizdek, sabq Ili wilayetlik partikomning shujisi Wangboliang Uygur sodisini çaputlaydiğan ömuçük tori pilanini tüzüp çiqqandin kéyin, derhal Zhunggoudiki meşhur saxta mal bazisi bolğan, Zhejiang ölkisining Yiwu şehridiki Liu xojayin bilen til biriktürüp, Ğulja şehrining şerq teripige jaylaşqan Qardöng yézisidiki 12 aililik déhqanning öyini aldirap - saldirap tartiwélip, uning orniğa atalmiş sirliq Ottura Asiya xelq'aralq soda baziri qurdi. Şu kündin étibaren shuji Wang Boliangning buyriqiğa binaen, Ğulja şehridiki baj, soda sanaet memuri başquruş, tiransport başquruş, mal bahasini başquruş, towar karantin qatarliq orunlar Liu xojayin üçün şertsiz xizmet qilişqa başlidi. Bir tulxotun bir siwet tuxum kötürüp çiqsa 5 - 6 si olişiwalidiğan sörün telet bajgirlar Liu xojayindin baj élışqa jür'et qilalmaytti. Undin başqa Liu xojayinning malliri Zhejang ölkisining Yiwu şehridin çiqqan péti héçqandaq jayda tekşürüştin ötmey biwaste Ğulja şehrige kélidiğan, pewqulladde imtiyazğa ige idi. Ğulja şeherlik soda –sana'et memuri başquruş idarisi, Ğulja şehrining eke balisi Liu xojayinning ğalçiliğini qilip, bu bazarda mehsus şöbe ponkit qurup 365 kün palaqlap yürsimu Liu xojayin bir tiyinmu bazar başquruş heqqi tapşurmayti. Uxlap çüşidimu körmigen bundaq katta pursetni çing tutqan Liu xojayin bir tereptin Yiwuning sahta mallirini Ğulja şehrige tökme qilsa yene bir tereptin Ottura Asiyağa çiqirilidiğan mallarning bahasini bir kün içidila neççe hesse çüşürwitetti. Buning bilen döwletke qanunluq halda baj, bazar başquruş heqqi qatarliqlarni tapşurup, içkiri ölkilerde mehsus wakaletçilerni turğuzup süpetlik mal sodisi qiliwatqan Uygur sodigerlerning soda-tijariti bir kün içidila suğa çilişip, qattiq ziyan tartti. Xelq Xitay hökümitining asasi qanuni we natoğra riqabetke qarşi turuş qanuniğa asasen, kélip çiqişi gumanliq bolğan Liuning üstidin erz qilişni oylaşqan bolsimun, lékin bu işning Ili wilayetlik partikomğa munasiwetlik sirliq ömüçük tori ikenligini, bu işni bana qilip Xitayning közge körüngen Uygur sodigerlirini milliy bölgünçi dégen betnam bilen türmige taşlişidin ihtiyat qilip, el-hükmu'lillah diyişti. Sirliq Liu yene özi bilen birge Yiwudin 500 neper Xitayni birge egeştürüp kelgen bolup, bu bazar Yiwuluq Xitaylarning has baziri idi. Ularda ne-muqim tijaret kinişkisi, né waqitliq tijaret kinişkisi digenler yoq idi. Undin başqa bu bazarğa 50 tin 100 giçe kamaz maşinida mal kiletti Liu her yili Ğulja şehri we Ili wilayitining shuji şeher başliqliri we baj, bazar başquruş qatarliq orunlardin teşkillengen 20 din artuq emeldarni içkiri ölkilerge apirip heqsiz sayahet qilğuzup kiletti. Ularning hemmisige Liu yene bir yürüş qol telefon hediye qilgan bolup, ularning ayliq sözlişiş heqqinimu Liu üstige alğan idi. İlgiri Ğulja şeherlik partikom xelq hökümitida rehberlik hizmitini ötep pinsiyege çiqqandin kiyin, Ğulja şeherlik yaşlar soda bazirini qurğan Liu Gui Shen qatarliq pişqedem xenzularning muxbirğa ğezep bilen sözlep birişiçe, Ottura Asiya xelq'araliq soda bazirining eng üstinki qewitide şeher wilayettiki katta başliqlarning mehsus “köngül éçiş “ öyliri tesis qilinğan iken. 1996-yili Ğulja şehrige ziyaretke kelgen, merkizi telwiziye istansisining muhbiri, bazar içide we qorğas éğizida Ottura Asiyağa çiqiriliş üçün uzun öçrette turğan Liuning mallirini we uning Ğuljidiki alahide imtiyazini körüp heyran qaldi. Çünki téhi yéqindila Liu Yiwudin çiqqan sahta mallirini Dongbei ölkisige élip barğanda, Dongbei'liqlar Yiwuning saxta malliriğa şehrimizde orun yoq dep qarap, Liuning malliriğa ot qoyuwetken we Liuni qoğlap çiqarğan idi. Liu dangliq saxtipez bolğanliği üçün özi tuğulup ösken Yiwudimu Ğuljida körgen imtiyazlirining mingden birigimu érişelmigen idi. Hemme yerde qoğlandi bolup ketken Liu Ğulja şehrige bir tiyin baj, bazar başquruş heqqi tapşurmisimu, alahide imtiyazlarğa érişip ketkenligidin mes bolup, merkizi telwiziye istansisining muhbiriğa her yilliq tijaret kirimining 8 milyart yüenge yetkenligidin ibaret heqiqi san –sifirni aşkarilap qoydi. Uning aşkarIliğini boyiçe Ğulja şehrige 11% qanunluq baj tapşuruşi kirek idi. Lékin Liu Ğulja şehrige hiçqandaq baj tapşurmay 5 yil tijaret qilip yiliğa 880 milyon yüendin 5 yilda 4 milyart 400 milyon yüen baj oğurlap qiçip ketti. Yene töwendiki ehwalni körüp baqayli: Liu yene soda bazirining içige uzunliği 1.5 kengligi 80 cm kélidiğan sanduqlarni orunlaşturup, Ğulja şehridiki herqandaq bir bazardiki sanduqlardin bir hesse qimmet halda yilliqini on ming yiwendin ijarige berdi. U bu ehwalni Ili télwiziye istansisida élan birip baj keçürüm qilinğanliği üçün şundaq dep pedezlidi. Emma bu baj oğrisi Ğulja şehrige yenila héç qandaq baj tapşurmayti. Bu körünüp turuptiki xelqni qip-qizil aldaş idi. Wilayet bilen şeherning bu aldamçiliqtin toluq xewiri bolsimu perde arqisida Liu bilen şirik idi. Liu peqet hayiniğa sanduq ijarige biriştinla bir yilda 2 milyon yiwen kirim qilatti. Dimek yuqurdiki pakitlar, Xitay qanunlirining Şerqiy Türkistan puhraliri üçün bir şekil ikenligini, Xitay zorawanlirining Şerqiy Türkistanni talan-taraj qilişta héçqandaq qanuni jawapkarliqqa tartilmaydiğanliğini, xelqni basturuş bilen talan-taraj qilişning Xitay hökümdarlirining Şerqiy Türkistandiki muhim wezipilirining biri ikenligini körüwalalaymiz.

©UÇQUN-KIVILCIM - 20/07/2003 16:40  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş