Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

7 ) Ixtisadning Tereqqi Qilişi Bilen Muhitning Éğir Bulğunuşi 

      Çetel axbaratliriğa asaslanğanda, 2003-yili Zhongguo ixtisadi yenila yuquri eşişni saqliğan bir yil bolğan, lekin herxil istatiska sanliri şuni körsettiki---ixtisadtiki yuquri eşiş bilen bir waqitta muhitning éğir bulğinişimu hessilep aşqan. Ixtisadning yuquri eşişi hem xelq turmuşining yuquri kötirilişi su, zimin we enirgiye qatarliq asasliq tebi bayliqlarğa zor besim peyda qilğan. Harvard universiti Asia pesillik jornilining xewirige asaslanğanda, Zhongguo şeherliridin eqip ötidiğan derya we eqinlarning suyini içkili bolmaydiğan we beliq beqişqa bolmaydiğanlirining sani 75% yetken. Dölet boyiçe 60 milyon adem su işlitişta qiynilidiken. 2002-yili qumlişip ketken tupraq, 2001-yildiki 900 km² din köpiyip 1300 km² yetken. 90-yillarda peqet Qinğai ölkisidila 2000 derya-eqin qurup ketken bu menggü qayturwalğili bolmaydiğan ziyandur. Zhongguo ixtisadining téz tereqi qilişi, eslidila bar bolğan muhit mesilliridin başqa yengi mesillerni peyda qilmaqta. Yéngi istatiska sanliridin şular körildiki Zhongguoning kömür işlitiş miqdari şiddet bilen örlewetiptu we qoyup bergen „parnik hawarayini peyda qilidiğan“ kéreksiz gaz hejimi sanaetleşken döletler qoyup bergen gaz bilen yéqinlişip qalğan. Zhongguo yequlğu qurulmisining 70% kömürge yönilidu bu Yaponiye, Amerika qatarliq tereqi qilğan döletlerdin xelila yuquri. Zhongguoning kömür işlitişi her yili 10% eşiwatidu, 80-yillardiki 6 MRD tonnidin 12 MRD tonniğa ösken. Az bolmiğan mutexesislerning qarişiçe: Zhongguodiki maşinilarning üzliksiz köpiyişige egişip, atmosfirağa C2O qoyup bériş jehette Zhongguo 10 yilğa qalmay Amerikidin eşip birinji orunğa ötidiken. Yéqinqi birneççe yildin buyan, Zhongguo dunya kéreksiz eliktir saymanliri exletxanisiğa aylandi, bu yengi bir muhit bulğaş menbesidur. Xewerlerge qariğanda dunya kéreksiz eliktir saymanlirining 80% Asiağa toşulidiken buning 90% bolsa Zhongguoğa toşulidiken. Bu toşuş başlanğan waqitta asasliği kona komputer saymanliri hemmisi Guangdongğa toşulatti lekin keyin Zhongguoning hemme jayliriğa toşulidiğan boldi. Bu exletler köydürilgen we taşlanğandin keyin hawani bulğaçni keltürüp çiqirip, nurğun ösmürlerning we işçilarning nepes yoli we tere keselliklirige giriptar bolişini keltürüp çiqarğan. „Muhit we Sağlamliq“ jornilining körsitişiçe: hawa bulğiniş bilen SARS kesilining munasiwiti teng nisbette bolup, bulğiniş qançe éğir bolğan jaylarda SARS kesilimu şunçe köp bolğan. Harvard universiti paffisori Dar.Georgisonning tetqiqati şuni körsettiki: muhit bulğunuş Zhongguo ixtisadiğa zor ziyan salğan, ziyan nisbiti Zhongguo GDP sining 5% igelligen yeni bu 500MRD Amerika dolliri digenlik. Lekin dunya bankisining qarişi bolsa teximu yuquri yeni 8%---12% bolup, 1000MRD amerika dolliriğa yetidiken.

ETIC terjime-tehrir bölimidin Alimjan teyyarliğan. www.omnitalk.com din elindi      

©UÇQUN-KIVILCIM - 03.01.2005 20:04  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş