Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Ikki Yüzlimilik

„New York Waqti“ gezitining 20-aprildiki sanining bash istonida „ Zhongguo Cheneyni televizorda sözletti, kéyin mezmonini özgertti“ digen temida maqale elan qilindi. Eslide Zhongguo Amerika hökimitining uzaq muddet kengishishi netijiside Zhongguo terep merkizi televizor istansisining Cheneyning 15-april Fudan universitidiki nutqini neq meydan anglitishigha qoshulghan idi. Lékin bu nutuq ichidiki „ siyasi erkinlik“ „ idiye we etiqad erkinligi“ „ Taiwanning özini qoghdishigha maslishish Amerıkınıng mejburyıtı” “Pıngrang hökımıtı ezeldın mesulyetsız, aldamchılıqqa adetlengen” “ottura sherıq xelqıghe yol körsıtıp, ularnı uzaq muddet qalaqlıqta qaldurwatqan zorawan we chırık hakımyıtını aghdurushqa bashlash kérek” dıgendek ZKP üchün ighwagerlik we qosh bisliq dep qaralghan jaylar hökimetke qarashliq “xinhua tor betide” we “xelq tor betide“ pütünley öchirwetilgen. Zhongguo puxraliri peqetla ZKP ning ditigha yaqidighan mezmonlarni köréligen. ZKP dairliri yüz kétidighan ishni qilip qoyup ushshuqliq qilip turiwalghan, qandaqtur Cheney nutuq sözligende radio we televizorda neq meydandin tarqatqan kéyinki medialarda elan qilinghandiki oxshimasliqlar bolsa axbarat wastilirining ishi hökimet bilen alaqisi yoq dep turiwalghan. ZKP ezeldinla axbarat wastilirigha buyruq chüshirip adetlengen, bu qétim bixestlikidin özining axbarat wastilirigha ishlitidighan tekshürüsh usulini chetelge taqishidighan axbaratlargha ishlitip xelq alem aldida shermende bolghan. Diktatorlarning medialarni kontorol qilishini tebi ehwal digendimu, lékin bu qétimqidek wediside turmasliq we öz süpitini chüshürüsh döletning yüzini bekmu yerge tökken. Cheneymu qerishqandek erkinlik ibarisini nutqining köp jaylirida tekitligen, siyasi diniy ixtisadi erkinlikni sözligini yetmigendek, yighilish we teshkilat qurush erkinligini kötirip chiqip Zhongguoliqlargha „ qanun aldida hemme barawer, puxralarning hökimitini erkin tallash we almashturush hoqoqi bar dep deris ötken. „ Erkinlik dunyadiki herqandaq insanning qilidighan ümidi, qandaqtur bir döletke, bir medinyetke, bir rayonghila mensup emes“. „ Utuq qazanghan jemiyetler we eqilliq rehberler erkinlikni terghip qilishning zürürligini tonup yetti, hergizmu erkinliktin qorqmasliq kérek“. Bu ibariler heqiqetenmu kishini terlitiwétidu, Cheney ependining hélimu Amerikiliq bop qalghini eger sériq tenlik birer Zhongguoliq bolup qalghan bolsa „hökimetni aghdurushqa qutratquliq qilish jinayiti“ bilen qolgha élinish uyaqta tursun kallisi keteti.
Prizdent Clintondin bashlap Zhongguo ali mektep oqughuchilirigha yüzmuyüz nutuq sözlesh bashlanghandin buyan, nurghunlighan gherip rehberliri „roh tarqitish“ istigi bilen buni Zhongguo yashlirigha hazirqi zaman demokiratik siyasi uqumini we insan heqliri qimmiti közqarishini teshwiq qilidighan yaxshi purset dep bilgen idi. 1998-yili Prizdent Clinton Beijing universitining adette yataqlirida qert we qimar oynap gheywet qiliship künini ötkizidighan oqughuchilirigha nutuq sözligen idi. Ular chetellik rehberning aldida birdinla qeni urghup turidighan wetenperwer yashlargha aylinip, Prizdent Clinton Tibet, insan hoqoqi, demokiratiye we erkinlik qatarliqlarni sözlep ularning sebi qelbini oyghatmaqchi bolghanda eksiche ulardiki sezgür milletchilik nerwiliri oyghinip kétip, uni „medinyet zomigiri“ dep atighan idi. Prizdent Bush bu tereptin eqilliq keldi. Ikki yil burun Qinghua universitida u peqetla Amerikining qimmet qarishini tonushturup nutqini ghélibilik tamamlap, belgilik ünimge erishken idi. Germaniye bash ministiri Schröder Russiye prizdenti Putın qatarlıq bezı dölet rehberliri bolsa ZKP bilen zor kölemlik soda we herbi toxtamlarni tüzigendin kéyin Beijing universiti qatarliq mekteplerge bérip ularning konglige yarisha nutuqlarni sözlep Zhongguo dairlirining we medialirining xelqni we dunyani aldaydighan kozirigha aylinip qalghinini özlirimu uqmay qalghan idi. Mesilen u rehberlerning Zhongguodiki türme, armiyelerni közdin kechürishi, ayallar we ishchilar uyushmilirini, diniy jemiyetlerni ziyaret qilishi esli ular buni ezilgenler üchün yardem dep bilsimu lékin eksiche Zhongguo hökimiti teripidin özlirini axlaydighan ispatqa aylandurildi. Amerika yenila derijidin tashqiri döletligi bilen köp tereplerde Zhongguoni tizginliyeleydu, ZKP medialiri teripidin asanliqche axmaq bolmaydu. Lékin köp tereplerde élip bériwatqan küreshliri yenila yeterlik emes. Zhongguo hökimitining bu qétimqi yalghanchilighigha nisbeten peqetla narazilighini bildürüp qattiq qarshiliq bildürmidi, yeni bir medinyetlik ademning kökemige tutqan pozitsiyesini qollandi. Ras gepni qilghanda heqiqi shermende we reswa bolghan, aldanghan Amerika bolmay eksiche aldamchi Beijing dairliridur. Yeni eyni zamanda prizdent Nikson Zhongguogha ziyaretke kélishning aldida, ZKP dairliri Beijingdiki bir kochini tazlap sirlap Niksonning aldida özlirini körsetmekchi bolghan we mexsidige yétip chetellikler axmaq iken dep bilip ichide „AQ“ che xoshal bolghan idi. Bu peqetla hökimetning abroyini xelq aldida téximu töküshtur. Cheneyning nutqi sewebidin, Zhongguodiki axbarat wastilirining qulchiliq mahiyiti ashkarlinipla qalmay, hökimet teripidin burnigha chönek ötküzilgen „ilghar idiyilik oqughuchilarning“ nomussiz ehwali téximu gewdilendi, yashlar özining oylighan istigen suallirini sorimay, ZKP belgilep bergen tema dairsidila sual sorashti. Shundaq Zhongguodiki hemme ishlar mushundaq oyun qoyushqa, yalghanchiliqqa chilashqan. U yerdiki yash-ösmürler kichigidin tartip özini özi aldaydighan sotsial muhitta chong bolmaqta, bu bir xil adetke, yashash usuligha aylandi.

ETIC Alimjan The Epoch Time din terjime qildi. 2004-yili 2-may Germaniye.
 

©UÇQUN-KIVILCIM - 06/05/2004  14:15 Hazirliğuçi: A. Qaraqaş