 |
|||||||||||||||
 |
|
|
|
||||||||||||
|
|||||||||||||||
 |
|||||||||||||||
|
|
 |
|
|
|
|
 |
||||||
 |
||||||
Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi |
||||||
9 ) Uççiğa Çiqqan Bimene Böhtan! Uygur Ariyani |
||||||
|
Biz Uygurlarda, "yağliq qapaq" dégen birtemsil bar. Nöwette, Şerqiy Türkistan musteqilliq küçliri Hitay hökümiti üçün huddi şundaq yağliq qapaqqa aylinip qaldi. Nomussiz Hitay hökümiti, Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirini dunyağa "térorçi küç", "jinayi top" qilip körsitiş we téhimu qattiq basturuş üçün barliq jinayet we yaman işlarning hemmisini ularğa artiwatidu. Ötken yili afrel éyida, Hitay boyiçe jemiyettiki jinayi goroh we qara jemiyet küçlirige qarşi "qattiq zerbe bériş" herkiti başlanğanda, "milli bölgünçiler eng çong jinayi goroh we qara jemiyet küçliridur, şunga Xinjiangda qattiq zerbe bérişning nişanini şularğa qaritişimiz kérek" dep, milli musteqilliq küçlirini basturğan idi. "11-sentebir weqesi"din kéyin, térorizimğa qarşi küreş dunyaning diqqet merkizige aylandi. Hitay bu pursettin pazdilinip Uygur musteqilliq küçlirini "térorçi küç" dep eyipleşke başlidi, we atalmiş "téror pakitliri" ni oydurup çiqirip, ötken 10 yil mabeynide Şerqiy Türkistanda, hetta hoşna döletlerde yüzbergen jinayi herketler we türlük yaman işlarning hemmisini Şerqiy Türkistan musteqiliq küçlirige dönggidi. Qariğanda, kéyinki künlerde, Hitay dairlirining Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirige artidiğan, adem öltürüş, partilitiş we ot qoyuşqa bağliq "jinayet pakitliri" tépilmay qalğan bolsa kérek, şunga ular başqa sahelerdin, kişini téhimu heyran qalduridiğan "qaltis" pakitlarni oylap tapqan! Mesilen, Xinhua ahparat torining 29-yanwarda tarqatqan hewirige qariğanda, 28-yanwar Ürümçide éçilğan, aptonum rayunluq zeher çekleş komutétining 12-qétimliq yiğinida, aptonum rayunluq partikomning muawin sekörtari Zhou sözqilip: "Şerqiy Türkistan téror küçliri zeherlik çékimlik jinayitige qol tiqip, döletning biheterligige téhimu éğir tehdid élip keldi we bizning zeher çekleş kürişi weziyitimizni téhimu murekkepleştürwetti. Ular, zeherlik çékimlik şodisi bilen şuğullinip, zorawanliq herketliri üçün hirajet topliğan" dep biljirliğan. Yéqinqi yillardin béri Şerqiy Türkistanda, zeherlik çékimlik çékiş aditining yamrap ketkenligi emiliyet, sitastika qilinişiçe, Şerqiy Türkistan, zeherlik çékimlik çekküçulerning sani we hiroyin istimal miqtarining köpligi jehette, Hitay boyiçe Yunnen ölkisidin qalsila ikkinçi orunda turidiken. "Zeher" apitidin eng köp talapet körgenler yenila Uygurlar bolup, Uygurlar, Şerqiy Türkistandiki zeher istimalqilğuçilarning 80% ni teşkil qilidiken! Şerqiy Türkistandek çet, namrat bir rayonda, yene kélip, Hitay mustemlikisi astida yaşawatqan, islam diniğa étiqad qilidiğan, eneniwi orp-adet we milli ehlaqni qedirleşke adetlengen Uygurlar arisida zeher apitining bu qeder yamrap kétişi kişini qattiq éçinduridu we oyğa salidu! Zeherlik çékimlikning kasapitidin, ötken 10 yil içide, neççe ming Uygur yigit-qizliri hayatidin ayrildi, mingliğan ailler weyran boldi, qançiliğan ata-anilar aççiq yutup waqitsiz alemdin ketti! Helq, Hitay hökümitining quruq teşwiqatliriğa işengen, hökümetning, "zeher" apitige çek quyişini, zeher toşuğuçi we satquçilarni qattiq jazalişini kütken idi, lékin hökümet undaq qilmidi. Emilyette, Şerqiy Türkistanğa, jümlidin Uygurlarğa zeherlik çékimlikning singip kirişi, üzliksiz yamrişi we tizginsiz qélişi, pütünley, Hitay höküming Uygurlarni bolupmu Uygur yaşlirini rohi we jismaniy jehettin bihutlaşturuş, qarşiliq rohini sunduruş we ahiri nabut qiliş meqsitide élip bériwatqan milli süyqestning aqiwiti idi! Çunki, Hitay hökümiting meqsidi, Uygurlarni millet süpitide yoq qiliş we Şerqiy Türkistanni menggülük mustemlikisige aylanduruş. Hitay mustemliçilirining neziride, nöwette buningğa tosqun boliwatqan nerse, Şerqiy Türkistan musteqilliq küçliri, buning menbiyi, Uygurlarning islam étiqadi we milli ğurur tuyğusi. Buni yoqutuşning çarisi Uygurlar arisida, bolupmu, Uygur yaşliri arisida haraq, pahişe we zeherlik çékimlikni ewj alduruş, buning içide eng yamini zeherlik çékimlik! Tarihta Hitayning özi muşu hil milli süyqestning temini yetküçe tétiğan, yeni 19-esirning aldinqi yérimida Engiliye Hitayğa köplep epiyun toşup sétip Hitaylarni rohi, jismani jehettin zeipleştürgen we zeherligen idi. Hitay hökümiti bügün, öz mustemlikisi astidiki Uygurlarğa eynen şu usulni qollandi! Birqatar pakitlar, Hitay hakimyitining Şerqiy Türkistandiki Uygurlarğa qarita, heqiqetenmu yuqarqidek milli süyqestni jiddi emelge aşurwatanliğini ispatlimaqta. Mesilen, 1997-yili qolğa élinip, zeherlik çékimlik sétiş jinayiti bilen ölümge mehkum qilinğan, Ma famililik bir Tungğan, jaza ijra qilniştin ilgiri, bille yatqan Uygur turmideşiğa: "Men sanga bir mehpiyetlikni éytip berey, méning bu sodini qiliwatqinimğa uzun boldi, méning işimni hökümet, saqçilar burundin biletti, lékin, Xinjiang da hiroyin sétişimni hiçqaçan çeklimigen. Hitay hökümiti bu sirning men arqiliq haman bir kini paş bop qélişidin endişe qilip, ahiri méni tutti, bilemsen, Xinjianga kelgen çong hiroyin sodigerlirining hemmisini hökümet bilidu, lékin tosmaydu, şunga Xinjiangda hiroyin sodigerliri köp, néme üçün şundaq bilemsen? Hökümetning meqsidi siler Uygurlarni zeherlep kardin çiqiriş. Hökümet manga yüzsizlik qildi, béribir méni étiwetidu, şunga bu mehpiyetlikni sanga eytip berdim " degen. Eyni waqitta bu gep tézla jemiyetke tarqilip, Uygurlar arisida küçluk ğul-ğuliğa seweb bolğan idi. Undin başqa, yéqinqi yillar mabeynide, Şerqiy Türkistanning Uygurlar ziç jaylaşqan rayunlirida, mundaq bir ğélite ehwal peyda bolğan, yeni qaysi jayda haraq istimali kémiyip, harqkeşlik aziyip qalsa, hökümet mehsus adem ewetip sewebini sürüşte qilğan, hetta şu jaylardiki şehsiy magazin, botkilarning qaysi biride haraq satmiğan bolsa, nime üçün haraq satmiğanliği sürüştürülgen we "magiziningda haraq satisen bolmisa peçetleymiz" dep tehdit sélip, mejburi haraq satquzğan. Nahyti roşenki, Hitay hökümiti, Uygurlarning haraqkeş we zeherlik çékimlik humari bolup tügüşişini arzu qilidu, eksiçe, Uygularning, yaman illetlerdin hali, rohi we jismani jehettin sağlam bolişini özliri üçün tehdid hisaplaydu! Şundaq iken, Atalmiş Xin jiang Uygur aptonum rayunluq partikomning muawin sekirtari Zhouning Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirini "zeherlik çékimlik sodisi bilen şuğullandi" diyşi huddi "qorqqan awwal muş kotirer" degndek iş bolup, uçiğa çiqqan bimenilik we numussizlarçe qara çaplaştur! Emilyette, Şerqiy Türkistan musteqilliq küçlirining tüp meqsidi del, öz helqini Hitay zulimi we bu zulum aqiwetliri bolğan zeherlik çékimlik çekiş, ehlaqi buzuluş we şu hildiki yaman illetlerdin qutulduruş. Ular muşu meqsette ötken 10 yil dawamida, amma arisida, sağlam diniy etiqat, yahşi ehlaqi pezilet, ésil milli en-enilerni saqlaş we rawajlanduruş, türlük çuşkünlük we yaman illetlerdin qol üzüş heqqidiki teşwiq-terğibat we terbiyleş işlirini qanat yayduruşni, milli musteqilliq kürişining muhim terkiwi süpitide imkaninng yetişiçe yürgüzüp keldi. Lekin Hitay hökümiti köp hallarda buningğimu yol qoymidi. Mesilen 1992-yili Şerqiy Türkistanning Toqsu(şinha) nahyiside qurulğan "Şerqiy Türkistan Hürriyet Partiyisi", öz paliyitini helqni terbiyleş işi bilen başliğan bolup, teşkilat ezalirining birqançe ayliq terğibat, terbiye paliyitining netijiside nahye teweside zeherlik çékimlik çekiş hadisliri jiddi kemeygen, toy-tökünler ispirtliq içimliksiz milli adetler boyiçe addi-sadda ötküzilidiğan bolğan, ademlerning ehlaqi keypiyatida birmunçe yahşiliniş barliqqa kelgen idi. Epsuski Hitay dadirliri uzunğa qalmayla bu etşkilatni "eksiyetçi teşkilat" dep peçetlidi, teşkilat ezalirini qolğa élip uzun muddetlik qamaq jazaliriğa höküm qildi! Yene 1995-yili Şerqiy Türkistanning Ğulja rayunida qanat yayğan yaşlarning "meşrep" paliyitimu Ğuljidiki wetenperwer yaşlarning şu rayunda kündin - künge ewj éliwatqan zeherlik çékimlik çekiş, qimarwazliq we başqa türlük yaman illetlerge qarşi, yahşi milli adetlerni qanat yayduruş, yoldin azğanlarni köpçilikning terbiyisi bilen, yahşi yolğa qayturuş meqsidide qanat yaydurulğan alijanap herket idi. Bu paliyetning qanat yéyişi bilen, Ğulja rayuning ijtimai, ehlaqi keypiyatida téz arida alahide yahşiliniş barliqqa kelgen idi. Lékin köp ötmey Hitay hökümiti "meşrep" paliyitinimu "eksiyetçi siyasi paliyet" dep qarilap paliyet yétekçilirini qolğa élip jazalidi. 1997-yili yüz bergen "5-fewral Ğulja weqesi" din kéyin Hitay hökümiti bir tereptin weqe qatnaşçilirini türküm-türkümlep qolğa élip jazalisa yene bir tereptin Ğulja yaşliriğa qarita uçuq-aşkare haldiki zeherleş rohi we jismani jehettin tügeştürüş çarisini yolğa qoydi. Aqiwette Ğulja şehri 1999-yilğa kélgende zeherlik çékimlik çekküçilerning köpligi jehette Şerqiy Türkistanda Ürümçidin qalsila 2-orunğa ötti. Eyni waqitta özining jenggiwarliği bilen dang çiqarğan Ğulja yaşliri, Hitay hökümitining meqsetlik eilip barğan ziyankeşligi tüpeldin bir-birlep çüşkünlükke yoluqti. Büğünki Ğulja şehride 97-yili fewraldin ilgirki juşqunluqtin esermu qalmidi. |
||||||
|
İUÇQUN-KIVILCIM - 07/02/2002 16:00 Hazirliğuçi: A. Qaraqaş |
||||||
 |
|||||
|
|
|
|
|
|
 |
|||||
 |
|||||