ana sahipe
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
8

Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

8 ) Sahtipez Wang Lequen (1)

     2002-yili 21-yanwar küni Hitay ahbarat torida, atalmiş Xinjiang Uygur aptonum rayonluq partikomning sekirtari Wang Lequanning, Fransiyede çiqidiğan" Yawropa waqit geziti " we yene bir meşhur jornal muhpirining ziyaritini qubul qilğan çağdiki söhbet hatirisi élan qilindi.
     Hitay hökümiti ezeldinla, Şerqiy Türkistan heqqidiki sahta teşwiqatliri bilen dunya ehlini, aldap, özining Şerqiy Türkistandiki zorawan mustemlikiçilik hökümiranliğini pedezlep kelgen idi. Bu qétim Wang Lequan hem şu kona sahtipezlikni eynen, belki aşurup tekrarliğan.
     Şerqiy Türkistanning heqiqi ehwalidin yahşiraq hewiri bar herqandaq kişi, Wang Lequanning Piransiye muhpirlirining Şerqiy Türkistanning nöwettiki siyasi, iqtisadi we ijtimai mesilliri heqqidiki sualliriğa bergen jawaplirining, çet’eldiki Şerqiy Türkistanning ehwalidin bihewer kişilerni aldaydiğan köz buyamçiliqtin başqa nerse emesligini köruwalalaydu.
Mesilen, muhpirning: " ğerbni éçiş, Xin jiang helqige qandaq konkirit payda yetküzidu? ularning turmuşiğa qandaq özgirişler élıp keleleydu?" dégen sualiğa, Wang Lequan jawap bérip: " ğerbni éçiştin yerlik helq menpet köridu, mesilen, ilgiri jenubiy Xin jiangda tömur yol yoq idi, hazir tömur yol quruldi, yerlik puqralar, öz mehsulatlirini, poyiz arqiliq biwaste halda içkirge apirep satalaydu " depla gepni tügetken. Belkim," ğerbni éçiş " ning yerlik helqqe bundin artuq payda keltürmeydiğanliği özige ayan bolğaçqa, artuq sözleşke, téhimu köplep emeli misallarni keltürüp muhpirni qayil qilişqa qisilğan bolsa kérek!
     Emiliyette, atalmiş ,"ğerbni éçiş " siyasiti, hergizmu, Şerqiy Türkistandiki yerlik helqni közlep, ularğa payda kelturuş, ularning turmuşini yahşilaş meqsitide tüzülgen emes." Ğerbni éçiş" tamamen Hitay hökümitining nöwettiki siyasiy, iqtisadiy éhtiyajliri we kelgüsi dölet menpeeti üçün tüzülgen stratigiyidur.
     Hitay hökümitining " ğerbni éçiş " sitiratigiyisining heqiqiy mahiyiti we uning Şerqiy Türkistandiki yerlik helq üçün némiden derek béridiğanliğini töwendiki birqançe noqtiğa yiğinçaqlaşqa bolidu:
1 ) Köpçilikke melum bolğinidek Şerqiy Türkistan ğayet zor, néfit we tebi’i ğaz ambiri. Bundin burun Hitay hökümiti Şerqiy Türkistandiki bu bayliqlarni éçişni közligen bolsimu, éçişqa qurbiy yetmigen, uning üstige, Şerqiy Türkistan alahide milli rayun, bu yerde muqimliq hemmidin muhim, keng kölemde iqtisadiy qurluş élip bériş milli zidiyetlerni küçeytiwétidu " dep qariğan bolğaçqa, bu qétimqidek keng kölemde éçiş işini başlimiğan idi. Kéyinki 20 yil dawmida Hitayning iqtisadi küçi éşiş bilen bir waqitta, énirgiyege bolğan éhtiyajimu hessilep aşti, wahalenki, Hitayning özidiki kona néfitliklerning néfit zapisi asasen tügeşke başlidi. Undin başqa Hitay nöwette, herbi, siyasi we iqtisadiy jehette, dunyawi çong döletke aylinip, bu jehette Amerikining ornini bésişni közlimekte, bu meqsetke yétiş üçün, ğayet zor iqtisadiy asasqa ige boluş kérek, Şerqiy Türkistandiki ğayet zor néfit, tebi’i gaz, altun we başqa qimmetlik bayliq zapisi, Hitayning derijidin taşqiri qudretlik döletke ayliniş qara niyitini emelge aşuruştiki yeterlik iqtisadiy menbe bolup hésaplinidu." Ğerbni éçiş" siyasiti aldi bilen muşundaq zörüriyet we meqsette tüzüp çiqililğan.
Wahelenki, Şerqiy Türkistanning néfit we tebi ğaz bayliqlirining keng-kölemde éçilişi Şerqiy Türkistan we Şerqiy Türkistandiki bu bayliqlarning heqiqi igisi bolğan yerlik helq üçün, öz bayliqliridin mehrum boluş we talan-taraj qiliniştin başqa nerse emes. Yerlik helq bu bayliqlarning eçilişidin hiçqandaq menpet kormeydu. mesilen, Şerqiy Türkistanning néfit we tebi ğaz bayliqliri bundun burunmu qézilip, Qaramay, Maytağ, Poskam qatarliq néfit baziliri we néfit sanaeti şeherliri bina qilinğan idi, lékin, bu yerlerdin qezilğan néfitning hemmise içkiri Hitayğa toşulup yerlik helqqe bir tiyinmu bérilmidi, néfit işçiliri içkiri Hitaydin yötkep kélinip, yerlik helq qubul qilinmidi. Eng addisi, Şerqiy Türkistandiki benzin qatarliq yéqulğularning bahasi içkiri Hitayningkidin qimmet, Şerqiy Türkistan yerlik ahalisining 90% ni teşkil qilidiğan keng yéza - qişlaq ahalisi hélimu utunni asasi yéqulğu qilidu. Şeher ahalisi ğazni qimmet bahada sétiwalidu. Lekin, nöwette," ğerbni éçiştiki birinçi çong qurluş " tarim-Shanghai tebi’i ğaz turba qurluşi " iş başlidi. Muşundaq ehwalda, yerlik helq tebi’i bayliqlarning éçilişidin, qandaq menpet körsun?!

2 ) Hitay hökümitining ğerb éçiş siyasitini yürgüzişi, Şerqiy Türkistanğa téhimu köplep Hitay köçmenlirini yötkep çiqiş, yéngi koçmen bazisi teyarlaş we bu arqiliq Şerqiy Türkistandiki yerlik helqni azsanliq orunğa çüşürüp qoyup, ahirda asmilatsiye qilip yoqutuşni meqset qilidu.
1949-yili, komunist Hitay hökümiti Şerqiy Türkistanğa bésip kirgende, Şerqiy Türkistandiki asasiy yerlik helq bolğan Uygurlar ahalining 90% ni igelleytti.qalğini Hitay we başqa milletler idi. Bügünki künge kélip, Uygurlarning Şerqiy Türkistan ahale sanida igiligen nispiti, 47% ge çüşüp qaldi, halbuki Hitay koçmenlirining sani şiddet bilen artip, 50 yil burunqi 400 ming Hitay bügün 7 yérim milyonğa köpüyüp Uygurlar bilen tenglişip qaldi. Nöwette Hitay hökümiti ğerbni éçiş bahaniside yenimu köp Hitay koçmenlirini yotkeşni pilanlawatidu.hetta, Hitay alimliri," büyük Tibet tonili " namliq bir lahyini teyarliğan bolup, bu pilan buyiçe, Tibettin éqip ötidiğan “Yaluzangbu” deryasiğa 400 meter éğizlikte tosma yasap suyuni arqiğa qayturup tonil arqiliq Şerqiy Türkistanning tarim oymanliğiğa başlap böz yer özleştürüş arqiliq bu yerlerge 300 milyon Hitayni köçürgili bolidiğanliğini otturiğa qoyğan.

3) Şerqiy Türkistan Ottura Asiya döletliri bilen çégrilinidu, bu döletlerning sitiratigyilik orni intayin muhim, yene kélip, mol néfit tebi’i ğaz, we başqa qimmetlik bayliq zapisiğa ige, emma ular, her jehettin
ajiz .Hitay hökümiti,ğerbni éçiş niqabi astida,Şerqiy Türkistanda téhimu küçlük herbiy küç we iqtisadiy küç hazirliwalğandin keyin peydin-pey,otra asiyağa singip kiriş, Bu rayunni öz tesir dairisige éliş hetta bésip éliş qara niyitini işqa aşurmaqçi.
     Wang lequan," ğerbni éçiş" ning yerlik helqqe elip kélidiğan paydisini sözligende,jenubiy Xinjiang tömür yolini alahide tilğa alğan. Goya bu tömür yolni, hökümet, mehsusla, jenubiy Xinjiangdiki yerlik helqni öz yéridin çiqqan mehsulatlirini poyiz bilen içkirge yotkep setiwélişiğa qolayliq tuğdurup bérişi üçün yasap bergendek!
     Emiliyette, bu tömür yol Qeşqer – Oş - Enjan helq’ara tömür yol linyisini quruş meqsidide, téz sürette Qeşqerge yetküzilgen. Bu pilan işqa aşsa, Hitay dairliri bu lényé arqiliq özining erzan supetsiz tawarlirini Qirğizistan, Özbikistan we başqa Ottura Asiya döletlirige téhimu köplep yötkep Ottura Asiyege bolğan iqtisadiy we siyasi qamalni aşurmaqçi, Özbikistan, özining ekisport tawarlirini bu tömür yol lényesi arqiliq, Hitayning déngiz yaqisidiki portiğa yötkep aparmaçi idi. Undin qalsa jenubiy Xinjiang tömür yolining yasilişi Şerqiy Türkistanning jenubiy rayunliridiki aşliq, pahta, méwe çiwe, we başqa sanaet ham eşyalirini içkirge téz sürette yötkeş, içkiridin bolsa Hitay köçmenlirini köplep toşup çiqiş meqsitide qurulğan. Egerde, Wang Lequanni ziyaret qilğan eşu ikki muhpir, Ürümçidin Qeşqerge, yaki Qesgqerdin Ürümçige poyizda méngip körgen bolsa poyizda kétiwatqan yoluçilarning 90% ning, peqir Hitay koçmenliri ikenligini körüp, özini Şerqiy Türkistanning Uyguraliri eng ziç jaylaşqan tarim wadisida emes belki, içkiri Hitayda kétiwatqandek hés qilğinida,Wang Lequan alahide tilğa alğan, Hitay dairliri " behit yoli" dep teripligen uşbu tömür yolning kimning behti üçün qurulğanliğini, kimge heqiqi "beht" élip kélidiğanliğini téhimu yahşi çüşengen bolatti….

İUÇQUN-KIVILCIM - 07/02/2002 16:00  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş