|
Firansiye muhpirlirining Wang Lequandin soriğan ikkinçi
suali, 1997-yili yüz bergen 5 - fewral Ğulja weqesini
asasi téma qilğan.
Muhpirning ,"1997-yili Ğuljida weqe yüz berdi, ademler
öldi, Ğuljida hazirqi ehwal qandaq?" dégen sualiğa, Wang
Lequan:" weqe yüz bergini rast, 97-yili 5-fewralda Ğulja
şehride birqançe yüz kişi jedel çiqardi, 21 maşinini
köydürdi, yol boyidiki iskilatlarğa ot qoydi, 7 ademni
urup öltürdi, kéyin biz ularni qanun boyiçe qattiq
jazaliduq.." dep jawap bergen.
Nahayti ruşenki, Wang Lequan bu yerde, üç kün
dawamlaşqan, neççe on ming kişi zulumğa qarşi kökrek
kérip meydanğa çiqip, hisapsiz bedeller bilen,
Uygurlarni we Şerqiy Türkistan musteqilliq dawasini
dunyağa tonutqan meşhur " 5-fewral Ğulja inqilabi "ni,
qandaqtur azğina ademler peyda qilğan adettiki
malimançiliq weqesi qilip körsitip, bu weqening siyasi
harektirini, jümlidin, Şerqiy Türkistandiki yerlik helq
bilen, Hitay mustemlikiçi hökümiranliri otrisidiki ötkür
milli zidiyetke bağliq siyasi mahitni yoşuruşqa urunğan,
buni sezgen muhpir, téhimu könkiritni qilip: "Bu hil
weqeler kişlerning eminsizligi, turmuş qiyinçiliğining
ipadisimu qandaq?" dep soriğanda, Wang Lequan jawap
bérip: "Bularning arqa körnişi çetelde, Ottra Asiyada
islam radikalküçliri mewjut, ular pütün dunyada islam
hakimyiti ornutuşni oylaydu, bu yerdiki birqisim kişler
şularning tesirige uçriğan,
bu eşu hil islam
radukallirining zorawanliq qilmişi" dégen. Gerçe Wang bu
qétimqi jawabida "5-fewral Ğulja weqesi"ning siyasi
harektirini yérim yata étirap qilişqa mejbur bolğan,
lékin, bu weqening kélip çiqişini meqsetlik yosunda,
nöwette pütün dunya öç köriwatqan helqara islam
radikalizimi we uning tesirige uçriğan bir goroh islam
radikalliriğa bağlap körsitip, "5-fewral Ğulja weqesi",
şu jümlidin pütün Şerqiy Türkistan milli musteqilliq
herketlirining toğra we heqqani harektirini dunya ehlige
burmilap körsetmekçi bolğan. Muhpir yenila kütken
jawapqa érişelmigendin kéyin, qayil bolmiğinini oçuq
ipadilep: " Sizning éytqanliringiz bir hil köz qaraş.
Yene başqiçe qariğanda, bu hil weqelerning kélip çiqişi,
bir az sanliq miletke nispeten éytqanda, ularning öz
mediniyiti we turmuş usuli qedirleşke irişelmigenliktin
peyda bolğan narazliqning ipadisi bolişi mumkin "
degende, Wang Lequan buningğa qarita: " Bu weqening
buning bilen alaqisi yoq, dölitimizning milli we diniy
siyasiti nahayti yahşi, bu jehettin héçqandaq mesile
yoq" dégendek kona sepsetini yorğulutup, yenila,
mesilining esli mahitidin özini qaçurğan. Netijide
Firansiye muhpirliri, "5-fewral Ğulja weqesi " heqqide
semimi bir jawapqa irişiştin umidini üzüp, bu heqtiki
soallarini tohtitişqa mejbur bolğan.
Emiliyette, Şerqiy Türkistanning eng ali hoquqini
igellep turğan ötken on yil dawamida, Şerqiy
Türkistandiki milli musteqilliq herketlirini
basturuştiki wehşiyane qilmişlişliri bilen yerlik helq
teripidin "Jallat Wang Lequan" dep nam alğan bundaq bir
qanhor mustemlikiçinig eğizidin, "5-fewral Ğulja weqesi"
heqqide çin we toğra bir jawapning çiqişi esla mumkin
emes!
Hitay dairliri Şerqiy Türkistan musteqilliq
herketlirini he disila, helqqara térorizim we islam
radikalizimiğa bağlap, Uygur musteqilliq dewasini
qarilaş we helqara qollaştin mehrum qalduruşqa urunup
keldi. Uygurlarning musulman helq boluşi, qarilaşning
bahanisi boldi, emma kişilerge ayanki, "musulman" bilen
"térorizim"," musulman" bilen "islam radikalizimi" esla
bir nerse emes. Musulman bolğini üçünla "islam
radikallizimi"liqta eyipleş, zulumğa qarşi köreş we
hörlük, musteqilliq üçün élip bérilğan herketlerge,
"téror" qalpiğini keydürüş, Hitayğa ohşaş, mustebit,
zorawan hakimyetlerning siyasi neyrengwazliği we
mutihemligidin başqa nerse emes! Uygur helqi qandaqtur
radikal islami dölet quruş üçün emes, hörlük we
musteqilliq üçün kürişiwatidu!
Şunga biz, qetI niyet bilen şuni jakalaymizki, Şerqiy
Türkistan milli musteqilliq herkiti, Hitay kadirliri
éytqandek, çeteldiki islami radikal küçlerning tesiri we
ularning tesirige uçriğan bir bölük islam
radikallirining islam döliti quruş ğerizidiki zorawanliq
herkiti esla emes!
Şerqiy Türkistan helqi Hitay mustemlikisi astida, éğir
milli zulum we heqsizlikler içide yaşawatidu. Helq
zulumdin qutuluşni, tartiwélinğan heq-hoquqlirini
qayturup élişni, depsende qilinğan milli we diniy qedri
qamitini qayta tiklep, hör, insançe hayatqa érişişni
arzu qilidu! Şerqiy Türkistan musteqilliq herkitining
esli menbiyi del, Şerqiy Türkistanda yürgziliwatqan
zulum we helqning zulumdin qutuluş istigide bolup,
"5-fewral Ğulja weqesi" helqning Hitay zulimiğa qarşi
narazliği we tolup-taşqan ğezep-nepritining bir qétimliq
partilişidin ibarettur! Bu weqe basturulğandin buyanqi
beş yil dawamida, Hitay hökümiti Ğulja helqidin
heddi-hisapsiz öç aldi. Weqege yolbaşçiliq qilğan we
qatnaşqan birqançe ming Uygur, aşkare we yoşurun halda
öltürüldi, neççe onming Uygur, qolğa élinip, éğir qamaq
jazasiğa mehkum qilindi. Lékin, Ğulja helqige
yürgiziliwatqan qirğin téhi ahirlaşqini yoq, téhi üç ay
ilgirila, Ğulja weqesining qatnaşçiliridin bolğan,
Abduhelil Abdumijit, Abdumijit Abdurahman qatarliq 6
kişige olumjazasi bérip şu kunning özide ijra qilindi.
dewami bar |
|
