Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

3 ) Angela Merkel Xanimning Yéngi Hökümiti We Gérmaniyediki Uyghur Teshkilatlirining Ehwali

Gérmaniyening yéngi tashqi ishlar Ministiri Dr.Ffank-Walter Steinmeier ependining bu yil 2 – ayning 22 – 23 – künliri Xitayni tunji qétim ziyaret qilishi, Gérmaniyediki kishlik hoqoq teshkilatlirining, shundaqla Sherqiy Türkistan, Tibet, ichki monggholistan we Démokratik Xitay teshkilatlirining küchlük diqqet – étibarini qozghimaqta, ziyaretning aldi – keynide yuqarqi teshkilatlar arqa – arqidin bayanatlar élan qilip, Gérmaniyening yéngi hökümitidin kishilik hoqoq mesiliside Xitaygha qaratqan bésimini yenimu ashurushni, shundaqla tashqi ishlar ministiri Steinmeier ependining Beijingda Xitay rehberliri bilen körüshkende, Sherqiy Türkistan we Tibbette dawam qiliwatqan kishlik hoqoq tajawuzchiliq qilmishlirini ashkare halda eyipleshni telep qilishmaqta.
Hetta 2 – ayning 17 – küni, Gérmaniyede paaliyet élip bériwatqan < Xeter astidiki Milletlerni Qoghdash teshkilati >, < Xelqara insan heqliri teshkilati >, < Yawropa Sherqiy Türkistan Birliki >, < démukratik Xitay fedirassiyo > ni, < Xitay oqughuchiliri we Alimliri ittipaqi >, < Gérmaniye Falungung teshkilati > qatarliq teshkilatlar Berlin diki Gérmaniye parlamént zalida ortaq halda muhpirlarni kütiwélish we bayanat élan qilish yighini chaqirip, Gérmaniye hökümitini Xitaydiki we Xitayning mustemlikisi astidiki Sherqiy Türkistan qatarliq rayonlarning kishilik Hoqoq weziyitini nezerdin saqit qiliwetmeslikke chaqirdi.
Qisqisi, Gérmaniye ning yéngi hökümitining bundin kéyin Xitaygha qarita qandaq pozitsiye qollunidighanliqi, kishilerning küchlük diqqet – étibarini qozghawatqan nuhtilarning biri.

Bu yil 11 – ayning 22 – küni, Gérmaniye hökümitining yéngi bash ministiri Angela Merkel xanim we uning kabinisi Gérmani ye parlamentida qesem bérip, hökümettiki wezipisini resmi bashlighan, buning bilen 1998 – yilidiki saylamda bash ministir bolghan we hazirghiche bu wezipisini dawamlashturup kelgen Gehart Shröderning Sosyal démokrat we yeshiller partiyisidin teshkil tapqan birleshme hökümitige hatime bérilip, bu qétimqi saylamning ghalibi Hiristiyan birlik partiyiliri bilen sotsiyal demokrat partiyisidin qurulghan büyük birleshme hökümet dewri resmi bashlanghan idi.

Angela Merkel xanim Gérmaniyening tunji ayal bash ministiri bolup, u, 1945 – yili bir hiristiyan diniy ayiliside dunyagha keldi we tughulup birqanche ay ötmey uning ayilisi Sherqiy Gérmaniyege kélip yerleshti we Merkel xanim taki ikki Gérmaniye birleshkenge qeder Sherqiy Gérmaniyede yashidi. Fizika saheside dokturluq unwanigha erishken Merkel xanim, Sherqiy Gérmaniyediki kommunistik sestimigha qarshi demokratik heriketning aldinqi sepide yer élip keldi. Ikki Gérmaniye birleshkendin kéyin, Merkel mahim Gérmaniyening sabiq bash ministiri Helmut Kolning riyasetchilikidiki Hiristiyan demokrat partiyisige eza bolup kirdi we Helmut Kohlning xuddi öz qizidek yahshi körüshige erishken Merkel xanim, Hol hökümitide ayallar we yashlar xizmitige mesul ministir bolup ishlidi, Helmut kolning partiyidiki istipasidin kéyin, Merkel xanim Gérmaniye Hiristiyan demokrat partiyisining reyisi bolup saylandi.
1998 – yilidiki omomiy saylamda Shröderning Sotsiyal demokrat partiyisige nahayiti az bir periq bilen yengilgen Angela Merkel xanim, bu qétimqi saylamda yene nahayiti az bir periq bilen üstünlük saqlidi, hazirqi 614 kishilik yengi parlamentta Angela Merkel xanim riyasetchilikidiki Hiristiyan birlik partiyilirining 226, Shröder riyasetchilikidiki Sotsiyal demokrat partiyisining bolsa 222 neper parlament ezasi mewjut.
Yawropa birliki qurulghandin buyan, Germaniye, bu birlikning parawuzi bolup kelmekte, shunga, Gérmaniyede yüz bergen bu qétimqi hökümet almishishi we yengi hökümetning ichki – tashqi siyasiti, dunya jamaetchiliki, bolupmu Yawropa xelqliri eng jiddi qiziqiwatqan nuhtilarning biri.

Uyghurlar nuhtisidin élip éytqandimu hem shundaq, chünki Gérmaniye – Yawropa elliri ichide Uyghurlar eng burun yerleshken we Uyghurlarning sani bir qeder köp döletlerning biri bolup, uning üstige Gérmaniye Uyghurlarning milliy herikitining mohim siyasi bazilirining biri, chünki buyerde hazir < Dunya Uyghur qurultiyi >, < Yawropa Sherqiy Türkistan birliki > we < Sherqiy Türkistan informatsiyon merkizi > qatarliq teshkilatlar paaliyet yürgüzüp kelmekte.

Dimek, Gérmaniyediki partiye we hökümetlerning Xitay bilen bolghan munasiwetliri we ularning kishilik hoqoq mesilisidiki meydani, buyerde yashawatqan, jümlidin pütün Yawropada yashawatqan Uyghurlarning we ular teripidin qurulghan teshkilatlarning teghdirige biwaste munasiwetlik.

1998 – yili hakimiyet beshigha chiqqan hem wezipisini bügün tamamlighan Shröder hökümiti, Germaniye sotsiyal demokrat partiyisi bilen Gérmaniye yeshiller partiyisi teripidin qurulghan birleshme hökümet bolup, siyasi analizchilarning küzitishiche bu hökümet Xitay bilen bolghan munasiwetlirini kücheytishke alahide ehmiyet bergen we démukratiye, kishilik hoqoq mesiliside Xitaygha biwaste we yüzturane halda bésim ishlitish jehetlerde passip qalghini üchün, kishilik hoqoq teshkilatlirining tenqidige uchrap kelgen idi. Emma shundaqtimu yene bu hökümet jeryanida her 6 ayda bir qétim Xitay bilen qanun – tüzüm döliti berpa qilish söhbitini dawamlashturup kélindi. Bolupmu bu hökümette yer alghan kichik ortaq Yeshiller partiyisi, demokratiye, kishilik hoqoq mesiliside alahide sezgür we meydani qeti bolup, yeshiller partiyisining reyisi hem Germaniyening tashqi ishlar ministiri Yoshka Fisher bilen Xitayning munasiwiti her dayim soghuq bolup keldi, sewebi, yoshka Fisher epoendi her yili jenwede chaqirilghan BDT kishilik hoqoq yighinida we Yawropa parlamentida qilghan sözliride, Xitayning Uyghur, Tibet qatarliq azsanliq milletlerge yürgüzgen kishilik hoqoq tajawuzchiliq qilmishlirini ochuqche eyipkeldi we Xitay rehberliri bilen körüshkendimu bu qarashlirini yüzturane tekitleshtin bash tartmidi. Yoshka fisher ependining tashqi ishlar ministirliki yeryanida, u özi shehsen Tibet, Uyghur wekilliri bilen biwaste körüshüpla qalmastin, belki Gérmaniye tashqi ishlar ministirlikidimu bu milletlerning kishilik hoqoq mesilisi heqqide söhbetler ötküzülishige sharayit yaritip berdi.
Gerche Shröder hökümiti jeryanida Xitay hökümiti, bu dölette paaliyet qiliwatqan sabiq < Dunya Uyghur qurultiyi > bilen < Sherqiy Türkistan informatsiyaon merkizi > ni we bu teshkilatlargha munasiwetlik birqanche Uyghur paaliyetchini, < teroristik teshkilat > we < teroristlar > dep élan qilghan bolsimu, emma, bu teshkilat we shehisler Germaniye hökümitining hem qanun orunlirining hech bir dehil – terüzige yaki bésimigha uchrimidi. Uning üstige, sabiq < Sherqiy Türkistan milliy qurultiyi > bilen < Dunya Uyghur yashliri qurultiyi > ning birlishishi netijiside barliqqa kelgen hazirqi < Dunya Uyghur qurultiyi > mu, Shröder hökümiti jeryanida quruldi we qanuniy testiqqa erishti. Yene kélip Shröder hökümiti jeryanida, Uyghur teshkilatliri teripidin hökümet tarmaqlirigha sunulghan namayish qilish, qurultay we ilmiy muhakime yighini ötküzüsh heqqitiki iltimaslirining hechbiri ret qilinishqa uchrimidi. Qisqisi, Yoshka Fisher riyasetchilikidiki Germaniye yeshiller partiyisining bu qétimqi hökümette yer almighanliqi, buyerdiki Uyghurlarni epsuslandurghan nuhtilarning biri.

Germaniye tarihidiki tunji ayal bash ministir Merkel xanim riyasetchilikidiki hiristiyan birlik partiyilirining, bu qétimqi büyük birleshme hökümetning ghol leniyisini teshkil qilghanliqi, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirini, shundaqla Gérmaniyediki Uyghur, Tibet teshkilatlirini tehimu ümitlendürmekte. Ular, tashqi siyasettte asasen Amérikighan mayil bolghan, shundaqla kishilik hoqoq, demokratiye we qanun – tüzüm qarishi jehette ilgiriki Shröder hökümitidinmu sezgür bolghan Merkel hökümitining bu jehetlerde Xitaygha anche yüz – xatire qilip ketmeydighanliqini, kishlik hoqoq mesiliside Gérmaniyening Xitaygha qaratqan bésimining üzlüksiz éship baridighanliqini mölcherleshmekte. Bolupmu Xitayning dölet reyisi Hujintao ning ötkenki Gérmaniye ziyariti jeryanida, Merkel xanimning démokratiye we kishlik hoqoqni yaxshilash heqqide Hujintaogha yüzturane halda pendi – nesihet qilghanliqini, Germaniyening 1998 – yilidin buyanqi Shröder hökümitidin buyan Xitaygha qarita yürgüzüp kelgen yumishaq we siliq – sipaye siyasitining özgürüshke bashlighanliqining bisharetliri dep qaralmaqta.

Yene Uyghurlar mesilisige qaytip kelsek, Xitayning kéyinki bir – ikki yildin buyan bu yerdiki Uyghur teshkilatlirining siyasi paaliyetlirini cheklesh heqqide ilgiriki Shröder hökümitige qattiq bésim ishlitip kelgenliki bir heqiqet, bu qétimqi Hujintao ziyariti jeryanida Gérmaniye saqchi dayirlirining Uyhgur namayishchilarni saqchi idarisigha apirip sual – soraqqa tartishi, Gérmaniye tarixida héch körülüp baqmighan bir hadise bolup, bu hadise kishlik hoqoq teshkilatliri teripidin, < Shröder hökümitining Xitayning bésimigha boyun egkenligining netijisi > dep qaralghan we ular Shröder hökümitige qattiq naraziliq bildürüsh bilen birge, Merkel xanimning bash ministirlikidin kéyin, bu hil hadisilerge hatime bérilidighanliqigha ishinidighanliqini bildürüshken idi.

Uyhgurlar üchün yene bir nazuk nuxta shuki, Xitay hökümiti teripidin < Téroristik teshkilat > dep élan qilinghan < Dunya Uyghur Qurultiyi > bilen < Sherqiy Türkistan informatsiyon merkizi > ning her ikkisila Merkel xanimning hazirqi Hiristiyan démokrat partiyisi hakimiyet béshida turiwatqan 1996 – yili qurulup qanuniy testiqqa érishken, yene kélip < Yawropa Sherqiy Türkistan birliki > teshkilati qurulghan 90 – yildimu yene Merkel xanimning partiyisi Hakimiyet béshida idi we Helmut Kochl ependi bash ministir idi, shunung üchünmu, Merkel xanimning buningdin kéyin Xitaygha qarita yürgüzidighan siyasiti, Uyghurlarning eng jiddi qiziqishini qozghazwatqan nuxtilarning birige aylanmaqta.

©UÇQUN-KIVILCIM - 24.02.2006 17:20  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş