|
Xitay kommunistliri
atalilmish Xinjiangni yeni wetinimiz Sherqiy Türkistanni
ténich azat qilish sepsetisi bilen esker kirgizwélip,
ishxalyetni bashliwallgandin buyanqi 55 yil mabeynide,
aziz tupriqimizda éytip tügetküsiz jinayi qilmishlarni
sadir qilmaqta. Insanliqqa yat bolgan, dunyaning
héchqandaq yéride körlip baqmighan terorluq, dektatur
siyasi herketliri bilen xelqimiz üstiden yürgiziwatqan
dehshetlik zulumliri danya jamaetchilikige téxi ashkara
bolghinı yoq.
Yéqinqi yilardin buyan Xitay kommunisliri Uygur
ziyalirni nishallap ishpuyun qoyush, yushurun küzütüsh,
yushurun yoqutish herketliri ewch almaqta. Bolupmu yénge
esir kirgendin buyan bu xil herketer ashkara yusunda
uturga chiqip oygghaq xelqinining qalbide téximu zor
öchmenliklerni peyda qildi Fashistik siyasetliri ewich
alghan siri qarshiliqlarmu küchiyüp bérwatidu. Her
qandak bir Uygur her bir siyase herketke siyasi
sergürliki bilen muamile qilidigan, her bir siyasi
herketning mexsitini tehlil qilidighan boldi.
Xitay kommunistliri türlük bahane seweplerni özlire
öydurup chiqrip xelqimizning rayini sinimaqta. Inkaslar
tekshürlmekte hem tégishlik jazani siyasetliri tüzlüp
chiqilmaqta.
Pütün dunyada yéngi esirning qongghiraq awazi chélinghan,
hemme insan 21- esirni kütiwélish xoshallqigha chömgende,
Uygurlargha bundaq xoshaliq yarashmidı. Uygur xelqimu
bashqa hör insanlardek yéngi esirni kütwilish xoshalliqi
bilen 2000 - yil 1- ayning 1- küni Uygur aptunum
rayoning merkizi shehri Ürümchide xelq sariyda bir
maydan Uygur muzika kéchilikige daxil boldi. Bu muzika
kéchilikige Uygur xelqining söyümlik oglani xelqimiz "tembur
shahi"dep nam bergen mehrum Nurmuhammet Tursunning we
ailisediki yash ewlat nashsha muzika heweskarlirning
orunlishida kansirt boldi. Muzika kéchiliki bashtin axir
täntenilik we joshqun keypiyat içide ötküzüldi. Bu
waqitta hemme tamashibinlar özlirning tohtawsiz köz
yashliri bilen bu nahsha muzikilardin hozur aldi.
Nurmuhamet Tursunning singlisi Senewer Tursun özining
mungluq, awazi bilen Uygur xelq nahshilini wayiga
yetküzüp éytip xelqimizning könglini aldi we xosh qildi.
Bu bir maydan konsert numirrda qilche siyaset yaki mewqe
yoq idi. Lékin bundaq höshalliq ertıslergimu yarashmidi
hem tamashibinlarningmu könglini aramida qoymidi.
Bu kichilik qizep taza ewjige chiqqan peyitte aridin bir
shayir sehnige chiqip peket özining hisyatini
ipaleydighan shier oqudi. Bu bir intayin nurmal ehwal
idi. Biraq bu xil nurmaliq Xitay kummunistlirgha adettin
tashqiri binormaliq tuyuldi. Kechilikning tamashibinliri
Ürümchi shehrining ishchi - xizmetchileri ali mektep
oqughchileri we Uygur sodugerlerdin bolup jemyettiki her
qaysi qatlam kishleri ishtirak qilinghan bolup, xelqimiz
öz nöwitide öz senetkarlirning yéqimliq nahsha
muzikilirini anglap hozurlanghan idi. Mushundaq bir
egelli ishmu xelqimiz üstige gunah töhmet bolup töküldi.
Elbette bundaq sen'ettin peqetla xelqimiz huzurlinidu we
bu bizning insanliq heqqimiz idi. Shuningdin étibaren bu
kéchiliki qatnashqan barliq hökümet ishchi-
hizmetchileri, her bir idare organ boyche sürüshte
qilindi. Ali mekteplerde oquwatqan oqughuchilar deris
birwatqan oqutquchilar terep tereptin ashkara we
yushurun usullar arqiliq tekshürülüp éniqlandi. Bu
sorungha qatnashqan sorun ehli yaxshiliqche özlirini
partiye teshkilatigha melum qilish lazimliqini, eger
yushurun surüshte qilinip sézilip qalsa, qattiq bir
terep qilidiganliqini we aqiwetke özi ige boludighanliqi
éniq uxturuldi. Shu peyitlerde sorungha qatnashqan
kishlerning qelbide bir xil teshwish we gumansirash
keypiyatliri peyda boldi. Bir qisim yalang ayaq aktiplar
kummunist partiye teshkilatlirining bu "chaqiriq"lirigha
aktip qatnashti. Bular xelqimiz qelbide köp jarahet
izlirini qaldurdi.
Allah! munapiqlarning yatar yiri jehennem bolgay !
Bu qétimliq pash qilish herkitide özini yaxshiliqche
melum qilghanliri axirqi hésapta yenila bosh
qoywitilmidi hem kengchilikkimu irishelmidi. Ular ish
orundin ayrildi yaki ish orunda qattiq nazaret astigha
élindi.
Shundaq qilip bu xil teshwish qorqumsirash keypiyatliri
bilen xelqimiz bir yilni ötkizip 2001-yil 2-aygha
kelgende Uygur aptonum rayoni boyche "idelogiye saheside
bölgünchilikke qarshi turush kürshi" bashlinip ketti. Bu
küreshning tig uchi Uygur idelogisining tüwriki bolghan
"Shinjiang universitite" din bashlinep Sherqiy
Türkistandiki barliq ali ottira tehnikum mektepliride
élip biréldi. Bolupmu merkuz unversititning ijtima'i pen
yeni edibeyat, tarix fakoltitlirde qattiq élip bérildi.
Meslen: Shinjiang universitide biz shahid bolgan bu "köresh"
kishliq tetil mezgilide yeni oqutqichilarning qanunluq
dem élish künliride ularning bu xil hoquqigha perwamu
qilmay, mejburi yighwélip künde 8 saet etrapida hetta
uningdin köp, uda 10 kün dawam qildi "köresh"ning kün
tertibi nahayti tepsili inchike urunlashturghan bolup, 5
kün yéghilip hemimiz birlikte küresh élip barduq. 5 kün
ayrim guruplar, fakoltitlar, tetqiqat ishxaniliri
boyiche mesile tapshurush, idiyemi ashkarlash yighinliri
boldi. Axirda her bir shexisning tapshurghan idiyesi
boyche hulase chiqirish, qayta hésap élish, tekshürüsh
we eng axirda umumi hulase chiqirish qatlamliri boyche
boldi. Bu küreshte deslepki künlerde omumi yighinda
barliq Uygur oqutquchilar küresh obikti bolup, yighin
sehniside aptonum rayonluq dölet xewpsizlik xadimliri,
mektep partiye sikirtari we fakoltit rehperliri bolup,
meydan nahayti qorqunushleq boldi. Yighin sehnisige "idelogiye
sahesidiki bolgünchilik herkitige qattiq qarshi turayle
we qattiq zerbe bireyli" digen qizil lozunka Xenzuche we
Uygurche tilda yoghan yézilghan idi.
Yighinda Shinjiang unversitide tarixida yüzbergen
oqutquchi we oquguchilarning Xitayga qarshi küreshliri,
insani heq huquqlirni qolgha keltürüsh yolida qilghan
yolluq namayishliri we uning ishtirakchileri,
bashlamchiliq qilghan we qollighan shehis we orunlar
nahayti tepsile halda eslep ötüldi. Universitit tarixida
yüzbergen namayishchilar bashlamchilirining hazirqi
ehwali tepsile oqup ötüldi. Bezi teshkilat rehberliri
hazirqi chet'ellediki herketliri, namayishliri
köpchilikke uqturuldi.
Demokiratik herketler atalmish "qozgulang, yaki topulang",
"wetenge asyiliq herketliri" dep qarlinip, mushundaq
toplangchilarni terbiligan kim? Yeni edebiyat we tarix
fakoltitliri her qaysi Uygur oqutquchilar dep
qutquchilardin qattiq hésap élindi. Chünki Xitay
kommunistlirining éytishiche Shinjiang universitite
Shinjiangning ténch atmusfiriga qattiq tesir
körsitidighan hawa tengshigüch bolup, idilogiye saheside
xizmet qiliwatqan Uygur ziyalirni yoqatmay turup,
Shinjiangni muqim, dawamliq Junggoning zémini qilip
saqlighili bolmaydighanliqini muqimlashturdi. Shinjiang
universitide tarixtin buyan yétiship chiqqan atagliq
profisorlarning namliri we ularning esirliri körsütüp
ötülüp, ular yitüshtürgen oquguchilar dölet ichi we
sirtida bölgünchilik herketliri bilen shughullanmaqta
iken. Ular yézip qaldurghan kitap, ilmi maqalilar
bölgünchilerning herket qiblinamisi bolwétiptu. Haziqi
deris ötüsh jeryanda, oqutquchilarning deris
teyarliqlirida atalmish Sherqiy Türkistan, Uyguristan we
xelq qehirmanlirning namlirini égizgha almasliq,
Shinjiang yerlik tarixida körsitilgan perogrammilar
boyiche deris ötüsh lazimliqi, undaq bolmaydiken,
aqiwetke özi mesul bolush lazimliqi qattiq tekitlendi.
Yighinda asasliqi yene Uygurlargha Shinjiang öz tupruqi
emeslikini, eger Shinjiangda eng deslep yashigan millet
qaysi dep sürüshte qilinsa, Xitaylarning bu tupraqa eng
burun kélip yerleshkenliki, shunga bu tupraqqa
Uygurlaring igidarchiliq qilish hoqoqining yoqliqi, bu
tupraq ezeldin Xitay tupriqining ayrilmas bir qismi
ikenliki qayta qayta tekitlendi. Ayrim gruplar boyche
muzakiride herbir oqutkuchidin Shinjiangning
Uygurlarning zémini emeslikini, Jungguning ayrilmas bir
qismi ikenliki mejburi iqrar qilindi, hem Xenzuche het
hésabi boyche 3000 - 4000 din artuq idye tapshurush
maqalisi yazduruldi. 10 künlik "küresh" jeryanda barliq
oququchilarning yüriki qattiq siqilish, ichedin öksup
yiglash, öz tupriqida ikkinchi sinipliq puqragha aylnip
qélishtek bu paje hemmni azaplidi. Bu mezgilde héchkim
héchkimge tiklip qariyalmaydighan we birige bir égiz
gepni artuq qilalmaydigan bolup qaldi. Oqutquchiliq
gururi we insanliq heqlirq qattiq horliqqa uchurdi.
Qisqisi , pütün dunya ashundaq dehshetlik zulumgha geriq
bolghandek, oqutquchilarning wujidida milletning
kelgüsige bolgan umidi ishench zawalliqqa yüz tutti.
Yighin axirda oqutquchilarning yazgan kitapliri, élan
qilghan maqalliri we qolidiki deris teyarliqliri
yigwelinip, mexsus tekshirüsh gurppilirining nazariti
astida qattiq bir qétimliq tasqashtin ötküzidighanliqi
xulasi qilindi. Mesile bayqalghanliri atalmish "Jumhurijet"
qanuni boyche jazagha tartilidighanliqliri oqturuldi. "Küresh"ning
axirqi kün tertibi boyche döletlik jamaet xewpsizlik
idarise terpiden uyushturulgan atalmish toplangchilarni
basturish tarixi körgezmisi namida uyushturgan, xelqning
demukiratiye, erkinlik wetenning musteqiliq telep qilish
yoluda élipbarghan heqliq kozgulangliri basturulgan
muziyni körgezme qildurdi. Bu muziyda qozghilangchilar "terorchilar"dep
ularning nam sereplire qarlandi.
Mana mushundaq qattiq qiyen qistaqlar bilen barliq
oqutquchilarning qishliq tetili ayaqliship, yénge oqush
mewsumi bashlandi. Oqutquchilarning rohi chüshken halda
deriske kirde. Deris mezmunliri titiqsiz, quruq siyaset
sözleydighan, wetenning birlikini qoghdaydighan,
miletler ittipaqliqini himaye qilidighan, bölgünchilikke
qarshi turudigan boldi.
"Idilogiye sahesidike bölgünchilik herkiting rohi"ni
oqughuchilargha toluq yetküzish, atizimlik terbiye
boyche "yingche" Uygur ziyalirni terbiyelep yétishtürüsh
bashlandi. Derisler oqutquchi - oqughuchilargha tétiqsiz
tuyulishqa bashlidi.
Ma'arip saheside ipadilep bolmaydigan zeiplik, chüshkün
keypiyat höküm sürdi. Mushundaq éghir tosqunluqlar
ichede kitiwatqan Uygur ma'aripi nöwette keyni keynidin
yene ohshimadighan siyasi süyqestlerge duch kelmekte
..........?
Sherqiy Türkistan Informatiom Merkizi
Yarghul
|
