Uchur we Tehlil

1) Beijing Höküméti Yerlik Emeldarlarni, Erz Qilghuchilarning Erzini Pütün Küch Bilen Bir Terep Qilip Bérishke Chaqirdi

Aprilning 14 - küni Xitay merkizi höküméti yerlik hökümetlerge buyruq chüshürüp, yerliktin Beijinggha kélip erz qilmaqchi bolghanlarning erzini tepsili qarap chiqishni tewsiye qildi.
Chüshürülgen buyruqta, sheher derijilik emeldarlarning choqum her üch ayda bir qétim xelqning derdini tepsili anglap erzini bir terep qilishni, nahiye derijilik emeldarlarning bolsa ayda bir qétim, yéza emeldarlirining her waqt naheqchilikke uchrighan xelq bilen körüshishi lazimlighi tekitlengen we ularning erzini sewrichanliq bilen tepsili anglap barliq küchini chiqirip mesilini hel qilip bérish teshebbus qilinghan.

Yerlik emeldarlar xelqni ézip xalighanche ularning heq hoquqlirini depsende qilghanliqtin, ularning üstidin erz qilip her yili Beijinghga kelgen erz xéti erz qilghuchilar Xitay hökümétining bayan qilishiche 3, 4 milyondin éship ketken. Emma heq hoquq grouppilliri 10 milyondin ashidighanlighini bayan qilghan.

Yerlik hökümetning , Uyghurlani xalighanche depsende qilishi Sherqi Turkistanda eng éghir bolup, ariliqning intayin yiraq bolushi sewebidin we namratliq tupeylidin nurghun kishiler Beijingghiche erz qilip baralmaydu, uning üstige erz xéti yaghanliq shepisini anglighan haman yerlik hökümet ularni xalighanlche tutqun qilip türmige tashlash ehwalliri dawamliq körülüp turidu. Bu qétim Xitay merkizi hökümétining, erzlerni tepsili körüp hel qilip bérish toghrisidki hojjetke yerlik hökümetning perwa qilish qilmaslighi, Xitay communistic partiyisining qanchilik derijide chirikleshken chirikleshmigenligini yaki uning qanchilik küchlük tsir dairisi bar yoqlughini korsitip bérishi mumkin. Sherqiy Türkistandiki Uyghurlar yenila intayin umidsiz bolup, Merkizi hökümet teripidin xelqning menpeetini kozde tutup chüshürülgen höjjetlerning hemmisi hazirghiche peqet éghizdiki chirayliq shoardin bashqa nerse bolmighan. Uning üstige Wanglechuan dictatorluq yürgüzüshte ayrim bir padishaliq quruwalghan bolup, uning Beijing hökümétiningchirayliq wez nesihetlirini anglap kétishi natayin.

2) Kazakstan Bilen Xitayning Sodisi 150 milyart Dollardin Éship Ketti

Kazakstan, Russiyedin qalsa Xitayning eng chong soda hemriyige aylanghan bolup, bu yil Kazakstan bilen Xitay otturisidiki soda 150 milyart dollardin éship ketken. Xitay höküméti, Kazakstanning soda hemkarlighi bar döletliri ichide totinchi orunda turidiken. Kazakstan hökümétining statistekisida körsütilishiche, 2008 yili Kazakstan bilen Xitay otturisidki soda 122 milyart Amerika dolliridin éship ketken bolup buning ichide Kazakstanning Xitaygha chiqiridighan mal qimmiti 76 milyart Amerika dolliri Xitaydin kirguzidighan mal qimmiti 45 milyart Amerika dollirini igelleydiken. Emma Kazakstanning Xitaygha chiqiridighan méli asasi jehettin energiye bolghanliqtin, emiliyette Kazakstanni Xitaygha tayinidu diyishtin kore , Xitayning Kazakstangha bekrek éhtiyaji bar diyishke bolidu. Chünki Kazakstan energiyesini bashqa döletlerge sétish arqiliq Xitay dölitini ussiszliqta qoyalaydu. Lékin Kazak höküméti diplomatiye jehette peqet Xitaydin waqtinche kélidighan mepeetnila kozlep, ixtisadi jehette yéqin baghlinish peyda qilishning Kazakstan üchün kelgüsi tehdid ikenligini nezerde tutmay kelmekte.

3) Özbekstan Ottura Asiay Bixeterlik Teshkilatidin Chékinip Chiqti

AFP ning 4 - ayning 14 - küni xewer qilishiche, Özbekstan CSTO din chékinip chiqqan bolup, Moskiwagha bérip Afghanstandiki urush mesilisi üstide bolidighan muzakirige qatnishishni ret qilghan. Otken yili Euro- Asia ixtisadi communitidin chékinip chiqqan idi. Emma Özbekstan höküméti Amerikining Natogha yardem béridighan herbi xaraktérini almighan eshyalarni toshushigha yol bérishke qol qoyghan. Özbekistan höküméti 2005 yili Amerikining Özbekistandiki Andijan weqeside Özbek hökümétini eyiplishi sewebidin, Amerikini hawa yoli bazisi bilen teminleshni toxtatqan idi.