Uchur we Tehlil

1) Tömür Yol Qurulushi Xitayning Sherqiy Türkistanni Eng Téz Sürette Talan Taraj Qilishning Wastisi

Xitya tömür yoli tori xewerlirige qarighanda, Xitay höküméti Sherqiy Türkistangha Xitay ölkilliri bilen Sherqiy Türkistanni tutashturidighan tömür yol qurulishining 2009 yilidiki pilanigha alliqachan 600 milyart yuan meblegh ajratqan.

Bashqa Xitay metbuatlirining ötken heptidiki xewerliride Xitay hökümétining Sherqiy Türkistangha tutishisdighan tömür yollarni 2012 - yilgha qeder 15 tarmaqqa köpeytidighanlighi xewer qilinghan idi. Xitay höküméti 2009 - yili yasap püttürmekchi bolghan mebleghni ajritip bolupla qalmay belki 2010 we 2012 yillirimu her yili shunchilik meblegh bilen tömür yol qurulishini tézleshtürüshni éniq sangha kirguzdi. Xitay höküméti bu tömür yollarni ayrim ayrim halda Xitayning 31 ölke sheherliri bilen biwaste tutashturmaqchi iken.

Uyghur xelqi, bu tömür yol qurulushi üch yil ichide pütüp ishqa chüshse, Sherqiy Türkistangha tesewwur qilghusiz derijide yamrap kétidighan Xitay köchmenliridin we Sherqiy Türkistandiki bayliqlarning téz sürette talan taraj bolishidin tolimu endishe qilmaqta

2) Hökümet Béyip Xelq Namratlashti: Shekli Özgergen Qulluq

Tianshan torining mushu ayning 15- künidiki ixtisad xewiride korsitlishiche, atalmish Xinjiang rayonidiki peqet 11 sheher rayonning hökümet ghezinisige kirgen 2008 – yilliq kirgen maliye kirimi burunqi nechche yuz milyon digen sanaqtin milyart yuange yetken. Bu Sherqiy Türkistandiki 51 sheher rayonning hemmisiningki maliye kirimini biraq hisaplashqa toghra kelse nechche milyart yuandin éship kétidiken. Mesilen bir Yopurgha nahiyisining 2008 - yildiki maliye kirimila yalghuz milyart yuange, Chitey nahiyésining bolsa 644 milyon yuange yetken. Emma Uyghur déhqanliri bolsa, barghanséri namratliship yerlik hökümetning yanchughini chingdash üchün ishlitidighan qullargha aylinip qalghan.atalmish Xinjiang yerlik hökümétining maliyésige kirgen bu nechche milyart yuan ghezine peqet Uyghur déhqanlirini bikargha ishlitish qan térini sümürüsh netijiside meydangha kelgen bolup, yerlik Uyghurlarning bildurishiche bu hergizmu Sherqiy Türkistan iqtisadining kötürülgenligni bildurmeydiken, yerlik xelq yenila intayin namrat bolup, xelqqe emes Beijingidiki kommunist partiyisige we peqet özigila wekillik qilidighan yerlik hökümetning yanchughi qanche tompayghan bilenmu baj tölep qan ter tökiwatqan xelqqe hichqandaq menpeet yetküzelmeydiken hemde hökümet béyighanséri shunche küchiyip Xelqni tehimu ézishke qarap mangmaqta iken. Netijide Sherqiy Türkistanda, xelq hökümet dep atilidighan bir grouping ihtiyarlighidiki nimige mejbur iqlsa shuni qilishqa mejbur bolidighan qullargha aylanghan. Bu xil tüzüm peqet Uyghurlarghila qaritilghan bolup, eger Uyghurlar herqandaq shekildiki yolsizliq we bésimgha naraziliq telipini bildürse milli bölgünchi dep atilip türmige tahslinidiken. Ishenchilik inkaslargha qarighanda milli bölgünchi digen bu atalghu Uyghurlani xalighanche qorqutush we jazalash shundaqla ularni qulluqqa mejbur qilishtiki önümlük westige aylinip qalghan

3) Uyghur Erkinlik Jengchillirining Nishani Xitay Bilen Hemkarlashqan Uyghurlarmu?

Ürümchi torining mushu yaning 13 - küni xewer qilishiche, Xitay höküméti ötken yili aughustning 12- künidiki yamanya yézisidiki weqe we uninghga munasiwetlik halda uliship yüz bergen aughustning 27 we 29 - künliridiki weqelerde ölgen 7 neper Uyghur saqchining tizimligini élan qilghan we ularni inqilabi qurbanlar dep enge alghan.

Ötken yili aughustning 12- küni erkinlik jengchilliri yol tosughuchi saqchilar teripidin gumanliq dep tosiwelin'ghanda, yol tosqan üch neper Uyghur saqchi erkinlik jengchillirining hemkarliship ularni ötküziwétish teliwige qoshulamy Xitay bilen hemkarliship erkinlik pa'aliyetlirige tosqunluq qilghanlighi üchün amalsiz özini qoghdash yüzisidin öltürüp tashlanghan idi. Erkin Asiya radiosining shu chaghdiki melumatidin melum bolishiche, aughustning 27 - we 29 - künliri bu erkinlik jengchillirini qonaqliqta qorshap tutush herkitide, Xitay höküméti aldinqi sepke yene Uyghur saqchilarni salghanliqtin bu küreshte yene 3 neper Uyghur saqchi ölgen. erkinlik jengchilliridin bolsa Abdurehim Ehet, Qeyum Bawudun , Imam Hesen, Hesen Hoshur, Abdusalam Sultan, Anargul Mutellip qatarliq 6 neperi neq meydanda qurban bolghan we qalghan üch neper erkinlik jengchisi tirik qolgha chüshken idi.

Gerche Uyghur erkinlik herketlirining tüp nishani Xitay mustemlikichi hökümétige qaritilghan bolsimu, emma, Xitay höküméti aldinqi sepke dawamliq Uyghur saqchilarni ewetidighanliqtin, toqunushta Uyghur saqchillirining ölüp kétishi nahayiti normal ehwal hisaplinatti, chünki urush meydani peqet eskerning formisinila tonuydu. Emma Xitay höküméti yeqindin béri toqunushta ölgen Uyghur saqchillirini qehriman qilip tiklep chiqip, Uyghurlar özini özi öltürmekte dep teshwiq qilmaqta. Weten sirtidiki Uyghur ziyaliliri birdek halda Xitay hökümétining bu xil teshwiatlar arqiliq, Uyghur xelqi arisida Uyghur erkinlik jengchillirige qarita öchmenlik qozghashni meqset qilghanlighini bildurmekte. Emma Uyghur xelq ammisi, Uyghur erkinlik jengchillirining xalighanche adem öltürmeydighanlighini herket nishani éniq ikenligini, öz millitidin bolghan Uyghur saqchillirinimu hetta ular Xitay bilen hemkarlashqini üchün emes belki özini qoghdash yüzisidin toqunush meydanidila öltürüshke mejbur qalghanlighini inkas qilmaqta.