Uchur we Tehlil

1) Sherqiy Türkistanda Atalmish < Qosh Tilliq Oqutush Sinipi > da Oquwatqan Yerlik Oqughuchilarning Sani 863 Minggha, < Qosh Tilliq Yesli > lerdiki Ösmürlerning Sani 217 Ming Neperge Yetken

Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning milliy ma'aripini Xitaylashturush meqsidide yolgha qoyup kéliwatqan atalmish < qosh tilliq oqutush > siyasiti Uyghur xelqining milliy mewjutluqigha jiddi xewip élip kélidighan derijige berip yetti, Xitayning bu jehette basqan zor qedimi, Sherqiy Türkistan xelqinila emes, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirinimu jiddi endishige salmaqta.

< Tian shan xewer tori > ning 12 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, buyil 10 – aygha qeder Sherqiy Türkistanda milliy ottura – bashlanghuch mekteplerde tesis qilinghan atalmish < qosh tilliq oqutush sinipi > da oquwatqan we Xitay mektepliridiki < min kao xan > dep atalghan yerlik oqughuchilarning omomiy sani 853 ming neperge yétip, pütün yerlik oqughuchilarning 36.5 pirsentini teshkil qilghan.

Undin bashqa yene Uyghur ösmürliri üchün tesis qilinghan we < qosh tilliq yesli > dep atalghan Xitayche yeslilerde oquwatqan yerlik ösmürlerning sani 217 ming neperge yetken.

Keyinki 3 yildin buyan Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistanning yeza – qishlaqlirida < qosh tilliq yesli > berpa qilish qurulushi üchün yerlik maliyedin 200 milyon yuandin köpirek, merkizi hökümet teripidin bolsa 3 milyart 750 milyon yuan meblegh ajritilghan we Xitayche yeslilerni nahiyelerdin yezilargha, yezilardin kenit – mehellilergiche omomlashturushqa bashlighan.

Xitay merkizi hökümiti bolsa 2012 – yiligha qeder Sherqiy Türkistandiki Uyghurlar zich olturaqlashqan Aqsu, Qeshqer, Hoten qatarliq 7 wilayette yerlik ösmürlerning < qosh tilliq yesli > dep atalghan Xitayche yeslilerge kirish nisbitini 85 pirsenttin ashurushni pilan qilghan web u pilanni emelge ashurush üchün pütün rayon boyiche jiddi seperwerlik élip berishqa bashlighan.

Undin bashqa yene 10 – aygha qeder Xitayning ichki ölkiliridiki Xitay mektepliride tesis qilinghan < Xin jiang toluq ottura sinipi > da oquwatqan Sherqiy Türkistanliq oqughuchilarning omomiy sani 17 ming 500 neperge, Sherqiy Türkistandiki Xitay mektepliride tesis qilinghan < qoluqsiz ottura sinipi > da oquwatan yerlik oqughuchilarning sani bolsa 15 ming neperge yetken.

Xitay hökümiti yene < qosh qillit oqutush > ta Xitayche oqutghuchi kamchil bolush mesilisini hel qilish üchün, hazirgha qeder 142 milyon yuan meblegh ajritip, 10 ming neperdin artuq yerlik oqutquchini mejburi < qosh tilliq oqutush kursi > dep atalghan Xitayche ögünüsh kurslirigha iwetken, bu kurslarning mudditi bir yil bolup, hazir 7148 neper milliy oqutquchi buxil kurslarni tamamlighan.

Yene ali mekteplerni püttürgen oqughuchilarning ichidin mexsus yeza – qishlaqlardiki < qosh tilliq oqutush sinipi > gha oqutquchiliqqa iwetilgenlerning sani 6000 adem qétimgha yetken bolup, bularning köpünchisi Xitay oqutquchilardin ibaret.

http://www.tianshannet.com/news/content/2008-12/12/content_3640243.htm

2) Jungghar Oymanliqida 100 Milyart Kup Métirliq Yengi Tebiygaz Zapisi Bayqaldi

Sherqiy Türkistan xelqi yildin – yilgha namratliship, iqtisadi kirim we turmush sewiyesi jehette Xitay köchmenliri bilen yerlikler otturisidiki periq shiddet bilen eship beriwatqan bügünki künde, bu rayonda her küni digüdek yengi néfit we tebiygaz menbéliri bayqalmaqta.

Mesilen, < Tian shan tori > ning 12 – ayning 15 – küni xewer qilishiche, yéqinda Jungghar oymanliqida yengidin 100 milyart kup métirliq tebiygaz zapas miqdari bayqalghan bolup, bu reqemni 12 – ayning 14 – küni Xitayning < döwletlik zapas miqdari komutéti > teripidin resmi élan qilinghan.

Bu zapas miqdari bilen Xitayni 50 yilghiche muqim halda tebiygaz bilen teminligili boliiken.
Jungghar oymanliqini ichki ölkilerge tutashturidighan néfit – tebiygaz torubbisi leniyesimu 2008 – yili 10 – ayda pütüp ishqa kirishtürülgen.

Xitayning bu yilliq pilani bolsa Sherqiy Türkistandin ishlepchiqiridighan tebiygaz miqdarini 3 milyart 338 milyon kup métirgha yetküzüsh iken.

http://www.tianshannet.com/news/content/2008-12/15/content_3664066.htm

3) Ürümqi Sheher Ahalisining Bir Ayliq Kirimi, Jenoptiki Uyghur Déhqanlirining Bir Yilliq Kirimige Yéqinliship Qaldi

Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda yürgüziwatqan adaletsiz siyasiti, Sheherler bilen yezilar, Xitaylar bilen Uyghurlar otturisidiki iqtisadi periqning zoruyup kétishige sewepchi bolmaqta.

Mesilen, < Tian shan xewer tori > ning 12 – ayning 15 – küni xewer qilishiche, buyil 11 – ay ichide Ürümqi sheher ahalisining kishi beshigha toghra kélidighan ayliq sap kirimi 983 . 34 yuange yétip, ötken yilning oxshash mezgilidikidin 7.03 pirsent ashqan.

Her bir shehr ahalisining bir ayda istimal buyumliri üchün serip qilghan chiqimi 698.61 yuange yétip, omomiy kirimining 70 pirsentidin köpirekini teshkil qilghan.

Xitayning resmi sanliq melumatlirida körsütülishiche nöwette ürümqining omomiy noposi 3 milyongha yéqin bolup, bunung 95 pirsentini Xitaylar teshkil qilidu.

Hazir Sherqiy Türkistanning jenobi rayonliridiki Uyghur déhqanlirining yilliq kishi beshigha toghra kélidighan otturiche kirimi 1000 yuan etrapida bolup, dimek, Ürümqi ahalisining bir ayliq kirimige tengliship qalidu.

Emiliyette bolsa Uyghurlar zich olturaqlashqan Tarim oymanliqi, yeni jenobi rayonlar bolsa Xitayning eng asasliq néfit, tebiygaz we bashqa kann mehsulatliri bazisidin ibaret.
Iqtisadi jehettiki buxil tengpungsizliq yerlik xelqning Xitay hakimiyitige bolghan naraziliqi we öchmenlikini hessilep kücheytmekte.

http://www.tianshannet.com/news/content/2008-12/15/content_3665387.htm

4) Korlida Shexsi Néfit Quduqi Achqan Ablet Turghun Qatarliq 9 Kishi , < Néfit Oghrisi > Digen Jinayet Bilen Qolgha Élinghan

Nöwette Uyghurlarning öz wetinining we öz tupriqining bayliqidin paydilinishimu Xitay hakimiyitining neziride < chong jinayet > ke aylinip qaldi.

Sherqiy Türkistanda yerliklerning néfit we tebiygaz qatarliq tebiy bayliqlarni öz aldigha echishi we paydilinishi qattiq cheklengen bolup, Xitay hakimiyiti, < pütün yer asti we yer üsti bayliqi döwletke tewe, uni döwlet bir tutash achidu we paydilinidu > digen sepsétini kötürüp chiqip, bu rayonning tebiy bayliqlirini biwaste talan – taraj qilip kelmekte we hökümetning bu pirinsipigha emel qilmay, öz aldigha tebiy bayliqlarni achqan Uyghurlar qattiq jazalanmaqta.

Mesilen, < Xin hua axbarat tori > ning 12 – ayning 15 – küni Ürümqidin xewer qilishiche, yéqinqi yillardin buyan Sherqiy Türkistanda öz aldigha néfitlik achqan we hökümetning néfit torubbiliridin néfit yoshurun néfit aqturuwalghan atalmish < oghri > larning sani köpeygen bolup, buyil kirgendin buyan saqchi tarmaqliri buxil dilolardin 229 diloni pash qilip, 10 milyon yuange yéqin ziyanni qayturuwalghan we 253 neper kishi, < néfit oghrisi > digen nam bilen qolgha élinghan.

Bularning ichide eng chong weqe bolsa Korlidiki Ablet Turghun bashchiliqidiki Uyghurlarning < néfit oghrilash weqesi > bolup, yuqarqi xewerde bayan qilinishiche, Ablet Turghun qatarliq 9 kishi öz aldigha shexsi néfit quduqi echip néfit ishlepchiqarghan, netijide bu 9 neper kishi < Tarim jamaet xewipsizlik idarisi > teripidin, < néfit oghrilighan > digen jinayet bilen qolgha élinghan.

Yéqinqi mezgillerdin buyan Sherqiy Türkistandiki néfitliklerdin we néfit torubbiliridin néfit oghrilash weqeliri köpeygini üchün, Xitay hakimiyiti bu rayondiki néfitliklerning we néfit – gaz turobbilirining etrapigha 40 saqchixana qurup chiqip, amanliq tedbirlirini kücheytken.

http://www.tianshannet.com/news/content/2008-12/15/content_3685424.htm
.