Uyghur Déhqanliri Bingtuanlik Xitaylarnıng Yilliqchilirigha Aylanmaqta

Uyghurlarda "Xitayning eskisi bingtuande" digen söz bar, bu bingtuandiki Xitaylarning uzun yilliq Sherqiy Türkistandiki yerlik milletlerge qilghan zorluq-zombuluqidin
kélip chiqqan, Bügün Bingtuan özige-özi xoja bolghan, musteqil bir ölkıge oxshap qalghan bolup, u atalmish aptonom rayongha qilchimu béqinmayu. Bingtuan
"xinjiang ishlepchiqirish-qurulush bingtuani" nami bilen,

Mao Zédongning buyriqi we jallat Wang Zhenning biwaste qomandanliqida 1954-yili 8-ayning 6-küni
qurulghan. Bigntuanning terkibi bir qeder murekkep bolup, uningda Guamingdangning esirge chüshken, teslim bolghan, atalmish "heqiqetke qaytqan" eskerliri,
shundaqla, jallat Wang Zhenning bashchiliqidiki Sherqiy Türkistangha bésip kirgen Xitay qoshunliridin terkip tapqan idi. Bingtuan qurulghan kündin
tartipla Uyghurning yer, su we bagh-waranlirini talishishqa bashlighan bolsimu, emma eyni chaghda, Xitayning Sherqiy Türkistandiki eskiri küchi téxi
yéterlik bolmighanliqi, ikkinchidin Sherqiy Türkistan jumhuryitining özgertilgen 5-korpus milliy armiyesining küchi téxi mewjut bolup turghanliqi, Sherqiy Türkistan
xelqining qarshiliq küchining yenila Xitaygha tehditde boluwatqanliqi üchün, bingtuan bir tereptin, qoral küchige tayinip xitayning Sherqiy Türkistandiki hakimiyitini saqlisa yene bir tereptin, boz yer echip öz-özini qamdash bilen shughullinip kelgen idi. Eyni chaghda bingtuanning ehwali intayin japaliq, uning üstige özgertilgen

Guomindang eskerliri öz yurtigha qaytishni qattiq telep qilghachqa, bingtuanlik xitaylar arisida pat -pat qanliq pajieler yüz berip turatt. Shunga Xitay hökimiti bu ziddiyet we qiyinchiliqlarni hel qilish üchün, bir tereptin ghayet zor miqtarda meblegh ajritip, bingtuandiki yeza igilik, boz yer meydanlirini dölet igiligidiki ishlepchiqirish meydanlirigha aylandurup, bir tutash planliq bashqurushni yolgha qoydi. Bunging bilen deslepki qedemde bingtuanliklerning bir qolida qoral we bir qolida oghaq bolush pirinsipini ishqa ashurup Sherqiy Türkistandiki yerlik xelqning qarshiliqini ümümlük basturup keldi. Emma eyni chaghdiki Xitayning iqtisadi keyinki mediniyet zor inqilabiy mezgilige kelgende weyran bolush derijide ajizlap, bingtuanni dawamliq teminleshke qutriti yetmidi. Bingtuanning iqtisadimu intayin eghir derijide xaraplishishqa qarap mangdi. 1975-yili 3-ayning 25-küni Xitay merkizi hökümiti bingtuanni emeldin qaldurushqa mejbur boldi we uni pütünley yerlik hökimetning bashqurishigha ötküzüp berdi. １９８１-yili１２-ayning ３-küni, jallat Wang Zhenning telipi we Xitay merkizi hökimitidiki Deng Xiaoping bashliq milletchi, qattiq qolluqlarning testiqlishi bilen, bingtuan yene qaytidin eslige keltürüldi. Emma bu qétim bingtuan özini-özi qamdash emes belki Sherqiy Türkistanning bayliqini, yerlik Xitay hökimiti bilen teng talan-taraj qilish, Xitayning gherpni échishtiki awangart küchige aylanlinish salahiti bılen otturgha chıqtı, Xitay hökümiti Sherqı Türkıstannıng muqımlıqını qoghdash we Uzghurlarnıng qarshılıq küchini basturushtiki tayanch küchige aylandurushni qarar qildi.

Shuning bilen bingtuan intayin tez tereqqiy qildi we tez kengeydi. Bingtuanning ahalisimu tez köpüyüp, Xitay merkizi hökimitingi iqtisadiy meablighi bilen teximu küchiyip, bingtuanlikler Sherqiy Türkistandiki Xitay xojayinlargha aylinishqa bashlidi. Uyghur déhqanlirining yerliri üzülmey bingtuanliklerning qoligha ötküzüp berildi. Nöwette bolsa Sherqiy Türkistanning térilghu yéringing ghayet zor bir qismi bingtuanliklerning qolida bolupö her yili paxta yighish mezgilide bingtuanlik xitaylarning emgek küchi yetishmeydu. Buning bilen bingtuan yiligha xitayning ichkiri ölkiliridin nurghan ıshlemchı xitaylarni yötkep kélip paxta yighish ishigha salmaqta. Emma ichkirdiki iqtisatning küchiyishishige egiship bingtuanlik xitay pomishchiklargha ishleydighan yallanma xitay ishlemchiler bingtuanliklerning bergen ish heqqige narazi bolushqa bashlıdı we nurghun qanliq weqelermu peyda bashlıdı. Bingtuanlik bu pomishchik xitaylarning közi, yerliridin ayrilghan Uyghur déhqanlirigha chüshmekte we Uyghur dehqanlirini erzan emgek küchliri

süpitide herbir bingtuanlik xitay xojayini bir nechche, bir nechche on, hetta birnechche yüz Uyghur déhqanlirini yilliqchi qilip ishletmekte. Mesilen: Bingtuan Xewerliri Torida körsitilishiche Peyziawat nahiyesidiki 27 Uyghur 6-diwiziyening 7-poliki 15-lian'ge qarashliq Xitay pomishchik Zhao Zhongliangning paxta térishqa kelgen iken. Xewerde ularning 4-5 yildin buyan uning öyige kélip paxta térish üchün yallinip ishlewatqanliqini, Zhao Zhongliangning xeli yillardin buyan paxta terish mezgilidin ensirimeydighan bolghanliqini, her yili bu paxta mezgilide Uyghurlarning keliwatqanliqini, ulargha yaxshi tamaq, yexshi turalghu bilen teminlawatqanliqini, bu Uyghurlarning buningdin intayin razi bolup, hetta paxta yighish axirlashqandin keyinmu ketküsi kelmigenlikliri teshwiq qilinghan. Uyghur dehqanlirining ish heqqiy ichkiridin kélidighan ishlemchi aqqun xitaylardinmu erzan bolghachqa, hazir bingtuanlik xitaylar Uyghur dehqanlirini ishlitishni nahayiti yaxshi köridiken. Xitayning tor betliridimu Uyghurlarning bu xil yallanma emgeklirini "Uyghurlar bilen Bingtuanliklerning ittaqliqi kücheymekte, Uyghurlar bingtuande pul tapmaqta" digen'ge oxshash teshwiqatlarni keng-kölemde élip barmaqta.
Mesilen: Peyziwatliq paxta yighquchi Emetjan özining xitay xojayinidin nahayiti razi ikenligini, künige 60-80 kiloghiche paxta yighalaydighanliqini, Xojayinining ulargha hetta ayrim qazan-qomuch bergenlikini éytqan. Her yili bigntuan'ge kélip Xitaylargha yallanma emgek üchün kélidighan Uyghur déhqanlirining sani nechche on minggha yétidiken. Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning yerliri barghansiri tartiwélinmaqta, yerliridin ayrilghan déhqanlar öz perzentlirini ichkiri ölkilerge ishlemchilikke éwetishke mejburlanmaqta. Belliri égilgen, yashanghan Uyghur déhqanliri, bir chaghlarda özliridin nan, su sorighan bu xitaylar hazir xojayinlargha aylinip, öz perzentlirining yallanma bolup ishlawatqanliqigha qarap suallarni qoymaqta.......

ttp://btnews.com.cn/article/list.asp?SelectID=93153&

ClassID=3