Uchur We Tehlili

1) Yalghan Mukapat Ras Jazalash

Shinjang géziti bügün 2008-yil 5 - ayning 07 - küni bir xewer tarqatti. Xewerde Shinjangdin Tien Jin'ge birip ishqa orunlashqan 19 yashliq Asimgul Abdukirim , Tian Jin sheherlik bash ishchilar uyushmisining testiqlishi bilen TienJin sheher boyunche "1- may" emgek midaligha irishti shundaqla yene TienJin Sheherlik ichiwétish rayunidiki " baj qoghdash rayuni boyunche munewwer islahatchi " dégen shereplik namgha irishti,- dep körsetken.

Asimgul Abdukirimgha birilgen bu " sherep " ni TianJindiki Asimgul Abdukirim ishlewatqan TianJin sheherlik lenchi soliyao zawutidiki ishchi- kadirlar xizmitige mes'ul diriktor Jangning TianJin sheherlik ishchilar bash uyushmisigha yollighan téléfon dokilatini qobul qilghandin kéyin bash ishchilar uyushma sélishturup bahalash kommutéti Asimgul Abdukirimni" 1- may emgek midali " bilen mukapatlighan imish.

Xewerde déyilishiche, Asimgul Abdukirim zawutqa ishqa kelgini aran 4 ay bolaptu. 4 ay ichide u sheherlik bash ishchilar uyushmisi teripidin alahide mukapatqa irishiptu!

Hemmimizge melum bolghinidek Xitay kommunist dairliri " ishinja emgek " kuchliri dégen nam bilen bu yil yene 1 milyon 280 ming tughut yishidiki Uyghur qizlirini Xitayning ichki ölkilirige yötkimekchi. Xitay kommunistliri ichkiri ölkilerge yötkimekchi bolghan Sherqiy Türkistan xanim – qizlirini siyasi jehettin " righbetlendürüsh üchün mushundeq yalghan mukapat resmiyitini bazargha sélip Sherqiy Türkistan xelqini aldimaqchi.

Xitayning ichkiri ölkilirige birip ishlewatqan we qarshiliq körsütüp qaytip kelgen Uyghur qizlirining ehwalidin xewer taptuq. Ularning ehwali bekmu ighir, ular özlikidin ichkirige barghan emes, peqet yerlik kadirlarning bisimi we bérilidighan jazadin qorqup barghan. Ular barghandin kéyin toxtamdiki ishheqqini waqtida alalmighan yaki kisel bolup qalsa dawalinalmay her xil emeli qiyinchiliqlargha duch kelgen.

2) Kulkuluk Xewer

Ürümchi tebiy gaz teminlesh shirkitining bergen xewiridin, bu yil. Ürümchi shehiridiki tebiii gaz bilen teminlinidighan ahalilerning sani 600ming ailige yetti, - dep élan qilghan. Ürümchi sheher ahalisi 1991 -yildin bashlap tebii gaz bilen teminlinip kelgen iken, deslepki yiligha 60 ming aile gaz bilen teminlen'gen bolsa kéyinche yiligha 70 ming aile tebiii gaz bilen teminlen'gen iken.

Hemmimizge melum Sherqiy Türkistanning tarim omanliqkidin ibaret bir tebiii gaz élish ornidila yiligha nechche milyard kup métir tebiii gaz chiqip bu gaz xitayning eng chong shehri bolghan shangxey bilen Bei jingdin ibaret 30 milyondin artuq nopusi bar rayonlarni teminlewatsa, tebiii gazning igisi bolghan Sherqiy Türkistanliq yerlik xelqning emdila 600 ming ailige tebiii gazning yétip barghanliqi Sherqiy Türkistan xelqining özining ana makani bolghan wetinidiki tebiii bayliqtin behrimende bolalmay xiitay kommunist hakimiyitining qoligha qarap qarighanliqini chüshiniwalghili bolidu.

Bu xelq'ara qanun'gha qilin'ghan éghir jinayi qilmish, dunya jamaetchiliki xitay kommunistlirining bu xildiki chong dölet mustemlike siyasitini tosushi kérek. Elwette

3) "1 - may" 3 Künlük Bayram Mezgilide Sherqiy Türkistangha 168 ming Xitay Aqquni Kelgen

Ürümchide chiqidighan paytext gézitining bildürishiche, bu yil 1- may bayram mezgilide Xitay dairliri 3 künlük dem élisha qoyup bergen bolup mushu mezgil ichide Xitayning ichkiri ölkiridin 168 ming xitay sayaetchi Sherqiy Türkistan'gha kélip, Qumul, Turpan, Pichan, Guchung, Qutubi, Sanji we Qeshqer qatarliq sheherlerge kelgen iken, bu sayahetchilerdin 164 milyon xitay puli kirim qilin'ghan.

Emma kelgen xitay sayaetchilirining qanchisi Sherqiy Türkistanda qilip qalghan bu heqte bir nime déyilmigen. Tarixi melumatlardin qarighanda Xitaydin kéliwatqan Xitay aqqunliri deslepki qedemde sayaet nami bilen Sherqiy Türkistan'gha kélidighan bolup uzun ötmey ular yashash sharaytini igelligendin kéyin birsi nechche onlighan Xitay tughqanlirini bashlap kélip Sherqiy Türkistan'gha yerliship kelgen. Buqétimqi kelgen sayaetchilermu aldinqi qétimgha oxshash birsi nechche yüzni sörep Sherqiy Türkistan'gha élip kélishi mümkin.

Xitaylarning Sherqiy Türkistan'gha kélip makanlishishi bir qanche usullardin ibaret bolup sayaetke kélip qipqélishi yéqinqi zamanlarda xitaylar talliwalghan yingi bir usul bolup qéliwatidu.

4) Shiwétsiye Yene Bir Qétim Dunyadiki Anilar Döliti Qilip Bahalandi

Abduréshid Haji Kérimi

Shinxua torining 2008 - yil 07 - may xewiri

Shinxua torining Shiwétsiye paytexiti Stokholmdin bergen xewiride, Bash shitabi Amérikadiki balilarni qutghuzush teshkilatning 6 - künidiki bayanatida, Shiwétsiye yene bir qétim dunyadiki anilar yashashqa eng mas kélidighan dölet dep bahalan'ghan.

Bu qétimqi bahalashqa 146 dölet qatnashturulghan bolup, bahalash shertliri boyunche Shiwétsiye, anilarning uzun ömür körüsh, anilarning tughut mezgildiki turmush yardem puligha irishishi, ichimlik süyining sapliqi, memuri ishlargha qatnishishi qatarliq shetlerdin bashqa yene 5 yashtin töwen balilarning ölüm yétim sitatiskisi qatarliq shertler boyunche bahalashta 146 dölet we rayunlar ichide xanim – qizlarning turmush yashash sharayiti sélishturup bahalinip shiwétsiye birinji bolup bahalan'ghan.

Undin bashqa yene shimali yawrupadiki Norwégiye, Islandiye qatarliq döletler 2- we 3- qilip bahalan'ghan.
Aldinqi 10 döletler'ichide Yéngi Zinlandiye, Daniye, Awéstiraliye, Finlandiye, Irlandiye, Gérmaniye we Fransiye qatarliq döletler bar iken.

Bundaq sélishturup bahalash paaliyiti 2000 - yildin bashlap élip birilghan bolup Xitay döliti bu bahalash katogiriyisige ezeldin kirelmeydiken.

Hazir Shiwétsiyede 600 ge yéqin Uyghurlar yashaydu. Shiwétsiyede yashawatqan Uyghur anilar we xanim qizlar shiwétsiye dölitining ana- balilarning saqliqini saqlash, ijtimai parawanliq jehettin toluq behrimende bolawatidu.