Uchur We Tehlili

1) Rabiye Qadir Xanim Gérmaniyening Bawariye Shitati Parlamént Saryéda

Öz xewirimiz. 2008 yil 4 - ayning 29 küni xewiri

Bügün Gérmaniyening eng chong shtati bolghan Bawariye shtatining parlamént zalida. Gérmaniye yishillar partiyisi bawariye shöbisining orunlashturushi we xelq'ara kishilik hoquq komitéti Gérmaniye shöbisi. Xelq'ara kéchirim teshkilati Gérmaniye shöbisi. Xelq'ara chégrisiz muxbirlar teshkilati Gérmaniye shöbisi qatarliq teshkilatlarning maslishishi bilen Xitayning kishilik hoquq depsendéchilikini eyiblesh, 2008 - yil Beijingda ötküzülmekchi bolghan olimpik tenterbiye herikitini bayqut qilish yüzisidin, axbarat élan qilish yighini échildi. Yighin'gha Uyghur milliy herikitining yétekchisi . Dunya Uyghur qurultiyining reisi rabiye qadir alahide teklip bilen qatnashti.yighin'gha Gérmaniyede paaliyet ilip bériwatqan her sahediki dangliq siyasiy paaliyetchiler, we kishilik hoquq paaliyetchiliri we Gérmaniyening myunxén shehride yashawatqan bir bölük Uyghur qérindashlarmu özlirining rengge- reng milliy kiyimlirini kiyiship yighin'gha qatnashti. Rabiye qadir xanimni kütüwélish we uning doklatini anglash yüzisidin chaqirilgha bu yighin'gha qatnashqan hersahediki méhmanlar ikki qewetlik bu yighin zaligha patmay qilishti.
Yighin zalining aram ilish zaligha aldin teyyarlan'ghan türk taamliri dastixan üstige retlik tizilghan idi. Méhmanlar türk taamlirini yiyship yighin'gha kelgen Uyghur qiz yigitliri bilen tonushti we Uyghurlar heqqide axbaratqa érishti.

Yighin zalining aram ilish zalida herqaysi teshkilatlar özliri aldin teyyarlighan , kishilik hoquq depsendichilikini eyibleydighan, olympékni bayqut qilidighan imza kampaniyisini bashliwetken idi. Yighin'gha kelgenler imza kampaniyisige aktip awaz bérip arqa – arqidin imza chékishti.

Rabiye qadir xanimning kitabini sétiwalghan shexsiler rabiye qadir xanimni izdep tépip bes bes bilen kitabigha imza chéktürwaldi.
Yighin Gérmaniye waqti kéch saet 7 yérimde bashlinip kech saet 9yirimda axirlashti.

Yighinde sözge chiqqan rabiye qadir xanim yighin qatnashquchilirigha Uyghurlarning tarixini we hazir duch kéliwatqan eméli mesililerni sözlep ötti. Yighin qatnashquchiliri rabiye qadir xanimning sözini anglighandin kiyin güldüras alqishlar yangritip uzundin uzun'ghiche chawaklar chélishti.

Yighin'gha yene Gérmaniyediki téléwizor sitansiyesining teklip qilin'ghan muxbirliri, gézit muxbirliri, radio istansisilirining muxbirliri qatarliq axbarat xadimlirimu qatnashqan bolup. Ular rabiye qadir xanimdin soaller sorashti. Ularning soallirigha qanaetlinerlik jawab alghan muxbirlarmu uzun chawak chélip özlirining memnuyitini bildürüshti.

Özini Xitay démugrattik herikitining ezasi dep atiwalghan bir Xitay puqrasi yighin mezgilide rabiye qadérxanimdin soal sorighanda , rabiye qadir xanim ilmi usul bilen uni mat qilip yighin qatnashquchilirini küldürüwetti. Mat bolghan u démukratik Xitay derhal külke mesxirisi ichide yighin zalidin ayrilishqa mejbur boldi.

Yighin mezgilide dunya Uyghur qurultiyi aldin teyyarlighan ertéstler, özlirining aldin teyyarlighan yarqin milliy usullirini oynap ,naxsha éytip yighin'gha yéngi mezmunlarni qoshti. Yighin ehli usullarni körüp naxshilarni anglap artislirimizge medhiye oqup uzun toxtimay chawaklar chélishti.

Buqitimqi yighin'gha yene tibetliklerge yardem bérish teshkilatining bir qisim mes'ullirimu qatnashqan idi.

2) CIA ( Amerika Merkizi Axbarat Idarisi) Directory Xitayni Hazirche Dushmen Kuch Emes Dep Körsetti

AP ning mushu ayning 30 - küni Washingtondin xewer qilishiche, CIA ning direcoty Michael Hayden

“ Hitay gerche Amerikining iqtisadi ve siyasi riqabetchisi bolsimu, emma qéchip qutulghili bolmaydighan düshmini emes” dep körsetti. Emma u, “ Xitay eger özining zoriyiwatqan küchidin paydilinip, öz menpetinila chiqish qilip dunya ténchlighi ve iqtisadigha ziyan yetkuzidighan herkette bolsa, bizge qarshi küch bolup sanilidu” dep eskertti. Uning diyishiche eger Xitay hakimiyiti xelqaraliq systemning saghlamliqi üchün mes'uliyatchanliq tuyghusida bolmisa, düshmen küch süpitide muamilige uchrishi mumkin iken. Hayden bashqa ellerdiki yeni asaslighi Asia, Africa ve Ottura sherqning nopusining shiddet bilen köpiyishining we Xitayning tézlikte küchiyishining, aldimizdiki yérim esirde Amerikining dunyani yalghuz soraydighan tesirini taraytiwetidighanlighini, bugunge qeder Amerikining dunyagha tarqitip kéliwatqan qimmet qarishining belkim hemmila kishi teripidin qobul qilinip we qarshi élinip ketishining mumkin emesligini, buning uchun Ameirkining oz ideologiyesini saqlap qélish bilen birge bashqilarning tili mediniyiti we idiye qarashlirini ugunushi lazimlighini otturigha qoydi. Dunyadiki herqaysi pikir eqimliri nowette Haydenning bu sozlirining bundin kéyinki Amerika tashqa ishlar munasiwetliri bolupmu Amerika Xitay munasiwetlirining ornigi bolup hisaplinidighanlighini perez qilmaqta. Uyghur wetenperwer zatlar bolsa, Xitayda milletchilik heddidin tashqiri kuchiyiwatqan mushundaq weziyetning özila, Xitayning Amerikighila emes pütün dunyagha dushmen kuch bolup sanilip qélish qedimini alla qachan bésip bolghanlighini ilgiri surup, Xitay hökümitining Sherqiy Türkistanda ashkara we yoshurun élip bériwatqan qirghinchiliqining dunya tenchlighigha bolghan buzghunchiliq ikenligini otturigha qoydi.

3) Bing Tuan Bilen Yerlik Dehqanlarning Iqtisadi Kirimi Elan Qilindi

Yuqarqi sürette : Bing tuanning bayanatchisi Bayanat élan qilmaqta

< Tian shan tori > ning 4 – ayning 30 – küni xewer qilishiche, shu küni Sherqiy Türkistandiki Bing tuan Ürümqide axbarat elan qilish yighini chaqirip, buyilning birinchi peslide, Bing tuan qarmighidiki sheher – bazar puxralirining kishi beshigha toghra kélidighan sap kirimining 3382 yuange, Bing tuanlik Xitay dehqanlirining bolsa 1526 yunge yetkenlikini bayan qilghan.

Yuqarqi reqemler boyiche bolghanda, Bing tuandiki sheherlik Xitaylarning yilliq kishi beshigha toghra kélidighan sap kirimi 13 ming 500 yuandin, dehqanlarning bolsa 6100 yuandin ashidu.

Yene < Tian shan tori > ning shu künki xewiride, < aptonom rayon > diki dehqanlarning buyil birinchi pesillik kishi beshigha toghra kelgen otturiche kirimining 864 yunge yetkenliki bayan qilindi, bu reqem boyiche bolghanda, yerlik dehqanlarning yilliq kishi beshigha toghra kélidighan otturiche kirimi 3400 yuandin köpirek bolup, Bing tuanlik Xitay dehqanlirining kirimidin bir hessige yeqin töwen.
Emma, hökümetning hazirqi istatiskilirida, jenobi rayonlardiki Uyghur dehqanlirining kishi beshigha toghra kélidighan otturiche kirimi 1300 – 1500 yuan etrapida körsütülgen bolup, Bing tuanlik Xitay dehqanlirining kirimidin 4 hesse töwen.

4) Xitay Kommunist Dairiliri Dalaylama'ning Alahide Wekili Bilen Uchrashmaqchi

Abduréshid Haji Kérimi

Yéqinqi künlardin biri Xitay kommunist dairiliri dalaylamaning alahide wekili bilen uchrishishqa qoshulghanliqini ashkara élan qildi.

Chet'eldiki herqaysi axbarat organliri bu qétimqi uchrishish heqqide herxil mulahize yürgüzmekte. Dalaylamaning alahide wekilining Xitay dairiliri bilen uchrishishi bu bir tasadipiy hadise bolmastin, yéqinqi yillardin buyan bolupmu 10- marttin biri tibet xelqining öz teqdirini özi belgilesh yolida ilip barghan heqqaniy körüshining bedel - netijisi dep qarashqa bolidu.

Bu qétimqi uchrishish resmiy bir söhbet bolmasliqi mumkin . Chünki ötkenki bir qanche yillardin buyan Xitay kommunist dairiliri dalaylamaning wekilliri bilen 6 qétimdek uchrashqan bolsimu, tibet mesilisining hel bolishida hich qandaq ijabiy ünümi bolmidi. Xitay kommunist dairiliri tibet mesilisini hel qilishni heqiqiy xalaydiken, uning birla yoli tibet wekilliri bilen resimi söhbet ( tenpen) ötküzüshi kérek . Söhbetning nishani tibet medeniyitini, télini, diniy ihtiqadiniy, kishilik hoquqini we ijtimaiy ali aptonomiyeni qoghdashni meqset qilghan bolishi kérek .

Bügün Xitay kommunist dairilirining dalaylamaning alahide wekili bilen uchrishishni otturgha qoyushi qandaqtur tibet xelqining öz teqdirini özi belgilesh hoquqigha hörmet qilish yüzisidin emes belki xelq'ara jem'iyetning Xitay kommunistliri bolghan siyasiy zor bésimi tüpeylidin , qandaq qilip eplep- seplep bu yil béyjingda ötküzülmekchi bolghan olmpék tenterbiye paaliyitini ongushluq ötküzüwélishtin ibaretki tibet mesilisini heqiqiy hel qilishqa qilche paydisi bolmaydu.

Xitay dairiliri tibet mesilisini heqiqiy hel qilishni xalaydiken aldi bilen 1951- yili tibet yerlik hökümet bilen tüzgen ," tibetni tinch yol bilen azad qilish" toghrisidiki 17 maddiliq kélishimnamini ijra qilishi kérek . Eyni yili Xitayning dölet reisi mawzédung bu kélishimnamige xilapliq qilip kélishimnamini yirtip tashlighan idi. Belkim dalaylama ependimu bu rezil ötmüsh tarixni untup qalmighan bolishi mumkin .

Yene shu yillarda Xitay kommunist dairilirining sherqiy türkistandiki agénti wangjin , wang én mawlarmu sherqiy türkistan milliy hakimiyitige we milliy armiye bashliqlirigha quruq wedilerni bérip " biz silerning zémininglardin 2yildin 3 yilghiche bolghan waqit ichide chéqip kitimiz, biz peqet gomindangning silerge yetküzgen ziyini toldurush meqsitide turuwatimiz. Siler hazir urush jarahitide, silerning wetininglarni sel yaxshilighandin kéyin bu zémindin chéqip kitimiz" dégindek Xitay kommunist dairiliri ezeldin öz wedisige emel qilghan emes. Xitay kommunistliri u dinsiz bir mexluqlar guruhidin terkib tapqan atizimchilar qoshuni. Ularning meqsiti dinni yoqutush, diniy medeniyetni yoqutush, xelqning diniy erkinlikini boghushtin ibaret.ularning atalmish birikse siyasiti insanlerni aldap özining astmilatsiye siyasitini tedrijiy halda ishqa ashurup tibet we uyghurdin ibaret yerlik milletlerni Xitaylashturutin ibaret. Hazirtibet we sherqiy türkistandiki milliy küresh keskinliship ziddiyet taza murekkepleshti. Xitay kommunist hökümiti özining lingship qalghan hakimiyitini saqlap qilish üchün yenila qanliq qilichini yalingachlap tibet we sherqiy türkistan xelqini qérishni jiddileshtüriwatidu. Zorawanliq kuch bilen basturush Xitay hakimiyitining talliwalghan birdin bir yoli bolup qaldi.

Xitay hökümitining dalaylama bilen uchrishishni xalaydighanliqini otturgha qoyushi xelq'ara jem'iyetni aldash üchünla ilip bériwatqan hiyle – mikrisi , u hergizmu tibet bilen sherqiy türkistanning öz – özini idare qilish üchün bérilgen signal emes. Bizning teqdirimiz peqet özimizning küresh yoli bilenla ishqa ashidu.

5) Gollandiye Olympik Namayishi

2008- yili 4-ayning 26- küni Gollandiyening Den Haag sheheride Gollandiye Sherqiy Türkistan Vakfi bilen wakaletsiz milletler texkilati (UNPO)ning orunlashturishida Beijing Olympic Musabiqisigha qarshi namayix ötküzüldi.

Namayishqa Gollandiyede yashawatqan Uyghurlar, wakaletsiz milletler teshkilati ezaliri qatnashti, shundaqla DUQ bash teptishi Rozimemethajim bu namayishqa qatnashti.

Namayish Gollandiyening Den Haag sheheridiki Gollandiyening Parlament meydanida ilip birildi, Namayish saat 12:30 de bashlinip 14:30 ghice ilip birildi.

Namayishta erkinlik bolmisa Olimpic bolmaydu,digendek Lozunkilar ishlitilgen bolup Olympicqa qarshi Lozunkilar we shuarlar xeliqning diqqitini jelip qildi.
Hemmidin ünümlük bolghini bu qétimqi namayishqa axparat orunliri nahayiti qiziqqan bolup, Dangliq télévizor, Radio we gézit muxpirliri kilip ziyaret qildi, ulargha tepsili qilip wetendiki Xitay zulumi chüshendürüldi.

500 parcha Sherqiy Türkistanning omumi ehwali chüshendürülgen texwiq wariqi tarqitildi.

Axirida Den Haag sheherining merkizi kochilirini aylinip namayix qilindi, Namayishchilar Ghezep nepriti bilen Xitay zulumigha qarshi shuarlar tolidi, xelqni hemmidin jelip qilghini aldida Olympic meshilining symboli qilip yasalghan mexelni kötürüp mangghan ademning körünüshi bolup, Xitay hökümitining Olympic musabiqisini élip birishqa muwapiq emesliki chushendürüldi shundaqla aldinqi ayda Hotende yüzbergen ayallar namayishi xatirlendi.

Bahtiyar Semseddin
Gollandiye Xerqi Turkistan Vakfi