Awstraliyidiki Olimpik Meshili Paaliyitide Qollighuchi Xitaylar Bilen Namayishchi Uyghurlar Arisida Sürkilish Yüz Berdi

Screen shot source: News.com.au / Sky news

24 - Aprél, kanbérradiki olimpik meshilini yetküzüsh paaliyitide uyghur namayishchilar xitayning qollighuchiliri bilen jiddi munazirileshmekte.
 

RFA 2008-04-24 Erkin xewiri

Awstraliye paytexti kanbérrada béyjing olimpik meshilini yetküzüsh paaliyiti axiri peyshenbe küni saet 12:00 lerde tamamlanghan boldi. 16 Uzunluqtiki musapining axirqi bölikide meshelni awstiraliyilik su üzüsh chémpiyoni torpé kötergen.

"Sherqiy türkistangha erkinlik! tibetke erkinlik!"

Meshelning axirqi pellisi börléy grésun köli, dégen jayda bolup, börliy gréyson yene meshelning qozghalghan jayi idi. Olimpik meshili 16 kilométir musapini bésish jeryanida urush xatire sariyi, awstraliye parlamént binasi qatarliq jaylarni aylinip, axirida yene özining börliy gréyson kölidiki qozghalghan jayigha qayturup kélindi. Awstraliyidiki uyghur muhajir bextiyar ependi meshelni yetküzüsh paaliyiti toghrisida melumat berdi.

Lékin meshelni yetküzüsh uyghur, tibet we kishilik hoquqni yaqlighuchi zatlarning qarshiliqigha uchrimay qalmidi. Awstraliyidiki uyghurlar uzundin béri olimpik meshilige qarshi namayish qilishning teyyarliqini ishlimekte idi. Shu küni olimpik meshili az dégende 2000 neper uyghur, tibet namayishchilirining we kishilik hoquqni yaqlighuchi zatlarning qarshiliqigha uchrap, xitay hökümitige qarshi tibet we sherqiy türkistan erkinlikini telep qilidighan shuarlar towlandi.

Namayishchilar towlighan shuarlar" tibetke erkinlik," " sherqiy türkistangha erkinlik," "xitaygha nomus," "jallat xu jintaw," dégen mezmunlarda idi. Bu qétimqi paaliyetke qatnashqan uyghurlar awstraliyining adalayd, sédniy shehiride yashaydighan uyghurlarni asas qilghan bolup, mélburn shehiride yashaydighan az sandiki bir qisim uyghurlarmu ishtirak qildi. Buning bilen az dégende texminen 150 kishilik uyghur namayishchi Tibetlikler xitayning qollighuchiliri bilen jiddi munazirileshmekte. Peyshenbe küni kanbérrada hazir boldi.

Namayish jeryanida olimpik meshilige ighwagerchilik qilish weqesi yüz bermigen bolsimu, lékin olimpik meshilining aldini torimaqchi bolghan awstiraliyiliklerdin bir qanche kishi, tibetlerdin 4 namayishchi tutqun qilindi. Weqeni öz közi bilen körgüchiler namayish jeryanda béyjing dairilirini yaqilaydighan xitay qollighuchilar bilen uyghur namayishchilar arisida sürkilish yüz bérip, saqchilarning bir uyghur namayishchini 2 saet tutup qalghanliqini bildürmekte.

" Bir junggo, tibet bilen shinjang jongguning bir qisimi"
Olimpikni qollighuchi xitay namayishchilar " bir junggo," " tibet bilen shinjang jongguning bir qisimi," dégen mezmunda shuar towlashqan. Uyghur namayishchilar bolsa xitay qollighuchilarning ighwagerchilikige uchrighanliqini ilgiri sürmekte. Uyghur namayishchilarning biri radiomizgha yüz bergen weqeni chüshendürdi.

Kanbérradiki olimpik meshilini yetküzüsh paaliyitide kishilerning eng diqqitini qozghighan mesile béyjing dairilirini qollaydighan xitay namayishchilarning köpliki idi. Weqeni öz közi bilen körgüchi zatlar awstraliyidiki olimpik musabiqisini qollighuchi xitay teshkilatlarning bu qétim xitay oqughuchilar we köchmenlerni kambéragha toplighanliqini, az dégende 10 ming xitayning seperwer qilinghanliqi, weqening arqisida xitay elchixanisining qoli barliqini bildürmekte. Uyghur namayishchilarni awstraliye uyghur jemiyiti bilen dunya uyghur qurultiyi teshkilligen bolup, ular charshenbe we peyshenbe küni seherde namayish üchün kambéragha mexsus aptobuslar bilen kelgen. Awstraliye olimpik komitétining namayishchilar bilen xitay qollighuchilar arisidiki tirkishishni top mestanilirining putbol musabiqisidiki tirkishishige oxshatti.

Fransiye axbarat agéntliqi bu heqtiki xewiride xitay bayriqi kötergen kishilerning namayishchilarni qorshiwalmaqchi bolghanliqi, saqchilarning ikki terepni ayrishqa mejbur bolghanliqini ilgiri sürgen.

Olimpik meshilini yetküzüsh xizmitining mesuli awstraliye saqchi emeldari kyulin bolsa awstraliyidiki xitaylardin bunchilik köp adem qatnishidu, dep oylap baqmighanliqini bildürdi. U, buning nahayiti inchikilik bilen tüzülgen bir pilanning mehsuli, dep qaraydighanliqini tekitligen. Xitay qollighuchilarning sani nahayiti köp bolushi mumkin idi. Lékin bu awstiraliyilik uyghur ösmür qiz minewerning namayishchilar qoshunigha qétilishini tosiyalmidi. U muxbirimizgha mundaq deydu," bu yerge sherqiy türkistan, dégen bir jayning barliqini namayen qilish, sherqiy türkistanning teripide turush yeni qisqisi özimizning teripide turush üchün keldim.

" Xitaylar bu yerde bizge chéqilalmaydu"
Minewer qiz muxbirimizning "etrapingizda nahayiti nurghun xitay qollighuchilar bar, siz qorqiwatamsiz," dégen suallirigha özining qorqmighanliqini eskertip, ular bu yerde bizge chéqilalmaydu," dep jawab berdi. Awstraliye bilen xitay olimpik meshilini qoghdap mangghan kök kiyimlik xitay muhapizetchilerning roli toghrisida talash tartish qilishqan. Awstraliye hökümiti bu kishilerning meshelni qoghdash salahiyiti yoqluqi, eger ular namayishchilargha qol tekküzse qolgha élinidighanliqini bildürgen idi.

Téléwiziye xewerliride bu qétim kök kiyimliklerning izini körgili bolmidi. Weqeni öz közi bilen körgüchilerning eskertishiche, pütün paaliyet jeryanida awstiraliyilik saqchilar kök kiyimlik xitay qoghdighuchilarni meshelge yéqin keltürmigen. Awstraliye uyghur jemiyiti bu qétimqi namayishni teshkilligüchi organlarning biridur. Mezkur organning mesuli abdughopur haji ependi namayish qilish meqsidini sherhilidi. U, xitayning olimpik musabiqisi ötküzüshke munasip bolmighan dölet ikenlikini ilgiri sürdi.

Olimpik meshilining kéyinki békiti yaponiyining nagano shehiridur. Esli olimpik meshilining murasimi mezkur sheherdiki zénkoji ibadetxanisida ötküzülmekchi idi. Lékin zénkoji ibadetxanisi olimpik murasimining mezkur ibadetxanida ötküzülüshini ret qilip, xitayning tibet namayishchilirini basturghanliqini eyibligen idi.

Kanbérradiki olimpik meshilini yetküzüsh paaliyitide esli uyghur namayishchilar meshelni öchürüwétishning teyyarliqini qilghan bolsimu, lékin saqchilarning bixeterlik tedbiri tüpeyli bu meqsitige yételmidi. Awstiraliyilik saqchilar we awstraliye olimpik komitéti meshelni yetküzüsh jeryanida köngülsiz weqelerning yüz bermigenlikige shükri qilishqan.