23 - Mart Hoten Ayallar Namayishi:
 Dunya Metbuatlirida‏

( 4 -ayning 2 - küni, "New York waqit géziti" Uyghur éli weziyiti toghrisida bergen mexsus xewiridiki sürette, Xitay saqchilirigha tolghan qeshqer kochisining körünüshi. Nytimes.com Photo  )

2008.04.02 RFA

Radiomiz düshenbe küni Hoten namayishi heqqide mexsus ingilizche doklat teyyarlap dunyagha élan qilghan idi. Tünügün seyshenbe küni Hoten hökümet dairilirimu hökümet tor bétide bayanat élan qilip, weqeni étirap qildi. Ular weqeni az sandiki üch xil küchlerning qutratquluqi bilen kélip chiqqan topilang peyda qilishqa urunush weqesi dep bildürgen. Bügün dunyadiki köp sandiki axbarat wastiliri Hoten namayishini xewer qildi we Uyghur mesilisi heqqide tepsiliy toxtaldi.

" Uyghurlar musteqilliq telep qilidu, Henzularning chiqip kétishini xalaydu"

Namayishni xewer qilghan New York waqti géziti Hotendiki weqening qozghilish sewebini ayallarning béshigha romal artishining cheklinishi dep bayan qilghan bolsa, mesilining yiltizini uzundin béri dawam qilip kéliwatqan yerlik xelqning Xitay hakimiyitige bolghan öchmenliki dep körsetken.

Newyork waqti gézitining muxbiri, Hoten shehiridiki wang golyang isimlik bir tijaretchini ziyaret qilghanda, u Uyghurlar musteqilliq telep qilidu, ular xenzularni yaxshi körmeydu, xenzularning chiqip kétishini xalaydu" dégen hem Hotendiki partiye ‏- hökümet orunlirining kadirlirining hemmisi dégüdek xenzular ikenlikini Uyghurlarning peqet asasi qatlam hökümet orunliridila ishleydighanliqini bildürgen.

Muxbir yene, Hoten shehiridiki bir banka xizmetchisini ziyaret qilghinida, Chén pemililik bu Xitay puqrasi Hotende naraziliq herikitining yéngi bir heriket emeslikini, uzundin béri naraziliq saqlanghanliqini bildürgen.

" Hökümet we tijaret orunlirini asasen dégüdek Xitaylar igelliwalghan "

Namayishni xewer qilghan birleshme agéntliq, namayishta asasliqi hökümetning romal artishqa cheklime qoyushigha naraziliq bildürülgenlikini bayan qilghan. Xitayning weqeni az sandiki térrorchilar, bölgünchiler, diniy radikallar keltürüp chiqarghan dégen eyiblimisini ishenchlik emes dep qarighan, birleshme agéntliq mesilining asasiy yiltizining Xitayning köchmen siyasiti ikenlikini bayan qilghan.

Birleshme agéntliqining xewiride yene munular bayan qilghan: " Shinjang bir musulmanlar rayoni, yerlik xelq medeniyet jehettin Xitaylardin tamamen perqlinidu. Nöwette, shinjangning hökümet we tijaret orunlirini asasen dégüdek Xitaylar igiliwalghan."

Hotendiki namayishlargha Xitay saqchilirining qiyin-qistaqlirida ölgen Mutellip haji sewebchi boldi.

Bu qétim Hoten namayishini xewer qilghan dangliq xelqaraliq agéntliqlardin biri Fransiye axbarat agéntliqidur. Bu agéntliq Uyghurlarni 60 yildin béri Xitay kommunist hakimiyitining zulumini chékip kéliwatqan xelq dep yazghan. Agéntliq yene, bu qétimqi weqening muhim sewebliridin biri süpitide, Hotende Xitay saqchilirining qiyin-Qistaqlirida ölgen dep qaralghan Mutellip haji üstide alahide toxtalghan. Mutellip hajimning jesitini Xitay saqchilirining bu yil 3 ‏-mart küni ailisige tapshurghanliqini we un-tünsiz depine qiliwétishini tapshurghanliqini yazghan agéntliq, Mutellip hajimning ehwali heqqide, Xitay saqchi idarisidin ehwal igiliginide Xitay terepning jawab bérishni ret qilghanliqini yazghan.

Xitay emeldari: "islamiy bir dölet qurmaqchi, Tibettiki topilanggha jor bolmaqchi"

Birleshme axbarat agéntliqi bügün Hoten hökümet dairilirini ziyaret qilghan bolup, dairiler weqeni romal artish bilen alaqisi yoq, peqet qutratquchilar, shinjangda islamiy bir dölet qurmaqchi dep bildürgen. Hoten hökümet emeldarliridin Fu Chao, hökümetning romal artishni cheklimigenlikini, peqet romal artish ish we xizmet jeryanida qolaysiz bolghini üchün, éliwétishni teshebbus qilghanliqini bildürgen. U yene weqeni Tibettiki topilanggha jor bolush dep chüshendürgen. Fu Chao yene muxbirgha, tutqun qilinghanlarning bir qismining nesihet qilip qoyuwétilgenliki, emma gholluq unsurlarning dawamliq tekshürülüwatqanliqini ashkarilighan. Birleshme agéntliq bu xewiride yene, Uyghurlarning yillardin béri siyasiy seweblik arqa-arqidin ölüm jazasigha uchrap kéliwatqanliqini yazghan.

Duetsche presse agéntliqi Hoten namayishi heqqide bergen xewiride namayishni Shinjangning eng namrat rayonidiki isyan dep bayan qilghan.

Yuqiridiki melumatlar, Hoten namayishi xewer qilinghan bir qisim chetel axbaratlirida yézilghanlar. Bularning hemmiside Uyghurlarning uzundin béri Xitaygha qarshi heriket qiliwatqanliqi yézilish bilen bille, eng yéqinqi weqe süpitide, 19 yashliq Uyghur qizi Güzelnur Turdining ayropilan qazasi peyda qilishqa urunush herikitimu tilgha élinghan. (Shöhret hoshur)