Uchur We Tehlil

<1) Australiyening Eng Nopuzluq Téléviziye Qanili SBS Te Uyghurlar Tonushturuldi


SBS téléviziyisining tor betide élan qilinghan su'ret

Australiyening eng nopuzluq téléviziye qanili bolghan SBS ning 'Dateline' progirammisida 5 - mart küni sa'et 9:10 da Dunya Uyghur Qurultiyining Re’isi Rabiye xanimning Australiye ziyariti tepsili tonushturlghan 12 minut dawam qilghan programma bérildi, bu SBS qanilining 1997-yili Sherqiy Türkistan tonushturulghan hojjetlik filimni tarqatqandin kéyin, ikkinchi qetim Uyghurlar tonushturulghan tepsili programma bérishi bolup hésaplinidu.　

Programma riyasetchisi George Negus programma "Xitayda Olimpik ötküzüshke az qalghan waqitta, Xitay teripidin birinji derijilik düshmeb dep qaralghan, emma Uyghurlar teripidin Uyghurlaning “ Anisi” sheripige érishken, Amerikidin kelgen Rabiye xanimni ziyaret qilish pursitige érishtim" dep bashlaydu.

Geroge Negus ning chüshendürüshidin kéyinla Rabiye xanim Jenubi Australiye parlamentida parlament ezaliri bilen korushende, parlament binasining aldida namayish qiliwatqan Sherqy Türkistanliqlar we ularning yuqiri awazda shu'ar tolighan korinishliri, arqidin Rabiye xanimning beshigha Uyghurche doppa kiygen parlament ezaliri bilen birge chiqip, ozige qarap turghan Wetendashlargha sözligen nutuqi we xanimning nutuqidin hayjanlinip yighlap ketken wetendashlar körsütülgen idi.

Mezkur filimgha 90-yillarning axirida Sherqiy Turkistangha bérip flim ishlesh jeryanida Xitayning cheklimisige uchurighan SBS qanilining muxpiri Elizabeth ning eyni dewirde tartqan körünüshlirimu kirgüzülgen bolup arqidinla közge cheliqidighan Sherqiy Turkistanning dunya xeritisidiki orni alahide diqqetni qozghaytti.　

Bununggha ulapla Rabiye xanimning Yéngi Jenubi Wales shitatining parlamientigha kirip kétiwatqan waqti we parlamenta dokilat bergen körinishlerdin sirt yene Rabiye xanim bilen George Negus otturisidiki söhbet tepsili bérilgen. Rabiye xanim George Negusning su'allirigha éniq, chüshenchilik qilip jawap bergen bolup Xanimning sözliri öz awazida bérilip, ekiran astigha Engliz tilidiki terjimisi toluq yézilip méngilghan idi.

Axirida George Negusning bildurushiche ular Canberra diki Xitay elchixanisidin Rabiye xanimning su'alirigha jawap bérishni telep qilghanda ular elxet qayturup “ Rebiya Qadir u bir bölgünchi, térorist, Dunya Uyghur Qurultiyimu térorist teshkilat dep bekitilgen” dep jawap bergen.

Xitay elchixanisining bayanatchisi SBS ke Rabiye xanim bilen bolghan söhbettni bundaq muhim programmida bérishni estayidil oylinip körüshni telep qilighan.

Geroge Negus “ biz Xitay elchixanisining, bundin kéyinki programmimizgha kelip bu mesile toghurluq biz bilen ekiran aldida sohbette bolishini umut qilimiz” dep mezkur programmini axirlashturghan.

www.eastturkistan.org.au/uy/xewer/20080305001.htm

2) Barin Yézisida Xitayche Yesli Quruldi

Yuqarqi sürette: Barin yézisida qurulghan < qosh tilliq yesli

Aqtu nahiyesining Barin yézisi bolsa Sherqiy Türkistan xelqighe intayin tonush bir isim, Xitay hakimiyitining chékidin ashqan zulmigha taqet qilip turalmighan Barin xelqi, 1990 – yili 4 – ayning 5 – küni isyan bayriqini kötürüp chiqip, özlirining milliy musteqilliqqe bolghan teshnaliqini we keskin iradisini namayen qilghan idi. Shundin buyan, peqet bir nechche ming noposqa ige kichikkine Barin yézisi, Uyghur xelqining milliy musteqilliq herikitining simowuli süpitide qedirlinip we xatirilinip kelinmekte.

Barin xelqi eyni chaghda özlirining issiq qanliri bilen, Sherqiy Türkistan xelqining yürek sadalirini dunya jamaetchilikige tonutushta intayin zor we mohim rol oynighan idi.
Barin weqesidin buyan, bu yézining nami Xitay metbuatlirida asasiy jehettin tilgha elinmay kelingen idi, emma, Barin inqilawining 18 – yilliq xatire küni yeqinlishiwatqan peytte, < Xinjiang géziti > de, < Barinda qosh tilliq yesli > digen mawzuda kichikkine bir parche süretlik xewer élan qilindi.
Aqtuning Barin yézisida Uyghur ösmürliri üchün mektepke kirishtin burunqi < qosh tilliq yesli > qurulghanliqi bayan qilinghan Mezkur xewerde yene, nöwette pütün Sherqiy Türkistan boyiche 140 mingdin artuq az sanliq millet yéza ösmürlirining < qosh tilliq yesli > lerde Xitayche ögüniwatqanliqi, 7 wilayettiki atalmish < qosh tilliq yesli > lerning omomiy sanining 11 ming 970 ke yetkenliki tekitlendi.

3) Yighinning Köplikidin, Asasi Qatlam Kadirlirining Ammining Derdini Tingshaydighangha Waqti Yoq

< Xinjiang géziti > de 3 – ayning 5 – küni élan qilinghan, < asasi qatlam kadirlirini yighin dengizidin qutquzup chiqayli > digen mawzuda élan qilinghan bir tekshürüsh doklatida, nöwette Sherqiy Türkistanning yéza – qishlaqlirida yighinning toliliqidin, asasi qatlam kadirlirining pütün künining yighin – mejlisler bilen ötüwatqanliqi, ularning amma arisigha bérip, ularning dert – dawalirini anglash we ularning emiliy qiyichiliqlirini hel qilishqa peqetla waqtining yoqluqi bayan qilindi.

Doklatta yene, asasi qatlam kadirlirining, yuqurining yolyoriqini yetküzüsh, yuquridin kelgenlerni kütiwelish, herqaysi sahelerde ayighi üzülmey echiliwatqan yighinlarning rohini yetküzüsh … digenlerdin bizar bolup ketkenliki alahide tekitlendi.

4) Ürümqide, Kompiyotir Bilmigen Saqchilar Wezipisidin Qalduridu

< Ürümqi kechlik géziti > ning 3 – ayning 6 – küni xewer qilishiche, Ürümqi sheherlik saqchi idarisi, Xitay jamaet xeweipsizlik ministirlikining teliwige asasen, Kompiyotir bilmeydighan saqchilarni ish ornidin boshutush heqqide qattiq belgilime chiqarghan bolup, belgilime boyiche, sheherlik saqchi idarisigha qarashliq saqchixanilardiki xadimlarning hemmisi mexsus kompiyotir kursidin ötküzülidiken.

Sheherlik saqchi idarisi, özige qarashliq barliq organlardin, bundin kéyin dilo eniqlash, dilo turghuzush … qatarliq meshghulatlarning hemmisini kompiyotir arqiliq orunlashni telep qilghan bolup, telepni orunliyalmighan saqchilar xizmet ornidin boshutulidiken.

Kéyinki yillardin buyan Sherqiy Türkistandiki Saqchi tarmaqliri we Jasusluq organlirining hemmiside mexsus internet tori ishxanisi qurulghan bolup, chetellerdiki Uyghur teshkilatlirining we asasliq Uyghur siyasi paaliyetchilirining internet tor betliri we poshta alaqe qutuliri izchil türde Xitay jasusluq organlirining wirus bilen hujum qilishigha we axbarat oghrilishigha uchrap kelmekte.