Uyghur Qizliri Xitay Mustemlikichilirining Atsimilatsiye Siyasitidin Hushyar
Bolushi Lazim !
Tajigül Abdureshit ( Germaniye )
Xitay mustemlikichilirining wetinimiz Sherqiy Türkistanda élip bériwatqan
Xitaylashturush siyasitining chongqurlishishigha egiship, Uyghur Xelqining
en – eniwiy örp – adetliri, esil xisletliri we milliy alahidilikliri jiddi
xewipke duch kelmekte, bolupmu nöwette Uyghur yashliri arisida ijtimayi
exlaqning peydin – pey buzulushqa qarap yüz tutiwatqanliqi, Xitay
hakimiyitining atsimilatsiye siyasitining özining tesirini
körsütiwatqanliqining roshen ipadisidin ibaret.
Bashqisini qoyup turup, peqetla Uyghur qizliri ichide bash kötürüp chiqqan
bezi gheyri alametlerge qaraydighan bolsaq, Uyghur xelqining kelgüsi
istiqbalining neqeder zor bir xewipke duch kéliwatqanliqini körüwalalaymiz.
Meningche nöwette Uyghur qizliri ichide körüliwatqan gheyri milliy
alametlerni töwendiki nuxtilargha yighinchaqlash mumkin:
Birinchidin, keyinki mezgillerdin buyan Uyghur Qizliri ichide Xitaylar bilen
muhebbetliship qol tutushup yüridighan, toy qilidighan ehwallar köpüyishke
bashlidi;
Ikkinchidin, chong sheherlerdiki Uyghur qizliri arisida özining milliy
alahidilikliridin nömus qilidighan ehwallar bash kötürüp chqiwatidu, mesilen,
bezi qizlar Uyghurlargha xas bolghan doppa, etles köynek kiyip yürüshtin, en
– eniwia adetler boyiche chechini uzun qilip örüp yürüshtin nomus qilidu,
ularning kiyinishliri pütünley Xitayche, girim qilish usollirimu Xitayche,
yene kélip bir chirayliq uzun chechini kesiwetip, Xitaydek qirqim chach
bolup yüridu;
Üchünchidin, chong sheherlerdiki Uyghur qizliri ichide öz ara Xitayche
sözlishidighan, Uyghurche sözlishishtin mumkin bar özini qachuridighan we
Xitayche sözlishishni sherep dep bilidighan ehwallar mewjut;
Tötünchidin, bezi Uyghur qizliri arisida < pul tepish milliy ghurordin üstün
> deydighan qarash peyda bolushqa bashlidi, mesilen, nöwette Xitayning ichki
ölkilirige bérip depsendichilikke uchrawatqan Uyghur qizlirining sani yildin
– yilgha eshiwatidu, gerche ularning Xitayning ichki ölkilirige bérip
qawaqxanilarda, yoshurun pahishixanilarda ishleshke mejbur bolushigha Xitay
dellallirining we bediklirining aldamchiliqi sewepchi boluwatqan bolsimu,
emma buxil ehwalning meydangha kélishide Uyghur qizliriningmu belgilik
mesuliyiti bar, bu, milliy ghurorning ajizliqining, yene shundaqla < pul
hemmidin üstün > deydighan gheyri exlaqi qarashning roshen ipadisi.
Beshinchidin, chong sheherlerdiki bezi Uyghur qizliri ichide sen’et qarishi
jehettinmu Xitaygha mayillishish ehwali eghir, mesilen, Uyghurche naxsha –
usol we muzikilargha qarighanda Xitayche naxsha – usol we muzikilardin
bekerek hozur alidighan, Xitayche naxsha eytish we usol oynashni sherep dep
hes qilidighan, milliy bayram , meshrep, olturush we toy – tökünlerde
Uyghurche usol oynashtin nomus qilidighan ehwallarmu yoq emes;
Hazirqi zaman Uyghur qizlirida körüliwatqan yuqarqi hadisiler,
atsimilatsiyening roshen alametliri bolup, bu alametler tereqqi qilip
kelgüside pütün Uyghur xelqining milliy mewjutliqigha zor tehdit élip
kélishi mumkin.
Shu nuxtini aydinglashturuwélish lazimki, Uyghur xelqi Xitaylarning
mustemlike astida yashawatqan bir xelq, bizning Xitaylar bilen bolghan
munasiwitimiz mustemlike qilghuchi bilen mustemlike qilinghuchi millet
otturisidiki munasiwettin ibaret bolup, ikki xelq otturisida siyasi,
iqtisadi, ijtimayi we bashqa jehetlerde barawerlik mewjut emes, Xitay
xelqining neziride biz Uyghurlar 2 – derijilik gerejdanlar hisaplinimiz,
shunga ular bizni haman yoq qilishqa, milliy, diniy alahidiliklirimizdin waz
kechürüshke tiriship keldi
Sherqiy Türkistandiki Xitay köchmenlirini élip éytsaq, taki 1949 – yiligha
qeder, bu tupraqta yashawatqan Xitaylarning hemmisi digüdek ( texminen 400
ming etrapida ) Sherqiy Türkistanni ishghal qilip yatqan Xitay eskerlirining
ayile – tawabatliri bolup, ularning neziride yerlik Xelqning héch bir
qimmiti yoq idi, yerlik Xelqni her zaman Qul ornida köretti, shunga ular
üchün Uyghurlarning tilini, dinini, örp – adetlirini qobul qilish qattiq
nomus hisaplinatti, shunga bir Xitay birer Uyghur ayal bilen toy qilip qalsa,
shu kündin étibaren uni tamamen Xitayning en – eniliri boyiche yashashqa,
özining millitige ayit pütün en – enilerdin waz kechishke qistaytti,
ularning mustemlikichilerge xas buxil hususiyiti, tebiy halda Yerlik Xelq
ichide küchlük naraziliq peyda qilghan we buxil naraziliq tereqqi qilip
emiliy qarshiliq körsütüsh herikitige aylanghan idi.
Kommunist Xitay ishghalidin kéyinmu, Xitay köchmenlirining yerlik Xelqqe
bolghan chüshenche we pozitsiyeside bir özgürüsh bolmidi, yengi kelgen Xitay
köchmenliri, ilgiri kelgen Xitay köchmenlirining idiyesige warisliq qilip,
Sherqiy Türkistan Xelqining xorlash we depsende qilishni dawamlashturup
keldi.
Shunga hazirqi zaman Uyghur qizliri bu tarixiy hadisilerdin sawaq élip,
özliride < milliy ghuror hemmidin üstün > deydighan qarashni mustehkemlishi,
öz xelqining en – eniwiy örp – adetlirige, esil xisletlirige we bashqa
milliy hem diniy alahidiliklirige pütün küchi bilen ige chiqip we uni
qoghdap, bu arqiliq Xitay mustemlikichilirining atsimilatsiye siyasitige
taqabil turushilazim, bu, Uyghur qizlirining muqeddes bur chi we tarixiy
mejburiyiti !
2006 – yili 11 – ayning 22 – küni
|