Yamanliqqa Yaxshiliq Erkekning Ishi

Biz Uyghurlarda, < yaxshiliqqa yaxshiliq herkimning ishi, yamanliqqa yaxshiliq erkekning ishi > deydighan bir eqiliye sözi bar, özige yamanliq qilghan bir insangha yaxshiliq bilen jawap qayturush, mert, rehimdil, alijanap, peziletlik, wapadar we teqwadar insanlargha xas bolghan bir xislettin ibaret.

Sherqiy Türkistan xelqi Xitayning mustemlikisige duchar bolghandin tartip taki hazirgha qeder ikki terepning qoshlap ezishige uchrap keldi, unung biri - Xitay hakimiyiti, yene biri – Xitay hakimiyitini we unung mustemlikichilik siyasitini qollap kelgen Xitay köchmenliridin ibaret, Sherqiy Türkistandiki Xitay köchmenliri özlirini héch bir waqit yerlik xelq bilen barawer orungha qoyghini yoq, ularning neziride Uyghurlarni asas qilghan yerlik xelq her zaman 2 – derijilik gerejdanlar yaki qul millet idi, shunga herqaysi dewirlerdiki mustemlikichi hakimiyetler bilen eghiz – burun yaliship yerlik Xelqni talan – taraj we bozek qilishni özlirining aditige aylanduriwalghan idi. Shunga hazirgha qeder Sherqiy Türkistan xelqi bilen Xitaylar otturisidiki munasiwet, mustemlike qilghuchi bilen, mustemlike qilinghuchi otturisidiki munasiwet bolup keldi we ular otturisidiki ixtilap – toqunushlarmu héch peseymey dawam qildi.
Emma aqköngül Uyghur xelqi, özlirige tarixtin buyan yamanliq qilip kelgen xitaylargha her waqit insanperwerlikini we rehimdilliqini körsütüp kelmekte.Mesilen, Uyghurlarning yétim qalghan Xitay perzentlirini bala qilip beqiwalidighan adetliri, bunung janliq örneklirining biridin ibaret. Bu heqte Sherqiy Türkistanda kishining yürek tarini titritidighan köpligen hikayiler we riwayetler bar, weten ichidiki bezi senet ömekliri Uyghurlarning Xitay yétim balilarni beqiwalghanliqini mezmun qilip mexsus diramma we komidiyelernimu oynap chiqqan, hetta Seypidin Ezizimu özining yazghan eslimiside, 30 – yillardiki milliy inqilap mezgilide mujahid Osman Qirghizning eskiri bolup qeshqer urushigha qatnishiwatqan mezgilide, yeghiliqta ata – anisi ölgen bir xitay balisini beqiwalghanliqini bayan qilighan qilip ötken.

Yene üch wilayet rehbiri Ehmetjan Qasimining muhapizetchiliridin Seypullayip Idirisning 49 – yilining axirlirida Milliy armiyening atliq bir qismini bashlap Qumul rayonigha barghanda, öngkürdin bir Xitay balisini tepiwalghanliqini, bu baligha < Hayat > digen isimni qoyup, uni özige bala qiliwalghanliqini, keyin bu Hayatning chong bolup katta mensepdar bolghanliqini ghulja Shehridiki yerlik moysipitlardin bilmeydighini az bolsa kerek.

Bundaq hadisiler Sherqiy Türkistanda nahayiti köp we hazirmu hem pat – pat körülüp turmaqta.
Mesilen, yéqinda < Bing Tüen geziti > de, mezkur gezitning muxpiri Tao Hong teripidin qelemge elinghan, < Uyghur ata – ana we Xenzu oghul – qiz > digen temida bir ziyaret xatirisi elan qilindi.

Bu maqalida körsütülishiche, 2000 – yili 9 – ayda, Teklimakanning gherbi qirghiqidiki Tumshuq bozyer özleshtürüsh rayonining Uyghur ishchisi 67 yashliq Hashim Tash we ayali Aytursunxan, shu jayda ata – anisiz qalghan 8 yashliq Xitay qizi Huangyi bilen unung 5 yashliq inisi Huang Qingsongni özlirige bala qilip beqiwalghan we qizgha Minewer, oghulgha bolsa Dilmurat dep isim qoyghan,
Tumshuq bozyer özleshtürüsh meydani eslide Bingtuanning yeze igilik 3 – dewiziyesi 50 – polkining 5 – bataliyoni bolup, bu bataliyonda Uyghur ishchilarmu bariken.

Yuqarqi ikki Xitay balisining ata – anisimu eslide mushu batoliyonda bolup, bundin birqanche yil burun balilarning apisi erini we ballirini tashlap bashqa yurtqa qechip ketken, aridin uzaq ötmey dadisi Huang pemililik xitaymu ballirini otturluqta tashlap qoyup yoqap ketken, shunung bilen bu ikki bichare kochida ige – chaqisiz qalghan, bu balilarni nege orunlashturush heqqide Bingtuan rehberlirining taza béshi qétip turghan bir peytte, Hashim Tash bilen ayali Aytursunhan teshebbuskarliq bilen otturigha chiqip, bu ikki narsidini özlirige bala qiliwelishni xalaydighanliqini bildürüp, balilarni illiq ayilisige elip kétip orunlashturghan.

< Bingtuan geziti > de körsütülishiche, bu Uyghur er – xotun ikkisi yuqarqi ikki xitay balisini beqiwalghandin keyin, ulargha nahayiti mehribanliq we shepqetlik bilen muamile qilghan, gerche bu Uyghur dehqanlirining turmushi anche yaxshi bolmisimu, emma ular Minewer bilen Dilmuratni yaxshi yigüzüp, yaxshi keyindürüp baqqan, bu balilarmu qilche yétimlik hes qilmay, Hashim tash bilen Aytursunhanni huddi öz ata – anisidek körüshke bashlighan, qisqighine waqit ichide bu ikki xitay balisi Uyghurchini sudek sözleydighan bolghan, shunung bilen Hashim Tash bu ikki yengi ewladini Uyghurche mektepke bergen, bu xitay balilirining oqush rasxodini qamdash üchün, Hashim Tash emgektin sirtqi waqitlirida Bingtuan bazirida kawapchiliq qilghan.

2005 – yili 2 – ayda, 72 yashqa kirgen Hashim Tash kesel bilen wapat bolghandin keyin, ayilining pütün iqtisadi yüki unung ayali Aytursunhanning zimmisige yüklengen, unung pensiye puli 520 yüen bolup, bashqa qoshumche kirimi bolmighachqa, turmushta nahayiti qiynalghan bolsimu, emma héch kimge dert tökmey, Dilmurat bilen Minewerni yaxshi oqutushni dawamlashturghan.

2005 – yili 9 – ayda Minewer ali netije bilen Ürümchidiki bir nuxtuluq Milliy ottura mektepke qobul qilinghan, Dilmurat bolsa Uyghurche mektepning 4 – sinipida bolup, deris netijisimu ela iken.

< Bingtuan géziti > de körsütülishiche, Hashim Tash bilen unung ayali Aytursunhanning bu ikki Xitay perzentige körsetken mehribanliqi we insaniyetchiliki, pütün Bingtuandiki Xitaylarni alahide tesirlendürgenmish, Hökümet yene Aytursunhanni < Milletler ittipaqliqi nemunichisi > qilip saylighan.
< Bingtuan geziti > ning muxpiri Tao Hong teripidin qelemge elinghan yuqarqi weqe, Uyghur xelqining neqeder insapliq, neqeder rehimdil, neqeder sewirchan we neqeder uluqlughini roshen namayen qilip turmaqta.