AIDS VIRUSining Sherqiy Türkistanda Téz Sürette Tarqilishigha Xitay Hökümitining Perwasizliqi Sewepchi Bolmaqta

Dr. Turdi Haji Haljibuwei ( Helchem Turdihaji)

Internet tor betlirini arilawetip, ixtiyarsiz, < Tianshan tori > da élan qilinghan bir xewerge közüm chüshüp qaldi.

Bu xewerde körsütülishiche, 8 – ayning 3 – küni Ürümchide chaqirilghan < Aptonom rayon boyiche AIDS késellikining aldini élish xizmitini teshwiq qilish seperwerlik yighini > da élan qilinishiche, buyilning aldinqi yérim yiligha qeder Sherqiy Türkistan boyiche Sherqiy Türkistanda AIDS VIRUSi bilen yuqumlanghuchilarning sani 16 ming 35 neperge yetken we 105 kishi AIDS késelliki bilen ölgen.

Yene bu xewerde körsütülishiche, hazir AIDS VIRUSi Sherqiy Türkistanning 15 wilayitidiki 83 nahiyege tarqalghan.
Bu xewerni körüp, ilgiri Sherqiy Türkistanning Tibbiy saheside xizmet qilghan bir doxtur bolush süpitim bilen intayin bi’aram boldum, Xitay mustemlikichiliri teripidin tamamen öz haligha tashlap qoyulghan Sherqiy Türkistan xelqining kelgüsi teqdiri heqqide qattiq endishilendim.

Eyni chaghda Xitayning ichki ölkiliride AIDS VIRUSi tarqalghanda, Uyghur xelqining köpünchisi hetta AIDS ning nimilikinimu bilmeytti, chünki Uyghur xelqining wujudigha singip ketken edep – exlaq we ar – nomus qarishi, Sherqiy Türkistan xelqini bu nijis késelliktin saqlap kelgen idi.
Sherqiy Türkistanda téxi bundin 8 yil burun bayqalghan AIDS késili mana hazir téz sürette yéyilip, Sherqiy Türkistandiki 15 wilayet we 83 nahiyege taralghan.

Mening igellishimche hazir AIDS ning Sherqiy Türkistanda tarqilish sür’iti Xitay boyiche aldinqi qatarda bolup, bu késellikni yuqturuwalghanlarning 90 pirsenttin köpireki 20 – 40 yash étrapidikilerdin ibaret, bularning köpünchisi yingne bilen zeherlik chekimlik urush we Jinsiy munasiwet jeryanida yuqturuwalghan.

AIDS wirosining Sherqiy Türkistan rayonida bu derijide téz we keng kölemlik tarqilishi, yerlik xelq ichide qattiq ensizlik peyda qilishqa mesililerning biri.

Bu nijis késellikning muqeddes Sherqiy Türkistan ziminigha yamrap kirishige pütünley Xitay hakimiyitining köchmen yötkesh siyasiti sewepchi boldi, bu zimingha éqip kirgen Xitay köchmenliri Uyghur Xelqining en – eniwiy örp – adetlirini, exlaqiy qarashlirini we yashash usollirini astin – üstün qilip, sansizlighan pak we ghubarsiz Uyghur yashlirining bulghunushi we zeherlinishige biwaste sewepchi boldi, bu késellikning menbiyi bolghan mikropluq pahishilermu Xitaydin kirdi, Uyghur yashlirini kardin chiqiriwatqan zeherlik chekimlikmu hem shundaq.

Eslide bu késellik bayqalghan haman Xitay hakimiyiti jiddi tedbir qollunup unung aldini élishi web u késellikke sewepchi bolghan menbelerning aldini tosushi kerek idi, emma bundaq Xilish Xitay hakimiyitining menpeetige mas kelmeytti, ularning meqsidimu Sherqiy Türkistan Xelqini, bolupmu Uyghur yashlirini zeherlep kardin chiqirish we Uyghurnung neslini qurutup, Sherqiy Türkistanni ebedi bir Xitay turpiqigha aylanduruwélish idi, shunga bu mustemlikichi hakimiyet körsimu körmeske, bilsimu bilmeske séliwélip, Uyghur xelqini öz teqdirige tashlap qoydi.

Sherqiy Türkistan Xelqining mutleq köp qismining Dawalinish Stiraxuniyesi bolmighini üchün, bu késellikni yuqturuwalghuchilarmu derhal bérip dawalinish imkaniyitidin mehrum qaldi. Emiliyette bolsa AIDS késelliki xelqara sehiye teshkilati teripidin heqsiz dawalash katigoriyesige kirgüzgen késellik bolup, ununggha kereklik pütün dora – üsküniler Xelqara teshkilatlar teripidin teminlinetti, emma Xitay hakimiyiti Uyghur xelqini bu heqlerdin mehrum qaldurup, Xelqaraliq qayide – pirinsiplarni ayaq – asti qilip keldi.

Tüp menidin eytqanda, Xitay hökümitining perwasizliqi, sehiye sahelirining bihotliqi, dawalash we aldini élish ishlirining palech we sewiyesizliki, shundaqla ajritilghan mebleghning yetersizliki … qatarliq amillar, bügünki künde AIDS wabasining qisqa waqit ichide pütün Sherqiy Türkistangha yéyilishigha sewepchi boldi. AIDS wabasi Sherqiy Türkistan xelqining kelgüsi mewjutliqigha jiddi xewip élip kelmekte.

2006 yil 8 – ayning 5 – küni

Germaniye - München