Türkiyidiki Eng Chong Gézitlerdin "Sabah" Gézitide 3 Kündin Buyan Uyghur Diyari

2006.07.24  RFA

Yéqinqi yillardin beri Türkiyining eng chong gézitlirige Uyghurlar heqqide maqalilar élan qilinmaqta. 3 kündin buyan Türkiyining eng chong gézitliridin biri bolghan sabah gézitide tonulghan obzorchi Yawuz Donatning Uyghur diyarigha élip ziyariti heqqide yazghan maqalilirigha yer bérilmekte.

Türk Xitay dostluq jemiyiti bashliqi kamal baytash bashchiliqidiki, siyasetchi, tijaretchi we zhornalistlardin terkip tapqan bir heyet resmiy ziyaret üchün Xitaygha barghan. Kéyin ularning telipige asasen Xitay hökümiti ularning Uyghur diyarigha bérishige ruxset qilghan. Sabah géziti obzorchisi Yawuz Donat 7 - ayning 23 - künidiki asiyadiki anatoliye mawzuluq maqaliside bu ziyariti heqqide toxtilip, mundaq dep yazidu:

Biz Türkiye Xitay dostluq jemiyitining orunlashturushi bilen Xitaygha barduq, béyjingda Xitay xelq qurultiyi muawin bashliqi, Xitay Türk dostluq jemiyiti bashliqi Ismail Emet bizge ziyapet berdi. Bu ziyapette Türkiye Xitay dostluq jemiyiti bashliqi kemal baytash, Xitay Türk dostluqigha qoshqan töhpisi üchün Ismail Emetke médalion teqdim qildi we ziyapette söz qilip mundaq dédi: Hörmetlik Ismail Emet ependi, sizge bir iltimasim bar. Türkiyidin kelgen heyetni Uyghur aptonom rayonigha apiray deymen. Xitaylar Türklerning bu rayonda bérishini anche xalap ketmeydu. Bu soalgha Ismail Emet jawap bérip mundaq dégenlikini yazidu: "Xitayda xalighan yerge barsanglar bolidu, Uyghur aptonom rayonighimu barisiler".

Obzorchi Yawuz Donat "Asiyadiki Anatoliye"mawzuluq maqaliside Uyghur diyarining nopusi, yuz ölchimi we étnik qurulmisi heqqide toxtalghandin kéyin, iqtisadi ehwali üstide toxtilip mundaq dep yazidu:

Uyghur aptonom rayoni bay néfit bayliqigha ige bolghachqa, u yerni Xitayning ghezinisi deydiken, emma béyjing shangxeylerge sélishturghanda bekla arqida qalghan.

Yawuz Donat obzorida ürümchidiki meschitlerni, méhmansaraylarni we Uyghurchini terjiman ishletmestin chüshüneligenlikini anglatqandin kéyin islam instituti heqqide toxtilip mundaq dep yazidu:

Uyghur islam instituti 1982 - yili qurulghan bolup, derslirining 30% penge ait dersler, 70% ti din dersliri iken, bu mektep Uyghur aptonom rayonidiki meschitlerge imam yétishturidiken. Bu mektepning oqutquchiliri bilen widalashqanda qattiq hésiyatlinip kettuq, muellimlerning hemmisi boynimizga ésilip, Türkiye yaxshi weten, Türklerge salimimizni yetküzünglar, xudagha amanet bolunglar, dédi.

Yawuz Donat ependi obzorida Ürümchidiki ashxanilarni, Uyghur mekteplirini, Uyghurlarning isim koyush adetlirinimu anglatqan. U maqaliside Ürümchini ichkiri bilen sélishturup mundaq dep yazidu:

Beijing kochilirida BMW, Mercedes mashinilar nahayiti kop iken, ürümchide bir ikki Mercedes aran körduq, mashinilarning köpi kona mashina iken, kochilarda at harwisi bilen kawapchi kop iken.

Sabah gézitining 7 - ayning 23 - künidiki sanida élan qilinghan "tengri téghining baghrida" mawzuluq ikkinchi maqaliside obzorchi turpandiki tesiratlirini yazghan. U, obzorida turpanning jughrapiyilik alahidilikini, nopusini, yer asti we yer üsti bayliqlirini, tarixi yerliridin Emin Ghoja meschitini anglatqandin kéyin maqalisini shundaq tamamlaydu:

Biz hazir Türkiyidin 10 ming kilométr uzaqta bolghan turpanda. Bu yerdin Türkiyige ketken ademmu yok, Türkiyidin bu yerge kélip qalghan Türklermu yok iken. Emma bularning tili bilen Türklerning tili, öyliri oxshash iken, bu yerdiki insanlarning kéyim - kéchikimu Türklerningkige oxshash iken. Biz turpangha nahayiti teste kelduq, ayropilandin mashinigha almiship nahayiti uzun waqitta bu yerge yétip kelduq. Rastini éytqanda atilirimiz at we tögiler bilen bu chöllerni éship qandaqmu hazirqi Türkiye zéminigha yétip barghan bolghidi?

Obzorchi Yawuz Donat 7 - ayning 24 - künidiki Uyghur diyari heqqidiki 3 - Maqalisi bolghan "Qeshqer - Türkiyidiki sheherge oxshash" mawzuluq maqaliside Qeshqerning jughrapiyilik orni, nopusi, Qeshqer xelqining hayati heqqide melumat bergendin kéyin, mehmut qeshqirining qebrisi we Türkiy tillar diwani heqqide tepsili toxtalghan. Yawuz Donat özining Qeshqerde Uyghurlarning gépini rahet chüshineligenlikini, Qeshqerning yipek yolining ünchisi bolush supiti bilen Türkiyidiki kentlerge oxshap kétidighanliqini, emma Xitayning bashqa rayonlirigha sélishturghanda iqtisadi jehettin bekla keynide qalghanliqini yazghan.