Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizining Bayanati:

Rabiye xanimning ayilisige kelgen bu zenjirsiman külpetler, pütün Uyghur xelqi tartiwatqan siyasi külpetlerning janliq örnigi süpitide Xitay hakimiyitining esli niqawini échip turmaqta

Uyghurlarning chetellerdiki milliy rehbiri we nöwette Amerikida istiqamet qilip turiwatqan Rabiye Qadir xanimning wetende turiwatqan üch oghli qahar Abduréhim, Ablikim Abduréhim Alim Abduréhim we qizi Roshengulning Xitay hökümiti teripidin < bölgünchilik, dölet hakimiyitini aghdurushqaurunghan … > digendek töhmetler bilen eyiplinip qolgha élinghandin buyan, chetellerdiki kishilik hoqoq teshkilatliri we Uyghur jamaetliri Xitay hakimiyitining bu öktemlerche qilmishigha qattiq naraziliq bildürüp kelmekte.

Köpchilikke melum bolghinidek, Xitay hakimiyiti Yawropa birliki bilen yilda bir qétim kishilik hoqoq söhbiti, germaniye bilen her 6 ayda bir qétim qanun döliti söhbitini dawamlashturup kelmekte we bu söhbetlerde, özlirining kishilik hoqoqni qoghdash we qanun döliti qurush jehetlerde ijabiy qedemlerni bésiwatqanliqini aghzidin chüshürmey maxtinip kelmekte.

Emma riyalliqqa nezer salidighan bolsaq, peqet biz Rabiye xanimning gunahsiz perzentlirining qolgha élinish weqesidinla, Xitay hakimiyitining kishilik hoqoqni qoghdash we qanun döliti berpa qilish jehetlerde ilgirlesh hasil qilish uyaqta tursun, eksiche 30 – 40 yil keynige dessep, 60 – yillardin 70 – yillarghiche 10 yil dawam qilghan atalmish < poroltariyat mediniyet zor inqilawi > dewridiki bir ayilidin birsi küresh qilinsa, unung pütün ayilisini sörep chiqip küresh qilidighan gheyri insani qilmishlirini qaytidin bazargha sélip kelgenlikini körüwalalaymiz.

Xitay hakimiyiti Raniye xanimni 99 – yili 8 – ayning 11 – küni , "Çetelni döletning mexpi höjjetliri bilen téminligen" digen siyasi töhmet bilen qolgha élip türmige tashlighan we uni top – toghra 6 ay tutup turghandin kéyin, 2000 – yili 3 – ayning 10 – küni çüshtin burun Ürümçide yépiq sot yéghini éçip, muddetlik 8 yilliq qamaq jazasigha höküm qilip, siyasi hoqoqidin ikki yil mehrum qaldurghan idi.

Xitay hakimiyiti, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatliri, shundaqla Amerika bashchilighidiki gherip ellirining küchlük bésimi we naraziliqigha berdashliq berelmey, 2005 – yili 3 – ayda Rabiye xanimni qoyup bérishke we unung Amerikigha bérip dawalinishigha yol qoyushqa mejbur bolghan idi. Shundin buyan Rabiye Qadir xanim Uyghurlarning milliy herikitining chetellerdiki Milliy rehbiri süpitide, Uyghur xelqining insani heq – hoqoqlirini qoghdash yolida küresh qilip kelmekte.

Hemmige ayanki, Xitay hakimiyitining bundin 8 yil burun Rabiye xanimni qolgha élip türmige tashlighanlishi, unung qandaqtur bir < gunah > yaki < jinayet > ötküzgenlikidin emes, peqet unung amerikida yashawatqan yoldishidin öch élishtinla ibaret idi, emdilikte unung bigunah perzrntlirige qara qolini uzatishidiki meqsetlirimu del anisidin alalmighan öchini balisidin alghanliqtin bashqa nerse emes, halas !

Rabiye xanimni 7 yil zindanda tutush bilen pütün dunyagha shermende bolghan hitay hakimiyitining bu qétimqi qilmishi, unung bu shermendichiliktin qilche sawaq almighanliqini, demokratik ellerning yillardin buyan kishilik hoqoq mesiliside hitaygha qilip kelgen pendi – nesihetliriningmu huddi tamgha gep ötmiginidek qilche tesir bermigenlikini körsütüp turmaqta.

Rabiye xanimning perzentliring beshigha kelgen bu külpet, bügünla otturigha chiqip qalghan bir hadise emes, belki Sherqiy Türkistan Xitay kommunistlirining ishghaligha uchrighan 49 – yilidin bügünge qeder izchil türde dawam qilip kelgen gheyri insani bir heriketning zenjirsiman inkasi.

Uyghur xelqining hazirmu hem eside, 50 – yillarning beshidiki yer islahatidin tartip, taki mediniyet zor inqilawi ayaqlashqan 76 – yiligha qeder dawam qilghan sansizlighan siyasi heriketlerde, bir ayilidin birsi < jinayetchi > dep qaralsa unung pütün jeddi – jemeti soal – soraqqa tartilip küresh qilinidighan, eri hataliq ötküzde ayalini bejburi ajrashturiwétidighan, bu er – ayallardin bolghan perzentlerni jemiyette horlaydighan hadisiler omomiy yüzlük bir hadise idi we bu jeryanda sansizlighan inaq ayililer haniweyran bolghan, sansizlighan ghubarsiz balilar istiqbalsiz qalghan idi.

< Dajiyüan > gezitide élan qilinghan < kompartiyege 9 baha > namliq maqalida, bu mezgil ichide, pütün hitay puhralirining yerimidin köpirekining Xitay kompartiyesining ziyankeshlikige uchrighanliqi, haniweyran qilinghan ayililerning saniningmu 100 milyondin ashidighanliqi qeyt qilinmaqta, dimek, Sherqiy Türkistandek bir milliy rayonda buxil ehwalning téximu eghir ikenlikini mölcherlesh tes emes, chünki Xitaylargha qarighanda Uyghurlarning, < yerlik milletchi, Pantürkizimchi, panislamizimchi ... > digendek qalpaqliri artuq idi.

80 – yillarda merkezdiki hoqoq kürüshi tüpeylidin shekillengen boshluqtin paydilinip Uyghurlar birqanche yil sel – pel nepes éliwélish pursitige erishken idi, emma, Sherqiy Türkistanning omomiy weziyitige nezer salidighan bolsaq, 90 – yili yüz bergen Barin dihanlar qozghilingidin buyan, Xitay hakimiyitining 50 – yillardin 70 – yillarning ahirighiche dawam qildurup kelgen basturush siyasitini sheklini özgertken halda dawam qildurup kéliwatqanliqini körüwélish tes emes.

Gerche dunyaning siyasi weziyitining özgürüshige egiship Xitay hakimiyiti özining ichkiri ölkiliride demokratiye we kishilik hoqoq jehette qismen qedemler basqandek qilsimu, emma, Sherqiy Türkistandek milliy rayonlarda bu jehette qedem bésish uyaqta tursun, kishilik hoqoq depsendichilik qilmishlirini téximu ashurghanliqi bir emiliuyet.

Yillardin buyan Xitay hakimiyitining, chetellerde Sherqiy Türkistan milliy herikiti bilen shughullanghuchilarning weten ichidiki ata – ana we uruq – tuqqanlirigha marita siyasi, iqtisadi we bashqa jehetlerdin izchil türde ziyankeshlik qilip kéliwatqanliqi weu rezil waste arqiliq chetellerdiki Uyghur siyasi paaliyetchilerni singdürüshke urunup kéliwatqanliqi hemmige ayan bolup kéliwatqan bir mesile.

Kishining diqqet étibarini qozghaydighan yene bir nuxta shuki, Xitay hökimiti yene Rabiye Qadir xanimning perzentlirini qolgha élishning aldi-keynide Sherqiy Türkistanning herqaysi jayliridin bolup jemi 54 neper Uyghurni herxil betnamlar bilen qolgha alghan.

Xitay dairlirining Sherqiy Türkistan xelqi üstidin élip beriwatqan bu hil zorawanliq herkiti dölet ich we sirtidiki Sherqiy Türkistanliqlarning téximu ghezibini qozghimaqta.

Bu munasiwet bilen chetellerdiki nurghun döletler Xitay hökümitining mezkur qilmishini eyiblidi. Amérika, kanada, gérmaniye, engliye, shiwitsiye, norwigiye, gollandiye we Türkiye qatarliq döletlerde Xitay hökümitige qarshi keyni - keynidin namayishlar we yighilishlar ötküzüldi.

Xitay hökimitining Uyghurlar üstidin élip beriwatqan bu xil zorawanliqi nimini chüshendürüp beridu?!

Yeqinqi yillardin buyan Xitay hökimiti dunya jamaetchilikning tirorluqqa qarshi turushni suyistimal qilip Sherqiy Turkistan teweside zor kölemlik tutqunluqlarni élib berip, qisqighina birqanche yil ichide nechche minglighan bigunah Sherqiy Türkistanliqlarni qolgha élip türmilerge tashlidi.

Uyghurlarning milliy rehbiri, kishilik hoqoq paaliyetchisi Rabiye Qadirning perzentlirini resmiy qolgha élish qarari del shangxey guruhi yighining Xitayda chaqirilish harpisigha toghra keldi. Bu közetküchilerning diqqitini qozghimaqta. Uyghurlarning milliy musteqilliq herikitini térrorluq , bölgünchilik we diniy esebiylik, dep eyiblewatqan Xitay hökümiti, bu qétimqi yighinda eza döletler bilen üch xil küchlerge qarshi hemkarliqni ilgiri sürüsh we uchur ambiri qurup chiqmaqchi boldi. Bu arqiliq Xitay hökimiti Sherqiy Türkistan xelqiy üstidin élip beriwatqan tirorluq siyasitini hitaydin halqip ottura asia we hetta gherp ellirigiche kengeytiwatqanliqini ashkarilimaqta.

Shanghai guruhining Uyghurlargha qarshi herikiti Sherqiy Türkistan xelqini chongqur oygha sélipla qalmastin, xelqara kishilik hoquq teshkilatlirini biaram qilmaqta.

Xitay hökümitining Uyghurlarni xelqara terorchiliqida eyipleydighan wehshiy rengwazliqi dunya jamaetchilikige ashkarilanghandin kéyin, Xitay özining qorqunchluq niqawini yirtip tashlap, meshhur milliy rehbirimiz, jamaet erbabimiz, dunyagha meshhur kishlik hoquq pa'aliyetchisi Rabiye Qadirning balilirini qanunsiz qolgha élip, özining heqiqiy terorchi ikenlikini ispatlaydighan xelqaragha meshhur bir görege élish siyasitini élip bardi.

Qisqisi, Rabiye xanimning ayilisige kelgen bu zenjirsiman külpetler, pütün Uyghur xelqi tartiwatqan siyasi külpetlerning janliq örnigi süpitide Xitay hakimiyitining esli niqawini échip turmaqta.

Abdujelil Qaraqash

< Sherqiy Türkistan Enformatsiyon merkizi > ning pirezidenti

Perhat Yorungqash

< ETIC – Uyghur Tetqiqat merkizi > ning reyisi