HSK Imtihani Uyghur Élidiki Uyghurlarning Hayatini Qiyinlashturmaqta

2006.07.14

"Shinjiang uniwérsitéti" ning bir témigha ésilghan teshwiqat taxtisi. Üstidiki qurda "dölet bayriqini söyüp, dölet shéirini oqup, putunghuada sözlisheyli" dégen sözler, astidiki qurda "ürümchi sheherlik til – yéziq xizmiti komitéti nazaretchilikide yasaldi" dégen sözler yézilghan.

Yéqinda Xitay agéntliqining ürümchidin bergen xewiridin melum bolishiche, hazir Uyghur élidiki HSK yeni Xitay til sewiyisi imtihan bérish ponkitliri barghanséri köpiyip, mezkur rayon Xitay boyiche imtihan bergüchiler sani eng köp bolghan rayongha aylanghan.

Xewerde éytilishiche, HSK imtihanni 1996 - yili tunji qétim Uyghur élide élip bérilghan bolup, yéqinqi 10 yildin buyan mezkur rayondiki imtihan bergüchiler sani hessilep örleshke bashlighan. Mesilen 1996 ‏- xili mezkur rayondiki HSK imtihan bergüchiler sani 1556 bolup, 2005 ‏- yiligha barghanda, bu san köpiyip 130 minggha yetken. Hazir dunyada HSK imtihanigha qatnashquchilarning sani bir milyon 200 mingdin ashqan bolup, bu sanning yérimidin köp qismini yeni 620 mingini Uyghur élidiki Xitay bolmighan milletler igiligen.

Xitay agéntliqining Ürümchidin bergen bu xewiride yene hazir Uyghur élide HSK imtihani ali mektepke kirish imtihanigha oxshash muhim orunda turidighanliqi eskertilip, "hazir shinjangdiki az sanliq milletler Xitay tilining neqeder muhim ikenlikini toluq tonup yetti. Shunga hazir öz perzetlirini ichkiri ölkilerge ewetip oqutidighan ata‏ ‏- anilar barghanséri köpüyiwatidu. Bu yil 6 ‏- ayda ötküzülgen toluq ottura mektep oqughuchiliridin élinghan imtihanda, gerche qobul qilish sani 4 minggha yéqin bolsimu, imtixan bergüchilerning sani 31 minggha yetken" déyilgen.

HSK Intihamigha qatnishidighan Uyghurlarning köpiyishi mejburlinishtin

Yaponiyide dokturluq unwangha érishken hazir amérikida turushluq Uyghur ziyaliyliq polat ependi eyni chaghda öziningmu HSK imtihanigha qatnashqanliqini sözlep kélip, hazir Uyghur élidiki HSK imtihanigha qatnashquchilar sanining bu derijide köpiyiwatqanliqini pütünley bir xil mejburlash siyasitidin kélip chiqqan dep körsetti.

Radiomizning heqsiz liniyisige kéliwatqan téléfonlardin melum bolishiche, hazir Uyghur élidiki herqandaq aliy mekteplerde, milliy oqutquchilar milli oqughuchilargha öz tilida emes, belki Xitaytilide ders ötidiken. Shunga milliy oqutquchilar meyli u kesip jehette qanche puxta yaki bilimlik bolsun, eger Xitay til ötkülidin ötelmeydiken, choqum oqutquchiliq xizmitidin élip tashlinidiken.

HSK Tin Ötelmigenlerning échinishliq aqiwiti

Bir qisim orta yashliq Xitay til ötkilidin ötelmigen Uyghur oqutquchilar bu xil bésimgha berdashliq bérelmigen. Mesilen shinjang uniwérsitétidiki ismini melum qilishni xalimighan bir xizmetchining melum qilishiche, mezkur mektepning tarix fakultétidiki bir oqutquchi Xitay til ötkülidin ötelmigenliktin xizmettin élip tashlanghandin kéyin, achchighida tuyuqsiz yürek késili qozghap, méngisige qan chüshüp hayatidin ayrilghan.

Uzun yil shinjang uniwérsitétta oqutquchiliq qilghan hazir amérikida turushluq Uyghur ziyaliysi polat ependi mezkur mekteptiki oqutquchilarning heqiqeten nahayiti éghir bésim astida yashawatqanliqini hetta chetellerde doktorluq unwan élip qaytqan iqtidarliq oqutquchilarmu Xitay til ötkilidin ötelmigenliktin xizmettin toxtitip qoyuliwatqanliqini éytti.

Ziyaritimizni qobul qilghan Uyghur ziyalisi polat ependi hazir Uyghur élida HSK imtihanining intayin muhim rol oynaydighanliqini hetta unwan bahalashtimu zor tesir körsitidighanliqini tekitlep, shinjang uniwérsitétning edebiyat fakultétidiki bir oqutquchining sergüzeshtisini sözlep berdi.

Yéqinqi yillardin buyan, Uyghur élide élip bériliwatqan HSK yeni Xitay til ölkisidin ötüsh imtihani barghanséri kücheygen bolup, herqandaq sahede ishlewatqan Xitay bolmighan millet mezkur imtihangha qatnishishqa mejbur bolup kelgen.

Xitay agéntliqi teripidin bérilgen xewerlerde ashkarilinishiche, hazir Uyghur élidiki HSK imtihanigha qatnashquchilar sani pütün dunya boyiche mezkur imtihangha qatnashquchilar omumiy sanining yérimidin köp qismini igiligen.

Munasiwetlik xewerlerdin melum bolushiche, hazir Uyghur élide élip bériliwatqan HSK imtihani deslepki waqitlardikidin köp perqliq bolup, bolupmu shekil we mezmun jehette zor özgürüshler bolghan.

Bu heqte amérikida turushluq , bundin ilgiri ilgiri mezkur imtihangha qatnashqan hemde shinjang uniwérsitétta uzun yil oqutquchiliq xizmiti bilen shughullanghan Uyghur ziyaliysi polat ependi hazir Uyghur élidiki herqaysi aliy mekteplerde Uyghur oqughuchiliri til edebiyattin bashqa herqandaq bir dersni Xitay tilida anglawatqanliqini shundaqla Xitay tilida bérilidighan bu derslerni ötidighanlar Xitay oqutquchiliridin bashqa til ötkilidin öteligen Uyghur oqutquchiliri ikenligini melum qilish bilen bir waqitta , oqughuchilar oqutquchi tallash erkinliki bolghanliqtin, ular Xitay tilida bérilidighan dersni anglashta, Uyghur oqutquchilarni emes, belki Xitay oqutquchilirini tallaydighan ehwallarning mewjut ikenlikini éytti.

Munasiwetlik melumatlarda körsitilishiche, hazir Xitay hökümiti Uyghur élide HSK imtihani küchiyish bilen bir waqitta, Xitay bolmighan milletlerning perzentlirini bashlanghuch mektepni püttürmey turupla Xitay ölkiliride oqushqa ündimekte. Köpligen Uyghur ata - Aniliri balilirining kelgüsi istiqbalini oylap, ularni Xitay ölkiliride oqutushqa hetta bashlanghuch birinchi siniptin tartip Xitay mektipide oqutushqa mejbur bolmaqta.