Xitayda Aliy Mekteplerning Oqush Heqqi 20 Yil Ichide 25 Hesse Ösüp Ketti

2006.07.10  RFA

"Shyaw kang" jurnilida bérilgen melumatta körsitilishiche, bundin 20 yil ilgiri Xitayda aliy mekteplerning yilliq oqush heqqi 200 yüen bolup, hazir orta hésabta yiligha 5000 yüendin toghra kelgen. 1994 ‏- yilidin hazirghiche bolghan 10 yil ichide, xelqning yilliq kirimi 4 hesse örligen bolsa, oqush heqqining örlesh nisbiti uningdin nechche hesse yuqirilap ketken. Bu xil ehwal Xitay hökümitiningmu qattiq béshini qaturghan bolup béyjingda échilghan 2006 ‏- yilliq xelq qurultiyida, Xitaydiki maarip heqqining hedidin tashqiri yuqiri bolup kétiwatqanliqi we adettiki aililerning uni töleshke qudriti yetmeywatqanliqi alahide otturigha qoyulghan.

"Shyawkang" jurnilida bérilgen sanliq melumatta körsitilishiche, Xitaydiki maarip xirajiti déhqan aililirining yilliq kirimining 33% ni shundaqla sheherliklerning aile kirimining 26 pirsentini igiligen. Lékin tereqqi qilghan döletlerde bolsa, hökümetke qarashliq uniwérsitétlarning oqush heqqi intayin qattiq kontrol qilinghan. Mesilen, Amerikida aliy mekteplerning oqush puli xelq kirimining 6 din 1 qismini, engiliyide 10 din 1 qismini igileydu. Gérmaniyide bolsa, hökümetke qarashliq aliy mektepler pütünley heqsiz, hetta sotsiyalistik dölet dep atilip kéliwatqan kuba we shimaliy koriyidimu, aliy mekteplerning oqush heqqi intayin töwen.

Hökümetning maaripqa salghan meblighi yétersiz

Yéqinda Xitay maarip ministirliqining muawin ministiri jang bawchin "néme üchün Xitaydiki aliy mekteplerning oqush heqqiy yildin ‏- Yilgha örlep kétiwatidu" dégen bu mesile heqqide toxtilip, "maarip tereqqiyatigha zor tesir yetküzüwatqan muhim amillarning biri, hökümetning maaripqa salghan meblighining yétersiz boluwatqanliqi, hökümet meblighining maarip islahatining arqida qéliwatqanliqi " dep körsetken.

Amérika chikago uniwérsitétining proféssori yang daliy ependi Xitay hökümitining maaripqa séliwatqan meblighi heqqide toxtilip mundaq dédi:

"Xitaydiki aliy mekteplerning hemmisi heq alidu, shunga namrat ailidikilerning balilirining oqushtin qélishi nahayiti normal bir ish bolup qalghan. Chetellerde bolsa namrat ailidikilerning baliliri üchün mexsus heqsiz mektepler bar. Lékin Xitayda téxi bundaq sharait hazirlanmidi. Elwette hökümetning aliy maaripni tereqqiy qildurush üchün muwapiq halda oqush puli yighishi xata emes. Lékin bir qisim mektepler dairisini kéngeytgenliktin, ularning iqtisadi jehettiki bésimi éghir bolghan. Shuning bilen, hökümet bergen pulni yetküzülmigenliktin, ata‏ ‏-anilarning yükini éghirlashturushqa mejbur bolghan ".

Amérikida turushluq Uyghur ziyaliysi sidiqhaji ependi yéqinqi 20 yil ichide, Xitaydiki maarip xirajitining 25 hesse ösüp ketkenliki heqqide toxtilip, buning tebiiy ish ikenlikini, hazir Xitay iqtisadining chetel meblighigha tayinip qalghanliqini, Xitayda pul paxalliqinig éghirlishiwatqanliqini, buning tebiiy halda maarip chiqimini yuqiri kötürüwétidighanliqini otturigha qoydi.

Maaripni pul tépish quraligha aylanduruwélish intayin xata bir ish
Munasiwetlik melumatlarda körsitilishiche, hazir Xitay hökümitining maaripqa salghan meblighi peqet tereqqiy qilghan döletlerningkidinla emes, tereqqiy qiliwatqan döletlerningkidimu töwen bolghan. Hetta oganda qatarliq namrat döletlerningmu arqida qalghan. Amérika intérnét zhurnilining Xitay ishliri mesuli wu fen ependi Xitay maaripining künséri bazarlishiwatqanliqi heqqide toxtilip mundaq dédi:

"Maaripni bazarlashturup, uni pul tépish quraligha aylanduruwélish intayin xata bir ish, bundaq qilishqa hergiz yol qoymasliq kérek. Maarip ammiwiy bir ish. U pütün jemiyet, dölet we millet üchün iqtidarliq adem yaritip béridighan halqiliq orun. Hökümet küchining bériche aldi bilen maaripqa ayimay meblegh sélishi kérek. Özi yiterlik meblegh salmay, puqralardin pul yighish arqiliq maaripni tereqqy qildurush hergizmu mumkin emes. Hazir bir aliy mektep oqughuchisini yétildürüsh üchün az dégende 40 ‏- 50 Ming yüen serp qilinidu. Belkim buningdinmu jiq kétishi mumkin. Hökümet emeldarliri xelqning qan teri bilen yighilghan pulgha qilche tep tartmastin xiyanet qilidu. Néme üchün shu pulning azraq qismini oqughuchilargha atap, ularni heqsiz oqutush yaki ulargha qerz bérishke tirishmaydu ".

Mutexessislerning körsitishiche, hazir Xitayda maaripqa sélinghan mebleghning yétersiz bölüwatqanliqidin sirt yene, memuriy orunlar maarip heqqige xiyanet qilidighan yaki uni bashqa jaygha ishlitidighan ehwallarmu nahayiti éghirliship ketken. Xitaydiki maaripning normal tereqqy qilishi üchün yiligha az dégende 400 milyard yuen pul serp qilinishi kérek iken. Lékin, hökümetning hazir maaripqa séliwatqan meblighi peqet 80 milyard yüen bolup, her qaysi aliy mekteplerning bankidin alghan qerzining özi 100 milyard yüendin éship ketken. (Méhriban)