Guangzhuoda Xitay Saqchiliri Bir Uyghurni Étip Öltürdi

2006.06.30 RFA

Xitay hökümiti ishikni échiwétish siyasitini yolgha qoyghandin buyan, Uyghurlardinmu Xitay ölkiliridiki soda elwek sheherlerge bérip jan béqish yollirini izdeydighanliri boldi. Jümlidin Guangzhuomu Uyghurlar bashqa Xitay sheherlirige baqqanda bir qeder köprek sheher hésablinidu. Guangzhuodiki ismini hem awazini ashkarilashni xalimighan Uyghurlarning bildürüshiche, Guangzhuodimu Uyghurlar oxshashla milliy kemsitishlerge duch kéliwatqan bolup, Uyghurlarning Xitay saqchiliri teripidin naheq urup yarilandurulush, öltürülüsh weqelirimu dawamliq yüz bérip turmaqta iken.

Uyghur yash qandaq öltürüldi ?

19 - Iyun küni kündüzde yüshiu rayonidiki yawtey bazirida bir saqchi maralbéshiliq Uyghur yigitidin gumanlinip axturushqa urunghanda, u bala qarshiliq bildürgen, ikkisi otturisida detalash bolghandin kéyin, u bala ketmekchi bolghanda saqchi uninggha oq chiqarghan, etraptiki bashqa saqchilarmu yétip kélip yarilanghan bu Uyghurni urup, dessep öltürüwetken.

Saqchilarning bu zomigerlikidin ghezeplengen Uyghurlar yighilip Guangzhuo sheherlik hökümetke erz qilip barghan. Gerche hökümet terep biz bu weqeni sürüshte qilip silerning telipinglar boyiche bir terep qilimiz, dep namayishchilarni qayturghan bolsimu, emma etisi gézitke mezkur weqelik heqqide burmilap xewer élan qilip bu ishni jimjit bésiqturiwetken.

Guangzhuoda mezkur naraziliq namayishigha qatnashqan bir Uyghur sodiger yüshu rayonining yawtey bazirida yüz bergen bu weqening Uyghurlarda qattiq naraziliq qozghighanliqini bildürdi.

Guangzhuo saqchi dairiliri mezkur weqening jawabkarliqidin qachmaqta

Hey, bu ishta hökümet bek ashuriwetti. Bu ishqa barliq shinjangliqlar bek ghezeplendi. Shinjangliq u yigit oghriliq qilghan teqdirdimu oq chiqarmasliq kérekti, u bir jan tursa, uning qolida héchqandaq qatilliq qorali bolmisa.

Weqening shahidi bir Xitay tijaretchi

Biz Guangzhuodiki Uyghurlardin igiligen melumatlargha asasen, yawtey bazirini bashqurushqa mesul saqchi ponkitigha téléfon urup weqeni sürüshte qilduq. Emma téléfonni alghan saqchi bu ishni yuqiri saqchi organliridin sora dep jawab bérishke unimidi.

Biz yene uningdin bir derije yuqiri bolghan yüshu rayonluq jamaet xewpsizlik idarisining axbarat ishxanisigha téléfon qilduq:

‏-Yaxshimu siz, men erkin asiya radiosi muxbiri, men 19 - Iyunda bir Uyghurning étip öltürülüsh weqesining tepsilatini soray dégentim.

‏- He, siz bu ishni sürüshte qilmaqchi bolsingiz, sheherlik saqchini izdeng.
‏- Bu weqede oq chiqarghan silerning saqchi xadiminglar ikenghu ? néme üchün buninggha jawab bérelmeysiler?
‏- U bizning saqchimiz bolghan bilen, bu ishlarni yuqiri derijilik orunlar bir terep qildi. Méning bu heqte jawab bérish hoququm yoq, jawab bérelmeymen. Eng yaxshisi sheherlik saqchigha téléfon qiling.

Biz bu weqeni bir terep qilishqa mesul bolghan Guangzhuo sheherlik saqchi idarisigha téléfon qilduq. Téléfonni alghan tashqi alaqe bölümining bashliqi bizning amérikidin téléfon qiliwatqinimizni anglapla téléfonni qoyuwetti.

Weqe shahidliri: saqchilar qatilliq qildi

Biraq saqchilar uni qattiq urup dessidi, ughu oq yigen, adette saq ademmu undaq dessigenni kötürelmeydu. Méningche, uning ölüshidiki sewebning 80% i saqchilardin qattiq tayaq yigenlikidin. Uni saqchilar urup öltürdi.

Weqening shahidi bir Xitay tijaretchi

Biz bu pajiening tepsilati heqqide yenimu ishenchlik melumatqa ige bolush üchün yawteyde soda qiliwatqan kishilerdin ehwal igileshke tirishtuq. Guangzhuogha bashqa ölkidin kélip mal yötkewatqan bir Xitay sodiger ziyaritimizni qobul qilip, 19 - Iyundiki saqchilarning Uyghurni öltürüsh jeryanini körgenlikini bildürüp, bu naheqchiliktin nahayiti ghezeplengenlikini bildürdi:

- Hey bu ishta hökümet bek ashuriwetti. Bu ishqa barliq shinjangliqlar bek ghezeplendi. Shinjangliq u yigit oghriliq qilghan teqdirdimu oq chiqarmasliq kérekti, u bir jan tursa, uning qolida héchqandaq qatilliq qorali bolmisa. Bu weqe toghrisida hökümet bir néme deydu, körgüchi amma yene bashqa bir néme deydu. Méning körginim weqe yüz bérishning aldida bir puqrache kiyingen saqchi bilen bu yigit bir az qiziriship gep taliship qaldi. Kéyin u bala kétishke temshelgen. Saqchi uni toxta dep buyruq qildi, emma u bala kétiwerdi. Shuning bilen saqchi bu shinjangliq baligha oq chiqardi. Oq uning qosiqigha tegken bolsa kérek, u olturup qaldi. U chaghda u oq tegkenlikini özimu téxi angqirip bolalmighan u yigit ornidin qopay déyishigila keynidin yétip kelgen töt ‏- Besh saqchi uni qattiq urup dessidi. Bu saqchilar hemmisi yüshu rayonidikiler.
‏- Anglisaq bu rayondiki saqchilar dawamliq bu jayda soda qiliwatqan Uyghurlargha zomigerlik qilidikenghu?

- ‏Shundaq, buningdin burunmu nurghun qétim shinjangliqlarni urup yarilandurghan weqeler yüz bergen. Qowurghilirini sunduriwetkenlermu bar, lékin héchkim bu ishni sürüshtürmeydu. Ular shinjangliqning hemmisini yaman ishlarni qilidu dep oylaydu. Nede undaq ish bolsun, ademning yaxshisimu, eskisimu bar ‏- De.
- Weqe yüz bergende bashqa Uyghurlarmu neq meydanda barmidi?
‏- Bu weqe yüz bergende etraptiki Uyghurlar hemmisi yighilip keldi, biraq saqchilar ularning toplishishini tosidi. Bu xewer bir demde tarqilip Uyghurlar anglaptu. Bu yerdiki Xitay sodigerlermu "siler Uyghurlar bek yuwash ikensiler, saqchilar adiminglarni qarap turup bikardin öltürüwetsimu karinglar bolmidi" déduq.

‏- Weqeni neq meydanda qandaq bir terep qildi?

‏- Sheherlik saqchi idarisidikilermu, saqchi bashliqlirimu qatilliq yüz bergen meydangha bir demdin kéyin yétip keldi. Mesilini bir terep qilishti. Kéyin Uyghurlar yighiliship erz qiptu. U meydanda men yoq. Kéyin qandaq bolghinini bilmeymen. Bilidighinim, u yigitning qosiqigha oq tegdi, emma bu oq uning jénini almidi, saqchilar uni urmay derhal doxturxanigha apirip qutquzghan bolsa bir janni qutquzup qalatti. Biraq saqchilar uni qattiq urup dessidi, ughu oq yigen, adette saq ademmu undaq dessigenni kötürelmeydu. Méningche, uning ölüshidiki sewebning 80% i saqchilardin qattiq tayaq yigenlikidin. Uni saqchilar urup öltürdi.
Nöwette Guangzhuodiki Uyghurlar öz qérindishining naheq halda saqchilar teripidin öltürülgenlikidin, saqchilarning Uyghurlargha barghanche öktemlik qilishtin éship, hetta qatilliq qilishtinmu yanmighanliqidin qattiq ghezepke kelgen..