Dunya Putbol Musabiqisi We Münchendiki Uyghurlari

Bu nöwetlik dunya putbol musabiqisining échilish murasimining Germaniyening miyonhin shehride ötküzülishi, tebiy halda weten ichi we sirtidiki Uyghurlarning diqqet – etibarining bu qedimiy sheherge merkezlishishige sewepchi bolmaqta, bashlinish musabiqisi jüme küni chüshtin kéyin sa’et 6 da Germaniye komandisi bilen Kostarika komandisi otturisida elip berilidu.

Nöwette München shehri bayram keypiyati bilen tolup – tashqan bolup, sheherning kocha – koyliri Dunya Musabiqisigha qatnishidighan döletlerning bayraqliri bilen bizelgen, putbol mestaniliri dunyaning herqaysi jayliridin türküm – türkümlep miyonhin shehrige kelip toplanmaqta we kocha – koylarda öz döletlirining bayraqlirini jewlan qildurushup, < eng küchlük bizning komanda > dep towlushup, öz döwletlirining putbolchilirigha medet berishke tirishmaqta.
Birqanche kündin buyan dunyaning herqaysi jaylirida yashawatqan Uyghurlarmu miyonhin shehridiki Uyghur qerindashlirigha telifun berip, musabiqe meydanlirida Uyghur qerindashlirini körüshni arzu qilidighanliqlirini hayajan bilen ipade qilishmaqta.

Köpchilikke melum bolghinidek, Germaniyening eng qedimiy sheherlirining biri hisaplanghan München, nöwette yawropada Uyghurlar eng köp toplushup olturaqlashqan, shundaqla yawropagha kelgen Uyghurlar eng burun yerleshken sheher bolup, hazir bu sheherde tehminen 400 ge yeqin Uyghur yashinmaqta, peqetla 90 – yilidin buyan bu sheherde tughulghan Uyghur balilirining sani 100 din ashidu.
Yene kelip München shehri, weten sirtidiki Uyghur teshkilatlirining eng asasliq paaliyet merkezlirining biri bolup, hazir < Dunya Uyghur qurultiyi >, < Yawropa Sherqiy Türkistan birliki >, < Sherqiy Türkistan Enformatsiyon merkizi > we < ETIC – Uyghur tetqiqat merkizi > qatarliq teshkilat we tetqiqat orunliri paaliyetlirini dawamlashturup kelmekte.
Sabiq < Dunya Uyghur yashliri qurultiyi > bilen < Sherqiy Türkistan ( Uyghuristan ) milliy qurultiyi > mu bu sheherde qurulup paaliyet elip barghan idi.

Hazir bu sheherde yashawatqan Uyghurlar hökümet tarmaqlirida we Germaniyening bu sheherge jaylashqan nopozluq shirket, zawut – karhaniliri we bashqa saheliride hizmet qilmaqta, 300 minggha yeqin kishige wekillik qilidighan München sheherlik chetellikler mejlisige Esqerjan we Ablikim hoten isimlik ikki Uyghur yash saylinip kirgen bolup, Esqerjan bu mejlisning muawin reyislik wezipisini ötep kelmekte.
München shehridiki uniweriset, enistitot, Gimnaziyom we bashqa ottura – bashlanghuch mekteplerge oquwatqan Uyghur yash ösmürliri intayin muwapiqiyetlik bolup, köpünchisi derislerde sinipliri boyiche aldinqi qatarda turup kelmekte we hetta bularning ichide sinip atlap oquwatqanlar we sinip bashlighi bolup turiwatqanlarmu az emes.
Undin bashqa yene, < Dunya Uyghur qurultiyi >, München shehridiki Uyghur yash – ösmürlirining Diniy we Milliy tuyghulirini hem wetenperwerlikini kücheytish meqsidide, bir yil burun mehsus telim – terbiye kursi achqan idi, Qurultay teripidin teklip qilinghan Uyghur oqutghuchilar her yekshenbe künliri Uyghur ösmürlirige Diniy sawat, Uyghur til – yeziqi, Uyghur örp – adetliri ... qatarliq jehetlerde sestimiliq deris berip kelmekte, < Yawropa Sherqiy Türkistan birliki > teshkilati, Uyghurlar we Sherqiy Türkistangha ayit melumatlarni mezmon qilghan halda ötken yili Münchendiki Uyghur ösmürlirining tunji nöwetlik zehin sinash musabiqisini ötküzgen idi, aldimizdiki aylarda bu musabiqining 2 – qetimliqini ötküzüsh üchün jiddi hazirliq qilmaqta.

Bezi tarihiy menbelerge, Uyghurlarning Germaniyege kélishining deslep 1885 – yili bashlanghanliqi we eyni chaghda Sherqiy Türkistanliq dangliq karhanichilardin Musabaylarning Germaniyege kélip, kön – xurum zawutining zamaniwiy üskünlirini sétiwélip, bu üskünilerni Rusiye arqiliq Ghuljigha yötkep apirip, Ghuljida ilghar kön – xurum zawuti qurghanliqi qeyt qilinmaqta.

Undin kéyin Uyghurlarning Germaniyege kelishi 60 – yillarda bashlanghan bolup, tunji bolup Türkiyedin ghulamidin Pahta ependi München shehridiki tehnik uniwersititigha oqushqa kelgen, ghulamidin ependi hazir amerikida yashimaqta.

1965 – yili Amerikining München shehridiki < Azatliq rsadiyo istansisi > da Uyghurche anglitish tesis qilinghanda, türkiyedin dangliq tarihchi we < Ölke tarihi > namliq eserning aptori Polat Turpani, Dangliq sha’ir Sattar Bulbullar München shehrige kelip bu radiyoda ishligen, shayir Sattar Bulbul 68 – yili tuyuqsiz wapat bolghanda, Erkin Alptekin ependi unung ornigha radiyogha kirip miyonhingha yerleshken, 60 – 70 – yillarda yene bir türküm Uyghur türkiyedin Münchengha kelip orunlushup, türlük sahelerde hizmet qilishqa bashlighan idi, emma taki 80 – yillarning otturlirighiche buyerdiki Uyghurlarning sanida köpüyüsh bolmighan. 80 – yillarning axirliridin étibaren, Xitayning oxshimighan derijide ziyankeshlikige uchrighan bezi Uyghurlar Sherqiy Türkistandin biwaste halda Germaniyege qéchip kélip siyasi panahliq tileshke bashlighan, bolupmu 97 – yilidiki Ghulja weqesining qanliq basturulushidin kéyin, Germaniyege kélip siyasi panahliq tiligüchi Uyghurlarning sanida roshen derijide éshish bolghan, bu Uyghurlarning 90 pirsentidin köpireki München shehrige yerleshken bolup, köpünchisining siyasi panahliqi Germaniye hökümiti teripidin qobul qilin, kéyinki yillarda Germaniye gerejdanliqigha qobul qilinghan Uyghurlarning sanimu üzlüksiz éship barmaqta.

Elwettiki, bu qétimliq Dunya putbol musabiqisining echilish murasimining Germaniyening München shehride ötküzülishi, München shehridiki Uyghurlarnimu küchlük hayajangha séliwatqan we iptiharlanduriwatqan nuqtilarning biri, ular özlirining 2 – wetini hésaplanghan Germaniyening bu qétimqi musabiqida dunya champiyoni bolushini arzu qilishmaqta we balkonlirigha Germaniye bayriqini ésiship, Germaniye komandisigha medet berishke hazirlanmaqta.