Xelqara Kechürüm Teshkilati Yilliq Dokilatida Xitayni Eyiblidi

2006.05.23  RFA

1997 – yildiki ghulja weqesining asasliq kishilirining biri abdujéjil abdumijit 2000 – yili 15-öktebir küni chapchal türmiside Xitay dairiliri teripidin qiynap öltürülgen idi.

Xelqara kechürüm teshkilatining seyshenbe küni élan qilinghan yilliq dokilatida Xitayning kishilik hoquq xatiriside héchqandaq bir ilgirileshning meydangha kelmigenliki sewebidin, mezkür teshkilatning, yawrupa ittipaqidin Xitaygha qaratqan qoral imbargo cheklimisini bikar qilmayla qalmay , belki dawamlashturushini telep qilghanliqini bildürdi.

Xitay hökümiti térrorchiliqqa zerbe bérish shuari astida uyghurlarni basturush herikitini kücheytmekte

Merkizi londondiki xelqara kechürüm teshkilati seyshenbe küni herqaysi döletlerde turushluq shöbiliri arqiliq birla waqitta 2006 ‏- Yilliq kishilik hoquq doklatini élan qilip, Xitayning kishilik hoquqini qattiq tenqid qildi. Xelqara kechürüm teshkilatining sherqiy asiya ishlirigha mesul tarmiqining mudiri (Mark Allison) mark allison, "bir qisim döletler térrorchiliqqa qarshi küresh shuningdek bixeterlikni qoghdash bahanisida kishilik hoquqqa ziyankeshlik qilmaqta. Bolupmu Xitay hökümiti térrorchiliqqa zerbe bérish shuari astida uyghurlarni basturush herikitini kücheytmekte " dep körsetti.

Allison sözide yene": doklatning muhim nuqtisi shuki, nöwette pütün döletler diqqitini térrorchiliqqa zerbe bérishke merkezleshtürgen bolup, bu bezide kishilik hoquqning éghir derijide depsende qilinishini meydangha keltürmekte, bolupmu népal, afghanistan birma we Xitay qatarliq bir qanche döletlerde mushu xil mesililer körüldi" dédi.

Xelqara kechürüm teshkilatining doklatida Xitaydiki déhqan we ishchilarning nöwettiki échinishliq weziyiti alahide tilgha élinghan bolup, hökümetning xelqning yérini ruxsietisiz tartiwilish, dixanlarni yéterlik dawalash menbesi bilen teminlimeslik we ularni maaripsiz qoyush shuningdek kembeghel bilen bay otturisidiki perqning chongiyip kétishi qatarliq amillarning netijiside Xitaydiki muqimsizliq ehwali kündin ‏-Künge kücheymekt," dep körsitilgen.

Ölüm jazasi bilen eng köp jazalaydighan dölet

Doklatta , Xitay hökümiti teripidin élan qilinghan statistika neqil keltürülgen bolup, buningdin ashkarilinishiche, Xitay dunya boyiche jinayetchilerni ölüm jazasi bilen eng köp jazalaydighan dölet hésablinidiken, Xitayda 2005 ‏-Yil bir yil ichidila 3900 ademge ölüm jazasi bérilgen bolup , az dégende 1 ming 770 adem üstidin ölüm jazasi ijra qilinghan.

Mark allison sözide , Xitayning iqtisadiy tereqqiyatining kishini qayil qilarliq derijide tereqqi qilghanliqini, emma kishilik hoquqta héchqandaq bir özgirishning meydangha kelmigenlikini qayta - Qayta tekitlesh bilen birge, " déhqanlar weziyitining nachar bolushi Xitayning eslidiki nachar bolghan kishilik hoquq xatirisini téximu nacharlashtürwetti " dédi.

Doklatta, Xitay hökümitining " térrorchiliq" hemde " dölet mexpiyetlikini ashkarilash" dégen jinayetler bilen eyiblengen jinayetchilerni xelqara qanunlargha xlap halda mexpi sot qilip jazalighanliqi bildürülgen. Doklatta yene , amérika prézidénti jorj bushning xelqaradiki teleplerge qarimay guentanamodiki herbiy türmini taqimighanliqimu alahide tilgha élinip
qattiq tenqid qilindi. (Eqide)