SHerqiy Türkistanğa Musteqilliq, Erkinlik We Démokratiye !

Sherqiy Türkistan Siyasi Weqeler Yilnamisi

Sherqiy Türkistan Siyasi Weqeler Yilnamisi 1949 – 2006

1949

1 – ayning 1 – küni : Xitay Guo Mindang hökümiti yéngi yil munasiwiti bilen Xitay kommunistlirigha qarita ténchliq teklipi sundi we Soveyt ittipaqining Sherqiy Türkistan Jumhuriyiti armiyisige ( 3 wilayet armiyesi ) qiliwatqan yardemini késish meqsidide, Xitayning gherbiy shimal herbiy we memuri ishlar qomandani geniral Zhang zhi zhongni Soweyt ittipaqi bilen yéngi iqtisadi anglashma imzalash üchün Ürümchige iwetti. Ikki terep otturisidiki iqtisadi muzakiride Stalin Xitaydin Sherqiy Türkistanning pütün tebiy bayliqliridin erkin paydinish hoqoqini we Sherqiy Türkistan bilen Soveyt ittipaqi otturisidiki import – ekisportni erkin qoyuwetishni telep qildi, emma, 5 – ayghiche dawam qilghan bu söhbette anglashma saqlinalmidi we söhbet 5 – ayda tonglutup qoyuldi.

3 – ay : Xitay kommunistik partiyesining 7 – nöwetlik 2 – omomiy yighinida, < pütün memliketni birlikke keltürüsh we azat qilish > chaqiriqi otturigha qoyuldi we yighinda Kommunist Xitay hakimiyitining reyisi Mao Zedung, herbiy Bash qomandan Zhu De, muawin reyis Zhu Enlai, Geniral Peng Dehui, He Long we Wang Zhenlar qatnashqan yighinda Sherqiy Türkistanni ishghal qilish mesilisi muzakire qilindi we bu wezipe Xitay xelq azatliq armiyesi 1 – dala urushi armiyesi qarmighidiki Wang Zhen qisimlirigha ( 1 – dala urushi armiyesi 1 – bingtüeni ) tapshuruldi.

4 – ayning 21 – küni : Xitay kompartiyesining reyisi Mao Zedung we bash qomandan Zhu De, < Xitay xelq azatliq armiyesi > ge, < pütün memliketke yürüsh qilish > buyruqi chüsherdi, mezkur buyruq, Sherqiy Türkistan we tibetni ishghal qilishnimu öz ichige aldi.

5 – ayning 11 – küni : Ili 3 wilayet hökümiti terkibidiki < Sherqiy Türkistanda demokratiye we ténchliqni ilgiri sürüsh ittipaqi > teripidin chaqirilghan we Ili rayonidiki her millet wekilliri qatnashqan yighinda, Sherqiy Türkistanning yerlik Xelqliri otturisidiki ittipaqliq we hemkarliqni kücheytish mesilisi tekitlendi.

5 – ayning 24 – küni: Qing Hai wilayitining reyisi geniral Ma Bufang, Guo Mindang merkizi hökümiti teripidin Gherbiy shimal herbiy we memuri ishlar bash qomandanliqigha teyinlendi, bunung bilen, Qing hai, Ning xia, Gen Su bilen birge, Sherqiy Türkistanmu Geniral Ma Bufangning bashqurushigha ötti, Sherqiy Türkistanda < 3 ependi > dep nami chiqqan milletchi rehberlerdin Mes’ud Sabri Bayquzu, Muhemmet Emin Bughra we Eysa ependilerning geniral Ma Bufang bilen dostluq munasiwetlirige ige bolghanliqi we Ma Bufangning jiyeni Ma Qinshanning Sherqiy Türkistandiki Tunggan atliq qisimlirining bash qomandani bolup turiwatqanliqi, Xitay kommunistlirini we Soweyt ittipaqini qattiq endishilendürdi.

5 – ayning 31 – küni : Ili 3 wilayet hökümitining Ghuljida chaqirilghan < 3 wilayet iqtisadi ali komuteti yighini > da, Sherqiy Türkistanning omomiy iqtisadi weziyiti muzakire qilindi, shundaqla 3 wilayet hökümitining iqtisadi xamchoti bekitip chiqildi.

6 – ning ? – küni : Qumul walisi Yolwasbeg yoshurun Lanzhou shehrige bérip Ma Bufang bilen körüshti we Sherqiy Türkistanning teqdir mesilisi heqqide muzakire élip bardi. Yolwasbeg geniral Ma Bufangdin derhal esker chiqirip, Sherqiy Türkistanning emiliy konturolliqini qolgha élishni telep qildi.
Bu qétimqi uchrushushta, Yolwasbegning Ma Bufanggha bergen teklipliri töwendikilerni öz ichige alghan:
Xinjiang ölkilik hökümetning reyisi Burhan Shehidini wezipisidin élip tashlap, özini reyis, Muhemmet Emin Bughra we Eysa ependilerni muawin reyis qilish, Ma guoyini Xelq ishliri nazaritining naziri, Ma Bufanggha yeqin bolghan Zhang zhaoni bash katip qilish;
Sherqiy Türkistanda Uyghurlardin terkip tapqan musteqil bir herbiy küch teshkillep, Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistanni istila qilishining aldini élish;
Ma Bufangning yuqarqi tekliplerge qandaq jawap bergenliki mejhul.

6 – ayning ? – küni : Liu Shaoqi bashchiliqidiki Xitay kommunistik partiyesi wekiller ömigi mexpiy halda Soveyt ittipaqini ziyaret qildi we Soveyt ittipaqi terepke töwendikilerni inkas qildi:
< Amerika jahangirliki Xinjiang mesilisige qol tiqiwatidu, Amerika, Ma Bufang bashchiliqidiki gherbiy shimal militaristlirining Xinjianggha yötkülüp, yerlik eksiyetchi küchler bilen birge < büyük islam jumhuriyiti > ni qurushni pilanlimaqta, eger ularning bu meqsidi emelge ashsa, Zhongguo Inqilabigha büyük xeter élip kélipla qalmastin, Soweyt ittipaqi üchünmu xeterlik, bunung Xinjiangning azat qilinishigha chong kashilisi bolidu >.
Bu qétimqi ziyarette, Soveyt terep töwendiki tekliplerni berdi:
< Xitay xelq azatliq armiyesi Xinjianggha yürüsh qilishni tezlitip, amerikining süyqestini tarmar qilish lazim >.
Yüqarqi ziyarettin kéyin, eslide Sherqiy Türkistanni 1950 – yili ishghal qilishni pilanlighan Xitay kompartiyesi, bu pilanini bir yil aldigha sürdi.

6 – ayning ? – künliri : Amerikining Ürümchide turushluq konsuli Pakiston, Sherqiy Türkistanning milletchi rehberliridin Muhemmet Emin Bughra, Mes’ud Sabri Bayquzu, Eysa yüsüp alptekinler bilen, shundaqla Guominganggha sadiq bezi ofisserler we Ma Bufangning qol astidiki genirallar bilen mexpiy uchrushup, Sherqiy Türkistanning teqdir mesilisi heqqide muzakire élip bardi we Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistanni ishghal qilishining aldini élish heqqide teklipler berdi.

8 – ayning 11 – küni : Sherqiy Türkistandiki Guo Mindang qisimlirining Marshal Jiang Jieshigha sadiq geniralliridin Ma Qinshan, Yecheng, Tao qatarliqlar Mes’ud Sabiri Bayquzu, Muhemmet Emin Bughra, Eysa Yüsüp Alptekin ependiler bilen mehpiy körüshüp, Sherqiy Türkistandiki ishghalchi Guo Mindang qisimlirining bash qomandani Tao Siyü’ning Xitay kommunistlirigha teslim bolush heqqide qarar alghanliqini uhturdi we özlirining teslim bolushqa qarshi ikenlikini bildürüp, herbiy özgürüsh arqiliq Tao siyü we qorchaq reyis burhan shehidilerni aghdurup tashlash, Sherqiy Türkistanda hakimiyetni qolgha élip, Xitay kommunistlirining isghal qilishining aldini élish heqqide teklip berdi, genirallar 3 ependining, Guo Mindang qisimlirining qorallirini yerlik xelqqe ötküzüp bérish, shertige maqul kelmigini üchün, genirallar bilen 3 ependim otturisida anglashma saqlinalmidi.

8 – ay :, Xin jiang ölkülük hökümetning sabiq bash katibi Eysa Yüsüp Alptekin ependi, Guo Mindang merkizi hökümiti teripidin Gherbiy shimal herbiy we memuri ishlar bash qomandanliqigha teyinlengen Geniral Ma Bufangni tebriklesh bahanisi bilen bir hey’etni bashlap Qing Haining merkizi Lan zhougha bérip Ma Bufang bilen Sherqiy Türkistanning teqdir mesilisi heqqide mehpiy söhbet élip bardi we Ma Bufanggha 3 ependining ( Mes’ud Sabri Bayquzu,Muhemmet Emin Bughra, Eysa Yüsüp Alptekin ) töwendiki telep we iltimaslirini otturigha qoydi:
1. Burhan Shehidini Xinjiang ölkilik hökümetning reyislikidin élip tashlap, unung ornigha Muhemmet Imin Bughra ependini reyis qilish;
2. Geniral Tao siyüni Xinjiang amanliq saqlash qisimlirining bash qomandanliqidin élip tashlap, Ma Bufangning jiyeni we Xinjiangdiki Tungan qisimlirining genirali Maqinshanni Taosiyüning ornigha qoyush;
3. Kommunist Xitay armiyesi qistap kelgende, Sherqiy Türkistandiki 100 ming kishilik Guo Mindang armiyesining qoralini yerlik xelqqe tapshurup bérish;
4. eger mumkin bolsa Sherqiy Türkistan xelqini we tibet, mongghol, tungganlarni birleshtürüp, Xitay kommunistlirining tehi ishghaligha uchrimighan Sherqiy Türkistan, Qinghai, Gansu'ni öz ichige alghan tupraqlarda Fediral bir dölet qurush we bu xelqlerning musteqilliqini jahangha élan qilish;
Geniral Ma Bufang Xitay merkizi hökümitidin endishe qilip bu teleplerni qobul qilmighini üchün, bu qétimqi uchrushushta anglashma saqlinalmidi, Eysa ependi bashchiliqidiki hey’et 9 – ayning 3 – küni Ürümchige qaytip keldi. ( Eysa Yüsüp Alptekin < Esir Sherqiy Türkistan Üchün > )

8 – ayning 14 – küni : Xitay kommunistik partiyesi merkizi komuteti, özlirining alaqilashquchisi süpitide Deng Liqünni Moskiwa arqiliq Ghuljigha iwetti, 3 neper xizmetchi we bir dane téligiraf aparatini élip Ghuljigha yetip kelgen Deng Liqün, Ghuljida < Liqün téligiraf idarisi > ni qurdi.
Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistangha iwetken bu jasosining wezipisi, Xitay kommunistik partiyesi merkizi komutetini Sherqiy Türkistanning weziyiti heqqide melumatlar bilen teminlesh idi. Emma, Ehmetjan Qasimi bashchiliqidiki 3 wilayet wekilliri Beijinggha seper qilghanda Deng Liqünning nime üchün bu seperge qatnashmighanliqi we Huddi 3 wilayet wekillirining ölidighanliqini aldin a la bilgendek, Seypidin Ezizini özige tartish üchün jiddi heriket qilghanliqi hazirghiche sir bolup kelmekte.

8 – ayning 15 – küni : Sherqiy Türkistan Jumhuriyitining asasliq rehberliridin Ehmetjan Qasimi, Abdukerim Abbasof, Délilhan, Isaqbeg qatarliqlar, Soweyt hökümiti bilen Sherqiy Türkistanning teqdiri mesilisi heqqide söhbet ötküzüsh üchün Ghuljidin ayrilip, qazaqistanning Alma – Ata shehrige yürüp ketti.

8 – ayning 18 – küni : Xitay kommunistik partiyesining reyisi Mao Zedung Ehmetjan Qasimigha alahide mektup yollap ( bu mektup Soweyt ittipaqi arqiliq yetküzülgen bolushi mumkin ), uni 3 wilayet wekillirini bashlap Beijinggha kélip, Memliketlik siyasi kengesh yighinigha qatnishishqa teklip qildi.

8 – ayning 20 – küni : Ehmetjan Qasimi Mao Zedunggha jawap téligirammisi yollap ( Qazaqistandin iwetken bolushi mumkin ), unung Xitay xelq siyasi meslihet kengishi yighinigha qatnishish heqqidiki teklibini qobul qilghanliqini we yighingha ülgürüp yetip baridighanliqini bildürdi.

8 – ayning 26 – küni : Xitay xelq azatliq armiyesi Sherqiy Türkistanning xoshnisi Qing haining merkizi Lan zhouni ishghal qilip, Sherqiy Türkistan chegrisigha qistap keldi.
Oxshash mezgilde, Guo Mindang hakimiyitining sabiq gherbiy – shimal herbiy we memuri ishlar bash qomandani geniral Zhang zhi zhong, Guo Mindang hökümitige wakaliten Xitay kommunistliri bilen ténchliq söhbiti üchün Bei jinggha bardi, söhbet ayaqlashqanda qaytip ketmey Xitay kommunistlirigha teslim bolghan Zhang zhi zhong, Mao Zedung we Zhou Enlaining buyruqigha asasen, Guo Mindang hakimiyitining Sherqiy Türkistandiki herbiy qomandani Tao siyü we ölke reyisi Burhan shehidige téligiramma yollap, ulardin hechqandaq qarshiliq körsetmey Xitay kommunistlirigha teslim bolushni telep qildi.arqidinla Mao Zedung Xitay kommunistik partiyesi merkizi komutetining alaqilashquchisi Deng li qünni Soveyt ittipaqi arqiliq Ghuljigha iwetti.

8 – ayning ? – küni : Kommunist Xitay armiyesi Sherqiy Türkistanning Xoshnisi Gansuni ishghal qilghandin kéyin, Soweyt ittipaqining Ürümchidiki bash konsuli Guo Mindang armiyesining Sherqiy Türkistandiki bash qomandani geniral Taosiyü bilen mehpiy körüshüp, ununggha, Sherqiy Türkistanni huddi tashqi Monggholistangha ohshash musteqil bir dölet dep élan qilish heqqide teklip bergedi, teklipke asaslanghanda, Soweyt ittipaqi Xitay kommunistlirigha Gensu ölkisining bu teripige ötmeslik heqqide buyruq beretti, emma bu teklip Guo Mindang merkizi hökümiti teripidin ret qilinghan. Yene bezi menbelerde körsütülishiche, bu teklip Guo Mindang merkizi hökümiti teripidin emes, belki Xitay kommunistlirigha teslim bolush heqqide alliburun yeng ichide pütüshiwalghan Geniral Zhang zhi zhong we Taosiyü teripidin ret qilinghan.

8 – ayning 27 – küni : Xitay kömmunistik partiyesi merkizi komuteti, 15 – Awgust küni Ghuljidin yolgha chiqqan Ehmetjan Qasimji bashchiliqidiki Sherqiy Türkistan jumhuriyiti wekillirining Manjuriye etrapida ayrupilan weqesi bilen ölgenlikini resmiy élan qildi we 50 – yili 3 – ayning 15 - küni, köyüp tonumas halgha kelgen birqanche jesetni < Ehmetjanlarning jesidi > dep Ghuljigha yötkep kélip murasim bilen depne qildi.

8 – ayning 28 – küni : Xitay kommunistik partiyesining reyisi Mao Zedung, Ehmetjan Qasimilarning wapati munasiwiti bilen élan qilghan bayanatida, < Ili üch wilayet Inqilabi, Zhungguo demokratik Inqilabining bir qismi > dep körsetti. Mao Zedungning bu bahasi, üch wilayet xelqining we Sherqiy Türkistandiki milletchi küchlerning qattiq reddiyesige uchridi.

9 – ayning 10 – küni : reyis Mao Zedung, Xitay xelq azatliq armiyesi 1 – dala urushi armiyesining bash qomandani Peng Dehuaige buyruq chüshürüp, kommunist armiyesining 11 – ayning otturlirighiche Sherqiy Türkistangha yürüsh qilishni telep qildi.

9 – ayning 14 – küni : Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistangha qistap kélishi bilen Hijret qarari alghan Muhemmet Emin Bughra we Eysa ependim bashchiliqidiki milletchilerning tunji qebilisi Muhemmet Emin Bughraning yetekchilikide Ürümchidin ayrildi.

9 – ayning 20 – küni : Hijret qarari alghan Uyghur milletchilirining 2 – qebilisi Eysa ependimning yetekchilikide Ürümchidin ayrildi.

9 – ayning 21 – künidin 30 - künigiche : Seypidin Ezizi bashchiliqidiki 3 kishilik Sherqiy Türkistan jumhuriyiti wekilliri Xitay kommunistliri bilen muzakire élip bérish üchün Bei Jinggha yürüp ketti, bu hey’et öktebirge qeder Beijingda qélip, 10 – ayning 1 – küni ötküzülgen Zhung Hua Xelq Jumhuriyitining qurulush murasimigha qatnashti.
Bu hey’ette, Seypidin bilen birge Alimjan Hakimbayof, Tuji qatarliqlar yer aldi.
Bu wekiller ömigi beyjingda Mao Zedung, Zhou Enlai, Zhu De … qatarliq yuquri derijilik Kommunist rehberliri teripidin alahide kütiwélindi.

9 – ayning 22 – küni : Hijret qarari élip Ürümchidin ikki türkümge bölünüp yolgha chiqqan Muhemmet Emin Bughra we Eysa Yüsüp Alptekin qebililiri Kucharda birleshti we dawamliq jenupqa yürüsh qildi.

9 – ayning 22 – küni : Seypidin Ezizining < tunji nöwetlik Memliketlik Siyasi meslihet kengishi yighini > da Sherqiy Türkistan xelqighe < Wakaliten > qilghan sözining toluq tekisti Xitayning < xelq geziti > de alahide élan qilindi.
Seypidinning sözide, Xitay kommunistik partiyesining Sherqiy Türkistandiki hakimiyitini qollaydighanliqi we Xitay kommunistliri bilen birge < yéngi Zhungguo, yéngi Xinjiang qurush > üchün tirishidighanliqi bildürülgen idi.

9 – ayning 24 – küni : Sherqiy Türkistangha yeqin bolghan Jiu qüan shehridiki 40 ming kishilik Guo Mindang armiyesining teslim bolushi bilen, Sherqiy Türkistanning xoshnisi Gan su tamamen kommunistlarning konturolliqigha ötti we Guo Mindang hakimiyitining Sherqiy Türkistandiki ixshalchi küchliri pütünley yardemsiz qaldi.

9 – ayning 25 – 26 – künliri : Guo Mindang hakimiyitining Sherqiy Türkistanni ishghal qilip turghan qisimlirining bash qomandani Tao siyü we Guo Mindang Xinjiang ölkilik hökümetning reyisi Burghan Shehidi ayrim – ayrim halda Xitay kommunistik partiyesi merkizi komutetigha teslimname yollap, 100 ming kishilik armiyesi bilen teslim bolidighanliqlirini bildürüshti.

9 – ayning 28 – küni : Xitay kommunistlirining reyisi Mao Zedung we bash qomandan Zhudeler, Tao siyü we Burhan shehidilerge jawap téligirammisi yollap, ularning teslimnamisini resmiy qobul qilghanliqini bildürdi we Sherqiy Türkistanning amanliq saqlash ishlirini yene qayta ulargha tapshurdi.

9 – ayning 29 – küni : Xitay kommunistik partiyesi, Sherqiy Türkistanni ishghal qilish wezipisini, Geniral Peng Dehuai qomandanliqidiki Xitay xelq azatliq armiyesi 1 – dala urushi armiyesi qarmighidiki 1 – we 2 - bingtüanige tapshurdi. Pilan boyiche, 1 – bingtüanning qomandani Wang Zhen qarmighidiki 6 dewiziye, jemiy 89 ming esker ikki leniye boyiche Sherqiy Türkistangha besip kiridighan boldi.
Yuqarqi herbiy pilan boyiche, 16 – 17 – dewiziyeler Sherqiy Türkistanning shimali we Sherqiy rayonlirini, 4, 5, 6 – dewiziyeler Sherqiy Türkistanning jenobiy rayonlirini ishghal qilishqa mesul bolidu.

10 – ayning 1 – küni : Xitay xelq jumhuriyiti quruldi, Sherqiy Türkistandin Seypidin Ezizi bashchiliqidiki hey’et Bei jinggha bérip dölet murasimigha qatnashti we ular Mao Zedung teripidin biwaste qobul qilindi.

10 – ayning 2 – küni : Xitay kommunistlirigha teslim bolghan Guo Mindang Xinjiang ölkilik hökümetning reyisi Burhan Shehidi we Guo Mindangning Xinjiangdiki 100 ming kishilik armiyesining bash qomandani Taosiyülerning orunlashturushi bilen, Ürümchi shehridiki meydanda 10 ming kishining qatnishishida < Zhunghua Xelq Jumhuriyiti > ning qurulghanliqini tebriklesh murasimi ötküzüldi, Xitay kommunistik partiyesining alaqilashquchisi Deng liqünmu bu murasimgha qatnashti.

10 – ayning 3 – küni: Xitay kommunistliri, Sherqiy Türkistanni ishghal qilishni tezlitish üchün, Jiu qüan – Ürümchi herbiy tiransiport qomandanliq shitabini qurup, bu shitapqa 545 aptomobil ajratti.

10 – ayning 5 – küni : < 3 ependi > dep atalghan Mes’ud Sabri Bayquzu, Muhemmet Emin Bughra we Eysa ependilerning siyasi özgürüsh qilishidin qattiq endishe qilghan Xinjiang ölkilik hökümetning reyisi Burhan Shehidi, Xitay kommunist rehberliridin Mao Zedung, Zhu de we Peng Dehuailerge téligiramma yollap, Sherqiy Türkistanda weziyetning nahayiti jiddilikini eskertip, Xitay azatliq armiyesining Sherqiy Türkistangha tezirek yürüsh qilishini telep qildi.
Burhanning bu jiddi téligirammisigha asasen, shu küni Xitay xelq azatliq armiyesining 2 – we 6 – korpus armiyesi ( jüni ) ning qatnishishida Qing haining Jiu qüan shehride < Xinjianggha yürüsh qilish seperwerlik yighini > chaqirip, Sherqiy Türkistanni ishghal qilishning konkiritni pilanini tüzüp chiqti.

10 – ayning 8 – küni : Xitay kommunistlirigha teslim bolghan Sherqiy Türkistandiki Guo Mindang qisimlirining bash qomandani geniral Tao siyü ayrupilan bilen Jiu qüan shehrige bérip, xelq azatliq armiyesining 1 – dala urushi armiyesi bash qomandani geniral Peng Dehuai bilen körüshüp, qol astidiki 100 ming kishilik armiyesini qandaq tertipke sélish we qandaq bashqurush mesilisini muzakire qildi, Peng Dehuai geniral Tao siyüdin, Kommunist armiye Sherqiy Türkistangha kirgenge qeder uyerning amanliqini qoghdap turushni we yerlik milliy küchlerning siyasi özgürüsh qilishining aldini élip turushni telep qildi.

10 – ayning 9 – küni : Sherqiy Türkistanni ishghal qilish wezipisi tapshurulghan birinchi Guroh armiyesi ( bing tüean ) ning qomandani Wang Zhen, qol astidiki 6 – korpus ( jün ) armiyesini Sherqiy Türkistangha aldin kiridighan qisim qilip bekitti we bu qisimgha, < gherbiy shimalning weziyiti, Xinjiangni azat qilish kürishining alahidiki we wezipisi > digen temida seperwerlik doklati bérip, bu qisimni Sherqiy Türkistangha qarap resmiy yürüsh qilishqa buyridi.

10 – ayning 10 – küni : geniral Wang Zhenning buyruqigha binaen, Xitay xelq azatliq armiyesi 6 – korpusi ( 6 – jüni ) ning 16 – dewiziyesi qarmighidiki eskerlerdin terkip tapqan Xillanghan bir qisim, 17 – dewiziyening qomandani Chen ruizhangning yetekchilikide ayrupilan bilen Ürümchige yetip kélip, Ürümchide qomandanliq shitabi qurdi.
Bu kün, Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistanni resmiy ishghal qilghan kün hisaplinidu.

10 – ayning 12 – küni : Xitay kommunistik partiyisi merkizi komutining buyruqigha asasen, birinchi dala urushi armiyesining qomandani Geniral Peng dehuining riyasetchilikide, Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistandiki wekillik orgini hisaplanghan < Xitay kommunistik Partiyesi merkizi komutiti Xinjiang shöbe idarisi > quruldi.
Wang Zhen shöbe idarisining bash sekritarliqigha, Xü liqin muawin sekritarliqqa, Wang en mao, Deng li qün … qatarliqlardin terkip tapqan 7 neper kishi hey’et ezaliqigha teyinlendi.
Oxshash künde geniral Peng Dehuai Burhan Shehidi we Tao siyülerge téligiraf yollap, Kommunist armiyening Sherqiy Türkistanning eghizi Yümingüandin ötüp, qomulgha qarap yürüsh qilghanliqini bildürdi.
Kommunist armiyening Sherqiy Türkistangha quruqluqtin keng – kölemde resmiy tajawuz qilip kirishi 10 – ayning 12 – küni bashlandi we bu wezipini Kommunist armiyening 2 – we 6 – korpusi ( 2 – we 6 – jünliri ) öz üstige aldi. Bu qisimlar, geniral Wang Zhen qomandanliqidiki 1 – guroh armiyesi ( 1 – bingtüan ) ge tewe.
Pilan boyiche, 2 – korpus armiye Sherqiy Türkistanning jenobini, 6 – korpus bolsa Sherqiy Türkistanning Sherqiy we shimali rayonlirini ishghal qilidighan boldi.
Yene 10 – ayning 12 – küni, Xinjiang ölkilik waqitliq hökümetning wekilliri, Ürümchi shehrining bashliqi Qüwuning bashchiliqida Jiu qüange bérip Peng dehai bilen körüshüp, Kommunist armiyening Xinjianggha resmiy yürüsh qilip kirgenlikini qarshi élish bilen birge, Xitay kommunistlirigha Sherqiy Türkistanning siyasi, iqtisadi, herbiy weziyiti heqqide melumat berdi we bu wekiller ömigi Ürümchige qaytip kélishi bilen, Xinjiang ölkilik hökümet namidin < xelq azatliq armiyesining Xinjianggha kirishini qarshi élish komutiti > ni qurup chiqti.
Oxshash mezgilde, Xitay kompartiyesining téliwige asasen, üch wilayet hökümiti tereptinmu Esqet Isaqof, Uyghur Sayrami, Chen xihualardin terkip tapqan bir hey’etmu < xelq azatliq armiyesi > bilen uchrushush üchün Ürümchige keldi.

10 – ayning 13 – küni : Wang en mao bashlap mangghan Kommunistlarning 2 – korpus ( 2 – jün ) armiyesi qomulni ishghal qildi. Guo Mindang qisimlirining qomulda turushluq 178 – lüsidiki eskerler teslinamigha qarshi chiqip, Kommunistlargha qarshi qoralliq isyan köterdi, isyan Wang en mao qisimliri teripidin qanliq basturuldi. Wang en mao qomulda yerlik xelqqe xitaben söz qilip, özlirining < yéngi Xinjiang qurghili we Xinjiangni güllendürgili > kelgenliklirini bayan qildi.

10 – ayning 15 – küni : Turpanni ishghal qilghan Xitay kommunist armiyesi, Turpandin ikki qisimgha bölünüp, bir qismi jenopqa, bir qismi shimalgha qarap ilgirlidi.

10 – ayning 15 – küni : Seypidin Ezizi, Xitay kommunistik partiyesige eza bolup kirish heqqide Mao Zedunggha mehsus iltimas sundi, Mao Zedung bu iltimasqa 10 – ayning 23 – küni shexsen testiq saldi, 50 – yili 3 – ayning 2 – küni Seypidin Ürümchide Dangdughuluq murasim bilen Kompartiyege eza bolup kirdi, Seypidinning qesem bérish murasimigha geniral Wang Zhen biwaste riyasetchilik qildi.
Seypidin Ezizi Uyghurlarning ichide Xitay kommunistik partiyesige qobul qilinghan tunji kommunisttin ibaret.

10 – ayning 16 – küni : Kommunist armiyesi Pichangha yetip kelgende, Pichanda turushluq Guo Mindang qisimliri isyan kötürüp, nahiyening hakEmini öltürüp tashlidi, bu isyan Kommunist eskerliri teripidin basturuldi. Isyanlarning köpüyishige ghezeplengen Wang en mao, shu küni Guo Mindang qisimlirining Xinjiangdiki bash qomandani Tao siyüge téligiramma yollap, isyanchilarni herbiy sotta qattiq jazalashni we bundin kéyinki isyanlarning aldini élishni telep qildi.

10 – ayning 18 – küni : Kommunist armiyesi Tohsundin ötüp, Sherqiy Türkistanning jenobigha yürüsh qildi.

10 – ayning 19 – küni : Guo Mindang qisimlirining Xinjiangdiki bash qomandani Tao siyü , < Heqiqetke qaytqan komandir – jengchilerge murajetname > ni élan qilip, teslim bolghan Guo Mindang qisimlirigha qarita, < Jungguo xelq siyasi meslihet kengishining ortaq xitapnamisi > ning belgilimisi boyiche özgertish élip baridighanliqini élan qildi.

10 – ayning 20 – küni : Xitay kommunist armiyesining mashinlashqan qisimliri Ürümchige yetip keldi, ölkilik hökümetning reyisi Burhan Shehidi sheher sirtigha chiqip bu ishghalchi qoshunni kütiwaldi we ularni shexsen özi sheher merkizige bashlap kirdi. Bu kün, Ürümchining Xitay kommunist armiyesi teripidin resmiy ishghal qilinghan kün bolup hisaplinidu.
Yene shu küni jenoptiki Hejing, Qarasheher we korlilarni ishghal qilghan kommunist armiyesi dawamliq qeshqerghe qarap yürüsh qildi.

10 – ayning 29 - 30 – künliri : Xitay kommunistliridin qechip Hindistan – Keshmir chegrisigha ( shehidullah ) yetip kelgen Muhemmet Emin Bughra we Eysa Yüsüp Alptekin bashchiliqidiki Qebile Guo Mindang chegra qarawul qisimliri teripidin tosiwélindi, ikki ependi tutqun qilinip, yerkentke yalap élip mengildi.

11 – ayning 2 – küni: < Xinjiang geziti > de, Ehmetjan Qasimi bashchiliqidiki 3 wilayet wekiller ömigining, yéngi siyasi meslihet kengishining yighinigha qatnishish üchün ayrupilan bilen Bei jinggha ketiwetip, Soweyt ittipaqining Erkotsiki tashqi bayqal köli hawa boshliqigha kelgende ayrupilan hadisisige uchrighanliqi xewer qilindi. Bu xewerning nime üchün weqe yüz bérip 3 aydin kéyin andin bérilgenliki, yerlik xelq ichide qattiq ghul – ghula we guman peyda qildi.
Xitay rehberlirining resmi teziyenamilirimu 11 – ayning ahirlirigha kelgende andin arqa – arqidin élan qilinishqa bashlidi. Mesilen, Mao Zedungning 11 – ayning 22 – küni, < Merkizi xelq milliy ishlar komuteti > ning teziyenamisi 11 – ayning 25 – küni, Merkizi xelq hökümitining teziyenamisi 11 – ayning 26 – küni, Bash ministir Zhu Enlaining 11 – ayning 28 – küni élan qilindi. Bu hal, yerlik xelq ichide Ehmetjanlarning qestke uchrighanliq gumanini teximu kücheytti.

11 – ayning 3 – küni : Xitay kommunist armiyesi Kuchani ishghal qildi we kucharda zorlap yerliklerning qora – jaylirini we kocha – koylarni süpürüsh, puxralargha su toshup, otun yerip bérish herikiti bashlidi.

11 – ayning 4 – küni : < Xinjiang geziti > ning konturolliqini qoligha alghan kommunist Xitay armiyesi, bu gezitning shu künki sanida, < Xinjiangliq qerindashlirimiz bilen uchrashqanliqimiz munasiwiti bilen birqanche eghiz söz > we < xelq azatliq armiyesi bolsa Xinjiangdiki hermillet xelqining yaxshi dosti > digen temilarda élan we maqale élan qilip, < Xinjiang xelqighe bexit – saadet élip kélimiz, ularning ténch, demokratik mohit ichide bextiyar yashishini qolgha keltürimiz > dep wede berdi.

11 – ayning 6 – küni : Guo Mindang qisimliridin Ürümchining toluq konturolliqini ötküziwalghan Kommunist armiyesi, Ürümchide < Amanliq saqlash qomandanliq shitabi > ni qurup, ayrudurum, stiratigiyélik nuxtilar we hökümetning herqaysi idare – jemiyetliride muhapizetchiler etriti turghuzushqa bashlidi we Guo Mindang qisimlirining Ürümchidiki herbiy tesirini yoqatti.

11 – ayning 7 – küni : Qomandan Wang Zhen bashchiliqidiki yuquri derijilik kommunist genirallardin terkip tapqan 40 kishilik gurup qomul arqiliq Ürümchige yetip keldi we Burhan Shehidining biwaste qarshi élishigha erishti. Wang Zhen shu küni Soweyt konsulxanisini ziyaret qilip, < öktebir inqilabini tebriklesh murasimi > gha qatnashti.

11 – ayning 8 – küni : Ürümchide, her sahe kishilirining qatnishishi we Xinjiang ölkilik waqitliq hökümetning reyisi burhan Shehidining orunlashturushi bilen, Wang Zhenni we Xitay xelq azatliq armiyesini qarshi élish murasimi ötküzüldi. Murasimda Wang Zhen söz qilip, Burhan Shehidi we Geniral Tao siyüning 100 ming kishilik armiye bilen teslim bolushi netijiside, Xinjiangning ténchliq bilen < azat > bolghanliqini bayan qilip, bu ikkisige Xitay kommunistik partiyesige we Xitay xelq azatliq armiyesige wakaliten alahide rexmet eytti.

11 – ayning 10 – küni : Kommunist geniral Wang Zhen, ölkilik waqitliq hökümetning reyisi burhan Shehidining hemraliqida hökümet binasigha kélip, hökümet qarmighidiki herqaysi organlarning we teslim bolghan Guo Mindang qisimlirining yuquri derijilik emeldarlirigha, kompartiyening Xinjiangning hakimiyitini ötküzüwélish jehettiki pirinsiplirini uxturdi, bu pirinsipqa asasen:
Herbiy idare qilish orgini tesis qilinmaydu, eslidiki ölkilik hökümet, merkizi xelq hökümitining buyruqini ijra qilidu;
Teslim bolghan Guo Mindang qisimliri tezlik bilen özgertilidu;
Hökümet qarmighidiki herqaysi organlarning eslidiki mesul xadimliri özgertilmeydu;
xelq azatliq armiyesi mexsus herbiy wekil ajritip, ölkilik hökümet we Ürümchi shehrining herqaysi organlirini ötküzüwélish ishlirini masliship élip baridu;

11 – ayning 13 – küni : Kommunist geniral Wang Zhen we Xü liqin, teslim bolghan Guo Mindang qisimlirini özgertish heqqide Geniral Tao siyü bilen kélishim bekitip, özgertish ishlirini bashlidi.

11 – ayning 14 – küni : Xitay kompartiyesining reyisi Mao Zedung, geniral Peng Dehuaige we Xitay kommunistik partiyesi gherbiy – shimal idarisige téligiramma yollap, Xinjiangni idare qilishta, az sanliq millet kadirlirini keng – kölemde qobul qilish we yetishtürüshni telep qildi.

11 – ayning 14 – küni: Xitay kommunistlirining biwaste qollishi bilen 3 wilayet Hökümitining hakimiyitini changgiligha alghan Seypidin Ezizi Ghuljida < Sherqiy Türkistanda Demokratiyeni we ténchliqni qoghdash ittipaqi > ning omomiy yighinini chaqirip, Xitay xelq siyasi meslihet kengishi yighinida maqullanghan < Ortaq purogramma > ni qollash heqqide qarar alghuzdi.

11 – ayning 19 – 20 - künliri : Muhemmet Emin Bughra we Eysa Yüsüp Alptekinler, Kommunizimgha qarshi bezi Guo Mindang ofetserlirining yardimi we Guo Mindangning ikki Uyghur eskirining mehpiy yol bashlishi bilen ölümdin qurtulup Sherqiy Türkistan chegrisidin keshmirning ladah shehrige yetip bardi, bu ikki ependining bala – chaqisi we bashqa qebile ezalirigha yetekchilik qilghan Polat Qadiri, Sattar bulbullarmu 11 – ayning 20 – küni ladahqa yetip kélip ikki ependi bilen uchrashti.

11 – ayning 22 – küni : Xitay kommunistik partiyesi merkizi komuteti gherbi – shimal idarisi Lan zhou shehride kengeltilgen yighin chaqirip, milliy siyaset heqqide töwendiki pirinsiplarni bekitip chiqti:
milletlerning barawerlik pirinsipi boyiche, azsanliq milletler toplushup olturaqlashqan yaki ariliship olturaqlashqan rayonlarda, milliy teritoriyélik aptonomiye yolgha qoyulup, birleshme hökümetler tesis qilinidu;
milliy armiye, xelq azatliq armiyesige özgertilidu;
Azsanliq millet rayonlirida yüz bergen qoralliq topilanglar mumkin bar ténchliq shekli bilen hel qilinidu, qoralliq basturushqa mejbur qalghanda choqum ammiwiy hizmetni yaxshi ishlesh lazim;
Herqaysi milletler otturisidiki toqunush we ixtilaplar ( yer – tupraq bilen munasiwetlik bolghan ) herqaysi milletlerning wekilliri bilen kengiship hel qilinidu;
Herqaysi milletlerning iqtisat we mediniyiti tereqqi qildurilidu;
Azsanliq millet kadirliri aktiplik bilen terbiyilep chiqilidu;
Yuqarqilar, Xitay kommunistlirining Sherqiy Türkistanni ishghal qilghandin kéyin élan qilghan tunji milliy siyasitidin ibaret.

11 – ayning 26 – küni : Xitay azatliq armiyesi Qeshqerni ishghal qildi, ishghalchi küch Wang enmaoning qomandanliqidiki 2 – korpusining ( 2 – jünining ) 4 – diwiziyesi idi, shu ayning axirigha qeder Qeshqergha qarashliq pütün nahiyiler Kommunist armiye teripidin ishghal qilinip boldi.

11 – ayning 27 – küni : Xitay xelq azatliq armiyesi birinchi dala urushi armiyesining bash qomandani, Xitay kommunistik partiyesi merkizi komuteti gherbi – shimal idarisining reyisi geniral Peng Dehuai we Xitay merkizi xelq hökümitining ezasi geniral Zhang zhijunglar 20 kishidin terkip tapqan yuquri derijilik emeldarlar ömigini bashlap Ürümchige yetip keldi, ularning kélish meqsidi, Xinjiang ölkilik waqitliq hökümetni özgertip qurush, Xinjiang herbiy rayonini tesis qilish we Sherqiy Türkistanning iqtisadi mesililirini muzakire qilish idi, Wang Zhen, Toa siyü, Burhan Shehidi, Seypidin Ezizi, Deng Liqün we Soweyt ittipaqining Ürümchidiki bash konsuli ayrudurumgha chiqip bu hey’etni kütiwaldi.
< Xinjiang geziti > ning shu künki bash maqalisining temisi mundaq idi:
< geniral Peng Dehuai we Geniral Zhang zhijunglarni qarshi alimiz ! >

11 – ayning 28 – küni : Ürümchide, geniral Peng Dehuai bashchiliqidiki Xitay kommunist armiyesining wekilliri, , geniral Zhang zhijung, Tao siyü bashchiliqidiki Guo Mindangning teslim bolghan herbiy qisimlirining wekilliri, Seypidin Ezizi bashchiliqidiki 3 wilayet hökümitining wekilliri, shundaqla herqaysi milletlerning wekillirining qatnishishida chong yighin chaqirilip, töwendiki qararlar élindi:
Sherqiy Türkistan bilen Xitay otturisida oxshash pul qollunilidu;
Sherqiy Türkistan bilen Xitay otturisida normal qatnash eslige keltürilidu;
3 wilayet bilen 7 wilayet otturisidiki qatnash eslige keltürilidu;
Sherqiy Türkistanning Tashqi sodisi eslige keltürilidu;
Sherqiy Türkistanda bash kötergen iqtisadi böhranni we pul paxalliqini tizginlesh üchün jiddi tedbirler élinidu;

12 – ayning 1 – küni : Xitay xelq azatliq armiyesi 2 – korpussi ( 2 – jüni ) ning siyasi komissari Wang enmao qeshqerghe yetip keldi we Qeshqerde qomandanliq shitabi qurup, Sherqiy Türkistanning jenobini ishghal qilishqa biwaste qomandanliq qildi.

12 – ayning 1 – küni: üch wilayet milliy armiyesi birinchi korpusi ( 1 – jüni ) qarmighidiki qisimlar, dewiziye qomandani Iminop MemtEminning yetekchilikide aqsugha yetip kélip, aqsuni yéngi ishghal qilghan Xitay xelq azatliq armiyesi eskerliri bilen uchrashti, bu, milliy armiye bilen Xitay xelq azatliq armiyesining tunji uchrushishi bolup hisaplinidu.

12 – ayning 4 – küni : Sherqiy Türkistanda yüz bergen iqtisadi böhran tüpeylidin qiyin ehwalda qalghan Kommunist Xitay merkizi hökümiti, < 1950 – yili Armiyening ishlepchiqirish qurulushi bilen shughullunush hizmiti heqqide yolyoruq > ni élan qilip, atalmish < ishlepchiqirish qurulush armiyesi > ni qurup chiqishning teyyarliq hizmetlirini bashlidi. Bezi statiskilarda, 49 – yilining axirigha qeder Sherqiy Türkistandiki Xitay eskerlirining sanining 200 minggha ( azatliq armiye we teslim bolghan Guo Mindang qisimlirini qoshqanda ) yetip barghanliqi, bunung, Sherqiy Türkistanda mal bahasining shiddet bilen eshishigha, pul paxalliqigha sewepchi bolghanliqi qeyt qilinmaqta.

12 – ayning 7 – küni: üch wilayet armiyesining tunji qétim Ürümchige kirgen küni bolup, milliy armiyening Xihoda turushluq birinchi piyade polkining eskerliri, polkownik Isaqofning yetekchilikide Ürümchige yetip keldi, Xitay genirali Wang Zhen, Ürümchidiki pütün Herbiy we memuri emeldarlarni bashlap ularning aldigha chiqip kütiwaldi, milliy armiye eskerlirining Ürümchige kirishi, Ürümchidiki Uyghurlar ichide qattiq hayajan we xoshalliq peyda qildi. Pütün sheher xelqi yollargha chiqip milliy armiyeni qizghinliq bilen kütiwaldi.

12 – ayning 10 – küni : Xitay merkizi hökümitining buyruqi bilen Ürümchide < Xinjiang herbiy rayoni ishlepchiqirish hemkarliq kopiratipi > quruldi, Mahiyette bu < Bingtüen > ning asasi bolup, 54 – yili bu kopiratip < ishlepchiqirish qurulush bingtüeni > ge özgertildi.
< Xinjiang herbiy rayoni ishlepchiqirish hemkarliq kopiratipi > ning qurulushi bilen, yerliklerge tewe munbet yerler, kan menbeliri we su menbeliri Xitay eskerliri teripidin mejburi ishghal qilinishqa bashlidi we bu hal, yerlik xelq arisida küchlük naraziliq peyda qildi.

12 – ayning 13 – küni : Geniral Peng dehai Ürümchide xelq azatliq armiyesining we Guo Mindangning teslim bolghan qisimlirining Dewiziyedin yuquri derijilik emeldarliri yighini chaqirip, her derijilik yerlik hökümetlerni tesis qilish we Guo Mindang qisimlirigha Kommunist armiye qisimliridin siyasi komiserler iwetish heqqide qarar aldi.

12 – ayning 14 – küni : Seypidin Ezizi, < Xinjiang ölkilik hökümet > ni özgertip qurush yighinigha qatnishish üchün 13 kishilik 3 wilayet wekiller ömigini bashlap Ghuljidin Ürümchige yetip keldi. Bu 13 kishidin aran 5 nepiri < Ölkilik hökümet > ning rehberlik we ezaliq qatlimida yer alalidi.

12 – ayning 16 – küni : Kommunistlarning idarisi astidiki < Xinjiang ölkilik xelq hökümiti > rehberliri we ezaliri bekitip chiqildi web u zitimlik, < Merkizi xelq radio istansisi > da élan qilindi. Bular töwendikilerdin ibaret:
Ölke reyisi : Burhan Shehidi
Muawin reyisler : Gao mianchün, Seypidin Ezizi
Hökümet ezaliri 30 kishidin terkip tapqan bolup, Hoten we yerken wilayetliridin saylinidighan birdin eza texi bekitilmigen.
Ezalar: Wang enmao, Wang Zhen, Qiyumbeg Hoja, Leskin, Gheni batur, Enwer Jakulin, Enwerhan Baba, Esqet isaqof, Abdukerim Mehsum, Xi lianting, Ibrahim Turdi, Qü wu, Patihan Sughurbayef, Abliz Muhemmet, Abdurahman Muhidi, Yao zhanlin, Xü Liqin, Xü zhi, Tao Siyü, Shü mutong, Mes’ud Ahun, Muhemmet Eysa, Dashap, Liu mengchun, Deng liqün, Abduqadir Turdi, Han youwen, Yüan Zhengxi

12 – ayning 17 – küni : Geniral Peng Dehuaining riyasetchilikide < Xinjiang ölkilik xelq hökümiti > ning 1 – qétimliq omomiy wekiller yighini chaqirilip, < Ölkilik hökümet > ning resmiy qurulghanliqi pütün dunyagha élan qilindi.
Oxshash künde yene < Xinjiang herbiy rayoni > qurulghanliqimu élan qilindi.
Xitay merkizi hökümiti teripidin Geniral Peng Dehuai Herbiy rayonning bash qomandanliqi we qoshumche siyasi komissarliqigha, Wang Zhen, Tao siyü, Seypidin Eziziler muawin qomandanliqigha.
< Xinjiang herbiy rayoni > qarmighida yene merkizi Qeshqer bolghan < Jenobi Xinjiang herbiy rayoni >, merkizi Ürümchi bolghan < Ximali Xinjiang herbiy rayoni > we merkizi Ghuljida bolghan < Ili herbiy rayoni > qurup chiqildi, Rus geniral Leskin < ili herbiy rayoni > ning bash qomandanliqigha atandi.
Shu küni, ölkilik hökümet qurulghanliqi munasiwiti bilen Ürümchi shehride Herbiy parattin ötüsh murasimi ötküzüldi, Kommunist armiye, Guo Mindangning teslim bolghan qisimliri we milliy armiye ayrim – ayrim halda parattin ötti, milliy armiyening retlik, Heywetlik körünishi Ürümchi xelqini cheksiz ghurorlandurdi.
Peng dehaui, Wang Zhen, Zhang zhijung, Burhan, Tao siyü, Seypidin qatarliqlar paratni közdin kechürdi.

12 – ayning 20 – küni : Xitay kommunistik partiyesi Merkizi herbiy ishlar komutetining buyruqigha asasen, Guo Mindang armiyesining Sherqiy Türkistanda Xitay kommunistlirigha teslim bolghan qisimliri, < Xitay xelq azatliq armiyesi 22 – guroh armiyesi >, yeni, 22 – bingtüeni qilip özgertildi. Bu qisimlarning sabiq qomandani Tao siyü yene unung bash qomandanliqigha, Kommunist geniral Wang Zhen siyasi komiserlikke teyinlendi. Bu qoshunnung bash shitabi Ürümchide turghuzuldi.
Oxshash küni, yene üch wilayet milliy armiyesimu, < Xitay xelq azatliq armiyesi 5 – korpusi >, yeni 5 – jüni qilip özgertildi, rus geniral Leskin bash qomandanliqqa, Tatar millitidin bolghan Isaqof Markof orunbasar qomandanliqqa, Kommunist Dün xingyün siyasi komiserlikke, Uyghurlardin Zahir Sawdanof muawin siyasi komiserlikke teyinlendi.

12 – ayning 28 – küni : Geniral Peng Dehuai Ürümchidin Bei jinggha bérip, Merkizi xelq hökümitining 5 – qétimliq yighinigha qatnashti. Bu qétimqi yighinda mexsus Sherqiy Türkistan mesilisi muzakire qilindi.
Peng dehaui yighinda bergen doklatida, Sherqiy Türkistandiki esker we memuri hadimlarning sanining 240 mingdin eship ketkenlikini, Sherqiy Türkistanning mewjut kirimi bilen peqetla ularning 30 pirsentining maashini hel qilalaydighanliqini, bazarlarda mal bahasining 100 hesse eship ketkenlikini, bazarlarda kündilik buyumlar we yimek – ichmeklerning qurup ketkenlikini bayan qilip, eger merkizi hökümet jiddi iqtisat ajratmighan teqdirde, Sherqiy Türkistandiki milliy mesililerni helqilishqa, milliy armiye bilen bolghan ittipaqliqqa, shundaqla teslim bolghan Guo Mindang qisimlirini islah qilish ishlirigha jiddi xewipler élip kélidighanliqini tekitlidi, shundaqla Sherqiy Türkistan bilen Soweyt ittipaqi otturisidiki soda munasiwetlirini derhal eslige keltürüsh, kan mehsulatlirini echishni jiddileshtürüsh heqqide teklip berdi.

12 – ayning axiri : Kommunistlar teripidin özgertip qurulghan < Xinjiang ölkilik hökümiti > gerche memliket boyiche pulni birlikke keltürüsh heqqide qarar alghan bolsimu, emma yerlik xelq Xitay hökümiti teripidin besip tarqitilghan qeghez pulgha mal setip bérishni ret qildi, buh al, Sherqiy Türkistanni ishghal qilip turiwatqan Kommunist armiyeni qiyin ehwalgha chüshrüp qoydi, shunga, < Xinjiang herbiy rayoni arqa sep bölümi > ning müdüri Gan zuchang her ayda bir qétim ayrupilan bilen Beijinggha bérip, Beijingdin Guo Mindang waqtidin qalghan Kümüsh tenggilerni yötkep kélip, bu tenggiler bilen Sherqiy Türkistanning yerlik xelqidin ashliq setiwélishqa bashlidi. Uzun ötmeyla Xitay hökümiti bu kümüsh tenggilerni inawetsiz qilghini üchün, yerlik xelq iqtisadi jehettin eghir ziyangha uchridi.

12 – ayning 30 – küni : Ghulja shehride, milliy armiyedin özgertip teshkil qilinghan < Xitay xelq azatliq armiyesi 5 – korpusi > ning qurulghanliq murasimi ötküzüldi. Bu armiye qarmighida ikki piyediler Dewiziyesi bilen ikki musteqil atliq polki mewjut bolup, bu qisimlar Tikes, Altay, Chöchek, Sawen, Ghulja qatarliq jaylargha orunlashturuldi.

12 – ayning ? – küni : Kommunist armiyening Hotenni ishghal qilishigha naraziliq bildürüsh üchün, birqanche ming Uyghur kaltek – toxmanlar bilen qorallinip hökümetke qarshi isyan kötürüp chiqti, Xitay menbeliride ( milliy bölgünchilerge qarshi küresh tarixi ) körsütilishiche, bu qétimqi isyanning Muhemmet Emin Bughra teripidin pilanlanghanliqi qeyt qilinghan. Bu qétimqi isyan, teklimakanni halqip udul hotenge yetip kelgen Kommunist eskerler teripidin basturulghan.

12 – ayning ? – küni : Ili 3 wilayet hökümitige qarashliq Pochta – téligiraf idarisi teripidin bir yürüsh 4 xil pochta markisi besip tarqitildi, Musteqil bir hakimiyet, musteqil bir xelqning simowuli bolghan bu pochta markiliri hazirghiche özining tarixiy qimmitini saqlap kelmekte.
____________________________
Izahat: yuqarqi weqelerni retlep chiqishta paydilanghan menbeler heqqidiki izahat peqetla < Sherqiy Türkistan Siyasi Weqeler yilnamisi 1949 – 2006 > namliq omomiy tomda yer alidu, menbege ayit matiriyallarni < Sherqiy Türkistan informatsiyon Merkizi > teminligen.
 

© 2000 ETIC. Her Heqqi Saqlinidu. Ahirqi Tüzütüsh: 01/11/2002 21:27  A Qaraqash