Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Sherqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Zhongguo Ixtisadining Köpükke Aylanmasliğini Ümid Qilimiz

Erkin Asia Radiosi, Aptori: Liubaoyan.

Ğerip medialirining „Zhongguo möjizisi“ toğriliq waqirap-jaqirawatqan tarixiğa onneççe yil bolup qaldi. 4-iyun qanliq weqesidin keyin, ğerip elliri Zhongguoğa qarita qamal we imbargo yürgizgende, Dengxiaoping; (xatirjem bolunglar, Zhongguo bir parçe loq göş ular çoqum qaytip kélidu) digen idi. Heqiqeten u toğra sözligen ular qaytip kélipla qalmay, bu loq göşni ajayip küç çiqirip talaşmaqta. Hazirğa qeder, 3-ayning 15-küni çiqqan (Amerika xewerliri we dunya axbarati) digen jornalda, Amerikidiki şexsi mebleğ salğuçilarning aldiraşliq bilen Zhongguoğa mebleğ sélip bir parçe göş nanğa erişmekçi boliwatqanliği xewer qilinğan. Nime üçün bu yerde „bügünge qeder“, „hazirğa qeder“ digen sözlerni işlitimiz? Çünki ğerip gezitliri yil beşidin başlap arqa-arqidin Zhongguoning ehwali yaxşi emes dep xewer berdi bolupmu Amerika Engiliye medialiri Zhongguodiki heddidin artuq qizip ketken ixtisad we bankilardiki kirizis üstide toxtalğan idi. bezi xewerlerni Zhongguo üçün „yaxşi“ xewer diyişke bolidu; mesilen: Zhongguo dunyadiki eng çong xam eşya sétiwalğuçiğa aylandiyey, pütün dunyadiki paraxotlar Zhongguo üçün mal toşiwatiduyey, Zhongguoning Amerikiğa qilğan exporti Yapondin eşip kettiyey, Yapon Zhongguo mallirining eng çong xeridariğa aylandiyey,… qatarliqlar. Lekin bular bilen bir waqitta ular Zhongguo ixtisadidin çong awarçiliq çiqidiğanliğini eytişti. Oylap beqiş kerek, pütün dunya işlepçiqarğan xam tömür Zhongguoning polat tawlişiğa yetmeydiğan tursa, bu normal ehwal bolamda? Yengi zawut we binalarni séliş üçün Zhongguo çoqum dunyaning herqaysi jayliriğa bérip topa ittiriş maşinliri we kiranlarni sétiwalsa, kirağa alsa bu ehwal normal bolamda? Şanğai yer yüzining töwenge çökiwatqanliğiğa neççeon yil boldi, necçe ming sélinip bolğan igiz binalardin sirt nurğun yerler boş, şundaq tursimu Pudongğa yene ikki ming igiz bina salimiz dewatidu muşundaq qiliş zörürmu?. Allaburunla beziler toxtimay Zhongguo ixtisadi weyran bolidu dep qiyas qilişqan idi. Lékin xuddi bir ilah mexsus Zhngguo biyokiratlirini qoğdawatqandek, ixtisad weyran boluş uyaqta tursun, eksiçe téximu“tereqi“ qilip ketiwatidu. Ötken yilqi ixtisadning eşişi, SARS ning zerbisige qattiq uçriğan bolsimu lekin yenila 8.5% ge yetip dunyada birinçi orunda turdi. Emilyette eytişlarğa qariğanda uningdinmu yuquri bolup, 11-13% ge yetken. Öz netijisini köptürüp eytişni tarixiy enene qilğan Zhongguo, hazir qandaqtur kamlitip élan qilidiğan bolup qaldi. Epsusinarliqi şuki tarixta körilmigen bu güzel menzirilerni qara bulutlar qaplaşqa başlidi, xuddi bir meydan qara quyun kélidiğandek. Uzun yillardin buyan yoqap ketken pul paxallişiş yene başlandi. Hemmining eside, 1988-yildiki mal bahasining yuquri ösüp ketişi bilen axirsidiki Tiananmen herkitining bağlinişi nahayiti zor. U çağdiki mal bahasining ösüş pirsenti yüzde neççe bolğan bolsa, bu qetimqisi yüzde yigirme neççe boliwatidu. Ixtisad bilen şuğullanğuçilarning oylaydiğini peqetla „mening pulum bar“ diyiş, lekin pul bilen hel qilğili bolmaydiğan nurğun işlarning barliğini oylimaydu. Çet’elning malliriğu kirdi, lekin port yetişmidi, tömür rodisi, kömür qatarliqlarni paraxotlardin çüşürüş mümkin bolmay qaldi. Nurğun paraxotlar onneççe künlep mallirini çüşürelmidi, 165000 tonniliq paraxotning 1 kün mélini çüşürelmey saqlap qélişiğa Zhongguo terepning töleydiğan pul jazasi 2002-yili yigirmeneççe ming dollar bolğan bolsa, 2004-yili 100 ming dollarğa örlidi. Burun tömüryol arqiliq toşulidiğan mallar, hazir malning köpligidin maşina bilen toşulmaqta. Elwette bu kira heqqini örlitiwetidu. Bu pullar axiri xam matiryalning tennerqige qoşulup ketidu. Zhongguo istatiska idarisining hisaplişi boyiçe, bir yil içide polatning bahasi 33% ösüp ketken, alyumin 35.1% ösken. Başqa maddi eşyalar, mesilen turmuş buyumliri, qatnaş kira bahasi hemmisi örligen. Zhongguoning sewdayilarçe talişip sétiwélişi netijiside, dunyadiki nurğun maddi eşyalarning bahasi şiddet bilen ösüp ketip, axirqi hisapta Zhongguo istimalçilirining beşiğa artilip qéliwatidu. Pütün Zhongguoning tok bilen teminlinişi yeterlik emes, muqim emes, bolupmu yaz peslide mesile hemmidin éğir, ötken yili Fransiyede yüz bergen neççe yüz ademning tomuzda ölüp ketiş weqélirini sadir bomaydu digili bolmaydu.
Hemmidin zor tehdit yenila bahaning örlep ketip, jemiyet muqimliğiğa yetküzidiğan tesiridur. Bir tereptin puxralarning termuş sewiyisi töwenlep ketişi muqererdur, buning bilen bir waqitta işsizlarning sani şiddet bilen örlep ketidu. Bu ikki terepning qisişi bilen eslidila aran turğan kembeğeller bilen baylarning perqi, şeherler bilen yézilarning perqi, hökimetning çiriklişişi bilen jemiyettiki naraziliqlar, puxralar bixeterligining kapaletke ige bolmasliğidek azaplar, hessilep puxralarning naraziliğini qözğaydu. 4-iyun weqesidin hazirğiçe 14 yil jeryanida Zhongguoda nisbeten çong dawalğuş bolmidi, tayanğini peqetla ixtisadining eşişi. Hazir hetta çet’elliklermu dekke-dükkide yüridu, eger Zhongguoda qalaymiqançiliq yüz berse qandaq qilarmiz???.

Terjime Qilğuçi: Alimjan, 2004-yili 28-mart, Germaniye.

©UÇQUN-KIVILCIM - 17/04/2004 09:30 Hazirliğuçi: A. Qaraqaş