|
 |
 |
ETIC
ning igellishiche, 1997 – yili Ghuljida yüz bergen < 5
– fewral > weqesidin buyan, Xitay hökümiti Ili deryasi
boyida yahsawatqan Uyghur ahalilirini türlük bahanilar
bilen qaqas we munbetsiz yerlerge mejburi köchürüp,
ularning yerige Xitay köchmenlirini orunlashturushqa
bashlighan, Xitayning bundaq qilishidiki tüp meqsidi,
Ili deryasi wadisini özliri üchün bixeter rayongha
aylandurush iken.
Xitay metbuatlirida élan qilinghan bezi xewerlermu,
ETIC teripidin ilgiri bu heqte élan qilghan
xewerlirining toghruluqini ispatlap turmaqta.
Mesilen, < Xinjiang geziti > ning 8 – ayning 14 – küni
élan qilghan bir xewiride körsütülishiche, peqet
yeqinqi ikki yildin buyanla hökümet terep, < apet
rayonidin uzaqlashturush > digen bahane bilen, Ili
derya wadisida olturushluq 15 ming déhqan – charwichi
( 2886 ayile ) ni mejburi halda bashqa jaylargha
köchüriwetken.
ETIC ning Ili rayonidin biwaste igellishiche, bu 15
ming neper yerlik déhqan – charwichi ilgiri olturghan
bu jaylarning menzirisi intayin güzel we tupriqi
nahayiti munbet bolup, ular köchkendin kéyin,
bujaylargha Xitay köchmenliri kélip yerleshken, bezi
jaylargha Xitay baywetchiler qawaqxane, meyxanilerni
séliwalghan, yene bezi yerlerge Xitay emeldarliri
shexsi dacha sélishqa bashlighan.
ETIC ning pirezidenti Abdujelil Qaraqash ependi bu
heqte toxtulup muxpirimizgha mundaq didi: < Xitay
buxil qilmishlirini uzun yillardin buyan izchil
dawamlashturup kéliwatidu, mesilen, 1962 – yili Ili
rayonida yüz bergen Uyghurlarning Soweyt ittipaqigha
chong qechish herikitidin kéyin, ulardin qep qalghan
yer – zimin we qora – jaylargha derhalla Xitay
köchmenlirini orunlashturghan idi, mahiyet jehettin bu
ochuq – ashkare bir bulangchiliq idi, Soweyt ittipaqi
parchilanghandin kéyin, 62 – yili chiqip ketken
köpligen Uyghurlar wetenge qaytip kélip ilgiriki yer –
ziminlirining iz – derikini qildi, emma Xitay hökümiti
ularning héch birining yer – ziminlirini qayturup
bergini yoq, bu seweptin hazir Qazaqistan we
Qirghizistanda yashawatqan Uyghurlar arisida Xitay
hökümitining bu qilmishigha qarita nahayiti qattiq
naraziliq bar. Ghulja weqesidin buyan Xitay hökümiti
buxil bulangchiliq herikitini yene jiddileshtürüp
kéliwatidu, ularning tüp meqsidi, Xitay köchmenliri
üchün bixeter, azade yashash mohiti hazirlash, buxil
hadisiler Ili rayonidila emes, Sherqiy Türkistanning
pütün rayonlirida mewjut, ötkende Qeshqer rayonida
qattiq yer tewresh apiti yüz bergen mezgillerdimu
Xitay hökümiti < apetke uchrighanlargha yardem bérish
> digen bahane bilen, nechche 10 minglighan Uyghurni
hökümet teripidin sélinghan toxuning katigidek kichik
öylerge köchürüp, ularning eslidiki qoro – ziminlirini
igelliwalghan idi. >. |
