Heptilik Siyasiy Ilmiy Gezit - Şerqiy Türkistan Informasyon Merkizi Nesir Qildi

Hitayning Çiriklishishige Egiship Millitimiz Arisidiki Zeherlik Çikimlik Çekküçiler We AIDS Kisili Bilen Yuqumlanghanlarning Sani Köpeymekte

      80-yillarning otursida Xitayning jenubidiki Guangzhu sheheride tijaret bilen shughulliniwatqan az sandiki bir qisim Uygurlar tunji qitim zeherlik çikimlikke (Hiroyingha) yiqinlashqan bolup, qisqighina 20 neçe yil içide millitimiz arisidiki zeherlik çikimlik çekçuçilerning sani uzluksiz kopiyip pütün wetinimizge tarap ketti. Bolupmu Urimçi, Ghulja we Turpanlarda 18 yashtin 35 yash arliqidiki yashlar içide zeherlik çikimlik (Hiroyin) çekkuçilerning sani sel qarighili bolmaydighan derijide kop. Bu yashlar hazir zeherlik çikimlikni nepes yoli arqiliq istimal qilishtin tereqqi qilip qan tomirigha okul qilip urush derijisige yetmekte. Bu hil yaman illetler bilen shughullanghuçilar ozining ayilisini weyran qilip qalmastin pütün jemiyetke éghir derijide ziyan kelturmekte we AIDS kisilining millitimiz arisida tarashigha turtke bolmaqta.

AIDS kisili bolsa 80-yillarning bishida Amirkida tunji qitim bayqalghan yuqumluq késel bolup, asasliqi jinsi munasiwet, bulghanghan qan we okul arqiliq insanlar arisida oz-ara yuqidu. Bu késelning "Qorqunushluq Alwasti", "Derijidin Tashqiri Qatil" digen namliri bolup hazirgha qeder pütün dunya miqyasida unumlik dawasi yoq.

Adem AIDS kisilining virusi (HIV) bilen yuqumlanghandin kéyin tehminen 3 yildin 5 yilghiçe bolghan arliqta AIDS kisilige giriptar bolidu, bu AIDS kisilining 'yoshurun mezgili' dep atilidu, bu kishiler bolsa AIDS kisili virusi (HIV)ni ilip yurguçiler dep atilidu. Adem AIDS kisilige giriptar bolghandin kéyin aran 2 yildin 5 yilghiçe omur koreleydu. Bir qisim késel bolsa tihimu qisqa waqit içide olup kitidu. Bu késelning eng qorqunushluq yiri shuki 'yoshurun mezgili'de bashqilargha yuqushning imkaniyiti yuqiri. AIDS kisili virusi(HIV)ni ilip yurguçilerde héçqandaq késel alamiti bolmaydu. AIDS kisilining virusi bilen yuqumlanghanlarning qini 'bulghanghan qan' dep atilip, bu hil qan bilen uçirashqanlar çoqum bu késelge giriptar bolidu. Apisi bu késelge giriptar bolghan bolsa yingi yugulghan bowaq çoqum bu késelge giriptar bolidu.

AIDS kisili Xitayda 80-yillarning ahirida 90-billarning bishide Yunnendiki hiroyinni okul qilip urghuçilar arisida tunji qitim bayqalghan bolup, hazirgha qeder bu hil késel bilen yuqumlanghanlarning resmi tizimlanghan sani 850 mingdin ashqan. Mutihesislerning perez qilishiçe pütün Xitay dayiriside bu hil késel bilen yuqumlanghanlarning sani bir miliyundin ashidiken. Sheriqi Türkistanda bolsa AIDS kisili bilen yuqumlaghanlarning sani Xitayda birinji qatarda turidu. Xitayda bu hil késelning 8 hil ohshash bolmighan (HIV) virusi bayqalghan bolup, bu 8 hil turdiki AIDS kisilining virusining hemmisi Sheriqi Türkistanda tarqalmaqta. Xitayning bashqa olkiliride bolsa bu hil virusning 2~3 hilila bayqalghan. Bu hil ehwal militimiz arisidiki bu hil késel bilen yuqumlanghanlarning ehwalining nahayti murekkep ikenligini bilduridu.

Yenimu éghir bolghan ehwal shuki Yunnende hiroyinni okul qilip urghuçilarning 70% 5~6 yilda bu hil virus bilen yuqumlanghan bolsa, Sheriqi Türkistandiki hiroyinni okul qilip urghuçilarning 70% peqet 2~3 yil içidila bu hil virus bilen yuqumlanghan. Bu millitimiz arisidiki bu hil késelning tarqilish ehwalining nahayti éghir we heterlik ikenligidin direk biridu. Pütün dunya miqyasida bu hil késel toghurluq keng kolemlik teshwiqat ilip biriwatqan bugunki bu dewirde bizmu bu jehette teshwiqat ilip birishimiz, bu mesilige bolghan tonushimizni osturishimiz we bu késelning aldini ilish üçün tirishishimiz lazim.

Xitaylarning wetenge birip içkir olkilerdiki mihmanhanlargha Uygur qiz kutkuçilerni qobul qilixinining arqa kornuxi.

Uygurlar içide tunji qitim bayqalghan AIDS kisili 93-yili Shenzhen xeheride bir Uygur qizidin bayqalghan bolup, bu qiz Urumçidin içkirge kutkuçilik qilix üçün çiqqan iken. Xundin kéyinki qisqighina 11 yil içide bu késel virusi bilen yuqumlanghan Uygurlarning sani uzluksiz kopeymekte. Uygurlar içide AIDS kisilining tarqilixtiki yene bir çong sewep Uygurlar içidiki payixe ixlarning kopiyip ketkenliktin bolghan. Helqimizning bu késelge bolghan tonuxi yuquri emes. Millitimizning saqliqni saqlaxqa bolghan tonuxi towen. Wetenning pütün tazliq xarahiti naçar. Muhit bulghunux éghir. Bularning hemmisi bu késelning millitimiz içide kopiyixige turtke bolmaqta.

80-yillarning ahiri we 90-yillarning bixidin baxlap, Xitayning dingiz boyidiki nurghun xeherlerdin kopligen Xitaylar wetenge birip, içkir olkilerdiki mihmanhanlargha qiz kutkuçi qobul qilix nami bilen axkare we mehpi halda 18 yaxtin 25 yax arlighidiki Xitayçe mektepni putturgen we yaki Xitayçini yahxi sozleydighan nurghun Uygur qizlirini aldap Xitayning dingiz boyidiki xeherlirige ilip barghan. Bu xeherlerning asasliqi Guangdongda olkisige jaylaxqan bolup, Shenzhen, Shantou, Dongguan, Zhanjiang qatarliq xeherlirge ilip birilghan Uygur qizlar eng kop iken. Undin baxqa Fujianning Xiamen xeheri, Zhejiangning Wenzhou xeheri we Siçuan, Henandiki bir qisim xeherlerge ilip barghan qizlarmu az emes iken.

Ular her qitimda 10 din 20 giçe bolghan Uygur qizlarni kutkuçilikke qobul qilip, u xeherlerge ilip baridiken. Ular bu qizlar u xeherlerge ilip barghandin kéyin, qisqa muddetlik “kespi terbilex” ilip birip, mejburi halda “alahide kutkuçilik” hizmitige salghan. Ular bu qizlarni mejbur halda Hongkong (Xianggang), Taywen, Taylant we baxqa çetellerdin kelgen sayahetçilerni “alahide kutwilix”qa salghan. Xundaq qilip bir mezgil otkendin kéyin, bu qizlar AIDS kisili virusi (HIV) ni ozlirige yuqturiwalghan.

Undin baxqa bir qisim Uygur qizlar Xitaylarning aldam haltisigha çuxup, oyun qoyux nami bilen içkir olkilerdiki xeherlerge barghan. Yene bir qisim Uygur qizlar bolsa ozliri ayilisidin we jemiyettin hapa bolup içkir olkilerge çiqqan. Bu qizlar bu xeherlerge barghandin kéyin, pul we ihtizatning qiziqturuxi bilen eslidiki hizmitini taxlap, Xitay we çetellik sodigerler bilen birge bolghan. Bir mezgil otkendin kéyin u sodigerler bu qizlarni taxliwetken. Bu qizlar xuning bilen “xehsi tijaret”ni baxlighan. Bu jeryanda ular AIDS kisili virusi (HIV) ni ozlirige yuqturiwalghan.

Bu AIDS kisili virusi bilen yuqumlanghan qizlar bir mezgil otkendin kéyin yurtini tuqqanlirini sighinix we yaki ten salametligining yahxi bolmasliq sewibidin wetenge qaytip ketken we qaytip kitixke mejburi bolghan. Yene bir qismini bolsa, ularning ehwalidin xewer tapqan bir qisim Uygurlar ularni mejburi halda wetenge ilip çiqip ata-anisigha tapxurup bergen. Bu qizlar wetenge qaytip birip bir mezgil ata-aniliri bilen turghandin kéyin “kona kesip”lirini eslige kelturwalghan. Xundaq qilip ular wetende Uygur yaxlirini “alahide kutuwilix” wezipisini ustuge alghan. Bu AIDS kisilining Uygurlar içide tihimu kopiyixige sewep bolghan.

Miningçe AIDS kisilining millitimizning arisida tarqilixqa sewepçi bolghan bu ehwallar millitimizning we jamaetçilikning diqqitini qozghuxi kirek. Biz bu ehwalgha sel qarimaslighimiz, millitimiz arisida bu késel toghursida texwiqat ilip biriximiz, bu késelning tihimu tarap kitixning aldini ilixqa tirixiximiz kirek. Biz musteqqilliq dawasi qilix bilen birge millitimizge bu balayi apetlerni ilip kilixige sewepçi bolghan Xitayning bu qilmixlirini jamaetçilikke bildurximiz kirek.

Uygurlar Rayunidki AIDS/HIV gha Munasiwetlik Sanliq Melumat.

Uygur rayunida HIV bilen yuqumlanghuçilarning sani molçerleshlerçe tehminen 80000 (iniqlanghan san 8773 ning10 hessi) din ashqan bolup, eger Uygur rayunining omumi nopusini hokumet sitatiskisi boyiçe 20 miliyun dep qarighanda, Uygur rayunida her 100000 kishining içidiki HIV bilen yuqumlanghuçilarning sani 400ge yitip, Amirka sewiyesi bilen tengleshken.

Uygur rayunidiki HIV bilen yuqumlanghuçining 80% Uygur bolup, Uygurlar arisida HIV bilen yuqumlanghuçilarning sani 64 mingge yetken.

Eger Uygur rayunidiki Uygurlar nopusini tehminen 9 miliyun dep qarighanda, her 100000 Uygurning içide HIV bilen yuqumlanghuçining sani 700ge yitip, Amirkidin hilila ashqan.

Urumçide tehminen 30 ming (ininqlanghan san 3165 ning 10 hessisi) din artuq kishi HIV bilen yuqumlanghan bolup, eger Urumçide 2 miliyun nomus bar dep qarighanda, her 100000 kishi içidiki HIV bilen yuqumlanghuçining sani 1500ge yetken.

Urumçidiki HIV bilen yuqumlanghuçilarning 80%, yeni 24000 Uygur bolup, eger Urumçidiki Uygur nopusi Urumçi omumi nopusining 15%ni igelleydu dep qarisaq, Urumçidiki her 100000 Uygurning içide HIV bilen yuqumlanghuçining sani 8000ge yétip, dunyaning aldinqi sewiyesige yiqinliship qalghan. (Bu sanlar herguzmu mubalighe emes bolup, heqiqeten ademni oygha salidu.)

©UÇQUN-KIVILCIM - 28.08.2004 05:30  Hazirliğuçi: A. Qaraqaş