Uchur we Tehlil

1) Abdujelil Qaraqash, Xelqara Kechürüm Tshkilatining Yighinida Qilghan Sözide, < Gherip Demokratik Elliri, Uyghurlarning Kishilik Hoqoq Mesiliside Heqqani we Dadil Bolushi Lazim > dep Körsetti

ETIC xewiri : Xelqara kechürüm teshkilati Germaniye shöbisi teripidin mushu ayning 23 – küni Ludwighafen shehride uyushturulghan Kishilik hoqoq muhakime yighinida mexsus Uyghurlar mesilisi muzakire we talash – tartish qilindi.

Asasliqi German, Türk we Xitay unuversitét oqughuchilirining ishtirakida ötküzülgen bu qetimqi muhakime yighinida aldi bilen Uyghur milliy herikitining rehbiri we Dunya Uyghur Qurultiyining reyisi Rabiye Qadir xanimning siyasi hayati we Sherqiy Türkistanning omomiy weziyiti tonushturulghan mexsus höjjetlik film qoyup bérildi.

Yighingha alahide teklip bilen qatnashqan Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizining reyisi Abdujelil Qaraqash ependi sehnide qilghan sözide, aldi bilen 5 – iyul Ürümchi qirghinchiliqidin buyanqi Sherqiy Türkistan we Uyghurlarning weziyiti we Xitay hakimiyitining bügünge qeder izchil türde yürgüzüp kéliwatqan qirghinchiliq siyasiti heqqide qisqiche melumat bérip ötti.

Abdujelil Qaraqash ependi sözide yene, Gherip demokratik ellirining Xitay bilen bolghan munasiwetliride soda – sétiq jehette érishdighan payda – menpeetlerni emes, belki demokratiye we kishilik hoqoqtin ibaret bu qimmet qarishini aldinqi shert qilishi lazimliqini, bolupmu Uyghurlarning kishilik hoqoq mesiliside Xitaygha qarita heqqani we dadil bir siyaset yürgüzüshi lazimliqini bayan qildi.

Abdujelil ependim yene, Xitay hakimiyitining kéyinki yillarda meydangha kelgen xelqaraliq iqtisadi kirizesni purset bilip, dunya jamaetchilikining diqqet – étibarini bashqa yaqqa tartishqa uruniwatqanliqini, yene shundaqla éghir iqtisadi qiyinchiliqqa duch kelgen döwletlerge qeriz pul bérip turush, ulargha tijaret jehette qolayliq yaritip bérish qatarliq usullardin paydilinip, bu ellerdin Uyghur we Tibetliklerning kishilik hoqoq mesiliside süküt qilip turishini, hetta özlirining chetellerdiki Uyghur we Tibet teshkilatlirini siyasi jehettin qarilash we yoqutush siyasitige masliship bérishni telep qiliwatqanliqini alahide eskertip ötti.

Yighin jeryanida Abdujelil Qaraqash ependi yene Xitay oqughuchilarning bezi soallirigha jawap berdi we ulargha qilghan sözide, Uyghur xelqining tarixtin buyan Xitay xelqi bilen yéqin xoshna bolup yashap kelgenlikini, eger Sherqiy Türkistan musteqil bolghan teqdirdimu yene buxil xoshnidarchiliqning dawam qilidighanliqini, Xitay hakimiyitining yalghan we saxte teshwiqati, shundaqla chong Xitaychiliq terghibati sewebidin köpligen Xitay puxralirining kallisida Sherqiy Türkistan we Uyghurlarning tarixiy ötmüshi we bügün duch keliwatqan zulum we bésimliri heqqide xata we yüzeki shüchenchilerge ige ikenlikini, shunga chetellerdiki xéli bir qisim Xitaylarning bilip – bilmey Xitay kommunistik hakimiyitining chong Xitaychiliq we mustemlikichilik siyasitige shérik bolup kéliwatqanliqini tilgha élip ötti.

Mexsus Sherqiy Türkistan we Uyghurlar mesilisi muzakire qilinghan bu qétimqi muhakime yighini 3 saetke yéqin dawam qildi.

2) Amrika Xitayning Polat Tömür Mehsulatliridin Qaytilanma Baj Aldighan Boldi

Xitayning sumrugh torining 10 - ayning 28 - künidiki maliye xewirige qarighanda, Amerika Xitayning polat tömür matiryalliridin tölem qilip sétishqa qarshi turush béji almaqchi bolghan. Baj nispiti eng yuquri bolghanda 12.06% bolidiken. Xitay terep Amerikining bu xil bajni élishi ikki dölet ottursidiki soda munasiwitidiki jiddiylikining eng yéngi siginalini körsitip béridu digen.

http://finance.ifeng.com/news/hqcj/20091028/1398644.shtml

3) Beijing Awiatsiye Universitida Choshqa Zukimi Tarqaldi Bir Yengi Oqughuchi Öldi

Xitayning Beijing sehiye idarisi tor bétining 10 - ayning 28 - künidiki xewirige qarighanda, Beijing awiatsiye universitining 2009-yilliq 3000 din köprek yéngi oqughuchiliri meshiq bazisigha bérip herbiy meshiq élip bériwatqanda, bir qisim oqughuchilarda arqa arqidin qiztmisi örlesh qatarliq yuqumluq zukam alamiti körülüshke bashlighan. 26 - oktebir kisili éghir bir neper oqughuchi rayonluq doxturxanigha élip bérilghan bolsimu biraq 27- oktebir qutquzush ünüm bermey ölüp ketken.

Beijing sheherlik partikom we hökümet hazir jiddiy haletke ötken bolup, tézlikte mektepte ximet gurupilirini qurup türlük ximetlerni bashliwetken. Xitayda arqimu arqa tarqawatqan choshqa zukimi Xitaydiki dairlerni bekmu biaram qilghan bolup, bu seweplik nurghun kishiler sarasimige chüshken.

http://news.ifeng.com/world/special/zhuliugan/zuixinbaodao
/200910/1028_6347_1409038.shtml

4) Xitay Néfit Idarisi “Xinjiang”gha 200 Milyun Meblegh Sélip, Yerlikning Iqtisadini Yaxshilimaqchi

Xitay xewerler torining 10 - ayning 28 - künidiki xewirige qarighadna, Sherqiy Türkistanda ziyarette boliwatqan Xitay néfit guruhining muawin bash direktori Zhu Ji Ping 27 - oktebir kechte ashkarlap, Xitay néfit guruhi Sherqiy Türkistangha 200 milyard yuan meblegh sélip yerlikning iqtisadini yenimu ilgirligen halda yaxshilaydighanliqini bildürgen.

27 - oktebir kechte Uyghur aptonum rayonluq partikomnining bash shujisi Wang Lequan Zhu Ji Ping bilen körüshüshte bille bolghan we Zhu Ji Ping gha “xinjiangda ” mol bayliqlarning komulup yatqanliqini hem hazirqi “yaxshi pursetni” ching tutup bu xil bayliqlarni échish üchün tirishish kéreklikini éytqan.

Xitay maqaliside körsitilishche, Xitayda néfitning 30% hem tebiy gazning 34% Sherqiy Türkistanda saqlanghan bolup, Sherqiy Türkistan Xitaydiki néfit we tebiy gaz barliqi eng mol rayon iken. Shundaq bolghachqa Xitayning inirgiyisining istiratigiyilik uchurushush hem almashturush nuqtisi iken.

http://finance.ifeng.com/roll/20091028/1400519.shtml